Doordat boeken gelezen worden in een standaardtaal is er nood aan vorming van een natie. Boeken en naties ondersteunen elkaar. Boekdrukkunst zorgde voor nationale begrippen zoals de standaardtaal en de literaire canon. Vroeg enkelvoudige geletterdheid, nu meervoudig.

Maar hoe gaan we nu om met die nationale constructies in het literatuuronderwijs? Conservatieve cultuurfilosofen zeggen dat het essentiële constructies zijn voor de samenleving, terwijl de progressieven ze zien als onnodig en gevaarlijk. Nu worden we geconfronteerd met het inzicht dat Europa slechts een cultuur onder de culturen is en dat naties slechts constructies zijn. Vroeger werd men vooral in de goede dingen van cultuur onderwezen en de slechte van anderen. Robert Musil zei bijvoorbeeld dat Duitse kinderen leerden neerkijken op de Oostenrijkse en Franse kinderen als decadente losbollen.

De enkelvoudige geletterdheid en identiteit wordt gaandeweg vervangen door meervoudig geletterdheden en identiteiten. Doordat mensen hun perspectieven verruimen worden nationale identiteiten steeds meer ervaren als ‘imaginaire gemeenschappen’ (Iedereen zegt erover wat hij wil).

Hoe onderwijs je dan over naties als imaginaire constructies? Begrippen als globalisering, mediatisering en multiculturele evoluties komen dan ter sprake. Nog belangrijker is The virtual community: digitalisering, netwerken die ontstaan buiten de grenzen van een natie.

TOCH: is nationale of culturele identiteit nog niet verdwenen van politieke en culturele agenda. Hoewel de vanzelfsprekendheid van de traditionele cultuuroverdracht in vraag gesteld wordt, blijft ze voorwerp van zorg. Dit blijkt ook uit het debat binnen het moedertaalonderwijs tussen traditie en vernieuwing ….

Vandaag in de klas leer je lezen via de standaardtaal, je leert nationale geschiedenis en maakt zo kennis met de nationale literatuur, de grote schrijvers van de eigen cultuur. Boeken liggen dus nog altijd aan de basis (crisis?) om culturele geletterdheid te creëren. Aan de basis van het klassieke onderwijs lag de humanistische visie, waarin de literaire cultuur (het schoolboek, de literaire bloemlezing) centraal stond. Studies van het traditionele onderwijs (1945 – 1980) schetsten de dominante schoolboeken door te zeggen dat ze chronologisch van opzet zijn, de literaire canon primeert en dat ze vooral onder de vorm van teksten over nationalistische en religieuze waarden gaan.

Complementair met het literatuuronderwijs werd een grammatica onderwezen naar model van de klassieke talen. Qua taalvaardigheden lag de nadruk op receptieve vaardigheden en leesvaardigheid. In alle systemen van moedertaalonderwijs werd een basisvorm van literair schrijven aangeleerd: verhandeling. Functionele geletterdheid ging over lezen en schrijven. Culturele geletterdheid ging over kennis van de literaire canon. Deze twee stonden centraal. Vandaag ligt de focus minder op de natie en mede daardoor is er meer ruimte voor meervoudige culturele geletterdheid.