Naamgeving

→ Duitse Rijk = regnum Teutonicorum, het koninkrijk van de Duitsers = Oostenrijk, Bohemen + later Zwitserland

→ (Heilige) Roomse (keizer)Rijk = + koninkrijken Bourgondië en Italië + wereldlijke heerschappij over Rome

Territoriale vorsten

grijpen iedere gelegenheid aan om eigen positie te vededigen, ten koste van het koningschap en lokale machten (opkomende steden)

Frederik van Barbarossa

moest verregaande concessies doen; hij verleent Saksen en Beieren aan Hendrik de Leeuw, van het Welfen geslacht

→ zelf machtsuitbreiding door huwelijk; vrij graafschap Bourgondië –Franche-Comte

Frederik II

geeft toe aan de eisen van de geestelijke vorsten; vb. geen keizerlijke munt- en tolplaatsen in hun gebieden

→ geestelijke vorsten treden op als een gesloten groep, in tegenstelling tot de dienstbare Rijkskerk van vroeger eeuwen

→ Duitse vorsten moesten streven naar stabilisatie en pacificatie in eigen Rijk, omdat hun aandacht vooral op Italië gericht was

Opvolging Frederik II

Omdat Frederik II minderjarig was bij zijn opvolging was er een andere keizer nodig

Partijstrijd:

Hohenstaufen - Welfen

Filips van Zwaben Otto IV, gesteund door als Rooms – Koning Engelse koning Richard Leeuwenhart

Otto IV haalt het

- excommunicatie door Innocentius III

>> geen invloed op Duitse bisschoppen en vorsten; keizer Frederik was ondertussen immers volwassen

Gelijkaardige conflicten in de rest van Europa

- Jan Zonder Land (1199 – 1216) vs. Filips II Augustus van Frankrijk

→ strijd om Engelse aanspraken op Franse territoria

- Jan Zonder Land had zelf aartsbisschop van Canterbury aangesteld en kerkelijke goederen in beslag genomen en werd daarom in de ban geslagen door Innocentius

→ 1213: Jan onderwerpt zich en draagt zijn koninkrijk op als leengoed

- Jan Zonder Land, Otto IV + bondgenoten vs. Filips Augustus

→ 1214: verlies voor Jan en co. in de veldslagen bij Angers en Bouvines

→ Otto IV: politiek einde

→ Jan krijgt te maken met opstand baronnen, die hem de Magna Charta afdwingen

Afwezigheden Frederik II

tijdens zijn lange afwezigheden liet Frederik II het Rijk besturen door regenten

- vaak aartsbisschoppen:

→ bekleed met wereldlijke macht

→ belust op opbouw van eigen territorium

- ook Rooms koning Hendrik VII ( oudste zoon Frederik II):

→ geen succes

→ 1235: door vader Frederik veroordeeld tot levenslange gevangenschap wegens verraad

Gerecht en bestuur

poging van Frederik om het gerecht en het bestuur te moderniseren naar Siciliaans model, nl. ambtelijk en gecentraliseerd, faalde omdat de middelen ontbraken

- 1152; nieuw tijdperk; twee indrukkwekkende keizers uit het geslacht Hohenstaufen:

→ Frederik I ( 1152- 1190)

→ Frederik II ( 1212- 1250); kleinzoon van Frederik (I )van Barbarossa

- aspiraties tot in het Heilige Land waarheen zij op kruistocht gaan

- veroveringsdrang; niet alleen Lombardije, ook Toscane en heel Zuid- Italië ( inclusief Sicilië en Sardinië)

>> conflicten met paus

- nauwe, vaak gespannen betrekkingen met de keizers van Byzantium en de koningen van Castilië, Frankrijk en Engeland

- universele ambities en consolidatie van de westerse koninkrijken leiden tot Europese diplomatie

Imperium

- imperium = naast Duitse koningskroon, ook die van Lombardije en Bourgondië (sinds 1032)

- keizers beschouwen zichzelf als opperste leenheer over de koninkrijken Polen en Hongarije, het hertogdom Bohemen en de Zuid –Italiaanse vorstendommen Capua, Salerno, Beneventum en Apulië

Duitse hegemonie

Duitse hegemonie in Italië werkte in praktijk niet;

- men kon formele erkenning afdwingen en maatregelen opleggen, maar zodra de vorst weer noordwaarts keerde was het voorbij

- weerstand vaak reëel; vb. Koenraad II machteloos voor de gesloten poorten van Milaan

Pausen en keizers

Rome

keizers kregen nooit werkelijk voet aan wal

- 996; eerste Duitse paus, kroont Otto III tot keizer => wordt verjaagd door tegenpaus

- 997; keizer herovert Rome met geweld

- 1002; wederom verjaagd, beiden sterven

=> graven van Tusculum beheersen weer de kerkelijk territoria in Midden –Italië en leveren gedurende een halve eeuw pausen uit de familie

Leo IX (1048 – 1054)

pauselijke waardigheid krijgt een nieuwe wending;hij behoort tot de Bourgondisch –Lotharische beweging voor de kerkhervorming en zet zich af tegen de wereldlijke invloed op de Kerk (cf. hoofdstuk 8)

Kerk en wereld

Afgrenzing tussen Kerk en wereld

Hendrik III; hervormingsgezind, maar wijst toch zijn kanselier aan als paus; hij is de laatste die vertrouwelingen tot paus kan aanstellen, die door de hele christenheid werden aanvaard

Innerlijke zuiveringsbeweging van de Kerk

onverzoenbare contradicties voor de religieuze legitimatie van het keizerschap en voor het hele Rijkskerkstelsel

>>> Rijkskerk en staatswezen waren ontegensprekelijk aan elkaar gebonden; niet meer te ontrafelen zonder ganse systeem aan te tasten

Cruciale wending in verhouding Rijk – Kerk

- eeuwigdurende strijd tussen Romeinse adelgeslachten Crescenti en Tusculani

>> paus Johannes XII bedreigd; hij vraagt Otto I om hulp

- 951: belegering van de oude hoofdstad Pavia

>> Otto I laat zich kronen tot ‘koning van de Franken en de Langobarden’

- keizerskroon in ruil voor bescherming Johannes XII ( cf. Pippijn I in 800)

- 962: intocht in de heilige stad, zalving en kroning tot keizer door paus

- na de aftocht sluit Johannes XII een verbond met Otto’s vijanden

>> Johannes wordt afgezet

>> eigen kandidaat Leo VIII wordt verkozen

Pausdom op absoluut dieptepunt

- theologisch stelt het niets voor

- politiek afhankelijk van het keizerschap

Banden met pausdom

worden vernauwd en hergewaardeerd:

- korte termijn; bevestiging greep keizers op de Rijkskerk

- langere termijn: competentieconflicten

( opvijzeling op p. 215 en de context)

Duitse keizers

- oriëntatie van de Duitse keizers op Italië en de oostwaartse expansie

>> overbelasting Rijk door militaire inspanningen zonder veel duurzame resultaten

- 982 (Otto II); nederlaag tegen de Saracenen in Zuid –Italië confrontatie met grote moeilijkheden in Duitsland

Besluit

door de fascinatie van de keizerskroon verwaarlozen de koningen ( van Otto I tot Frederik II ( 1212- 1250) ) hun rol binnen het Rijk

>> middelpuntvliedende krachten krijgen zowel in Duitsland als in Italië alle ruimte