Categorische perceptie hersenen

Categorische perceptie verwijst naar:

- de perceptie van stimuli alsof ze behoren tot strikt gescheiden (dinstincte) categorieën,

- het falen om binnen een categorie gradaties in de stimuli waar te nemen.

Dit beteken dus dat wij iets horen en dat meteen indexeren in of deze of die categorie, en dat wij niet het onderscheid horen tussen klanken binnen een categorie (hoewel deze klanken dus wel (minieme) verschillen kunnen hebben).

Bij het uitspreken van phonemes zijn er twee mogelijkheden:

1. de gesloten lippen gaan open en lucht wordt vrijgelaten

2. de stembanden gaan trillen (voicing)

Wij delen een ‘p’ in een categorie en een ‘b’ in een andere categorie, aangezien er dus iets met bovenstaande mogelijkheden verschilt. Wat blijkt: bij een ‘b’ gebeuren [1] en [2] simultaan, terwijl bij een ‘p’ [2] pas 60 ms (milliseconden) volgt ná [1] (het tijdsverschil tussen stap [1] en [2] wordt onset-time genoemd.

Experimenten hebben uitgewezen dat men voor ca. 30ms een klank categoriseerd als een ‘b’ en na 30 ms dezelfde klank als een ‘p’.

Door deze scherpe overgang tussen unvoiced en voiced phonemes, wordt de perceptie van deze feature categorical perception genoemd.

Twee studies:

1. Studdert-Kennedy: men vindt het heel moeilijk om verschillen te horen tussen b’s en p’s die een verschillende onset-time hebben (p’s kunnen dan worden geïdentificeerd als b’s en andersom). Men kan echter wél goed onderscheid maken als de onset-time constant is (dus als de b altijd 10ms en de p altijd 40ms is).

2. Eimas & Corbit: mensen krijgen heel vaak ‘da’ te horen. Dit is dus een steeds herhalende ‘voiced’ medeklinker. Daarna krijgt men ‘ba’ en ‘pa’ te horen. Het enige verschil tussen deze twee klanken is 1 feature, namelijk voicing. Wat blijkt: door reperterende ‘da’ (een voiced klank) zijn de receptoren voor voiced klanken afgestompt, zodat men veel vaker zei ‘pa’ (unvoiced) te horen, terwijl dat eigenlijk een ‘ba’-klank (voiced) was.