• Wereldoorlog, want mondialisering zorgde ervoor dat zowat de hele wereld er bij betrokken

was, en gaf deze oorlog zo een wereldwijde dimensie

 naast de ‘gewone’ oorlog speelt zich intussen ook de Armeense genocide af in het Ott.

Rijk + wordt in Rusland een oorlog tussen roden & witten uitgevochten (zie verder)

• we kunnen WO I opdelen in een vijftal fases:

Fase 1: het begin van de oorlog

• in WO I spelen twee partijen mee: de Geallieerden en de Centrale mogendheden:

- Geallieerden: Frankrijk, G.B., Rusland, België, Roemenië, Griekenland, Japan en nog vele niet-europese staten
 daarnaast tekenden de Triple Entente-mogendheden het Akkoord v. Londen (1914)
om geen afzonderlijke vrede met de Centralen af te sluiten. Het revolutionaire

Rusland zou zich later echter niet aan deze afspraak gebonden voelen…

- Centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Ottomanen, Bulgarije

 in 1915 zou Italië aansluiten bij de geallieerden (ondanks dat het lid was van de Triple

Alliantie) omdat het in het geheim Verdrag van London uitzicht kreeg op gebieds-

uitbreiding, wat O-H niet wou bieden.

• de Duitse inval in België maakte deel uit van de geplande Duitse strategie, het “Von-

Schlieffenplan”, waarbij men door een zijdelingse opmars doorheen België hoopte het

Franse leger tot een snelle nederlaag te dwingen. Als men doorstootte tot Calais kon men

immers de Franse hoofdstad isoleren van haar Britse bondgenoot. Na de overwinning op

Fr. zou het volgens de Duitsers dan al veel makkelijker zijn om eerst Rusland en

vervolgens G.B. tot een vredesverdrag te overhalen. Zo zou de oorlog tot een ‘Derde

Balkanoorlog’ worden beperkt…

Fase 2: mislukking Duitse strategie & overgang van bewegingsoorlog naar loopgravenoorlog

• helaas voor Duitsland mislukt haar strategie: het Duitse leger slaagt er niet in voorbij

Verdun te breken en krijgt zelfs een succesvol Frans tegenoffensief aan de Marne te

verwerken. Hierop trachten de Duitsers in een boogbeweging doorheen België te trekken,

maar uiteindelijk moeten zij halt houden aan de Ijzer

 stabilisatie westfront, einde bewegingsoorlog & start loopgravenoorlog/uitputtingsoorlog

Fase 3: de uitputtingsoorlog

• nu krijgen we te maken met een uitputtingsoorlog, waarbij alle sectoren v.h maatschappelijk

bestel werden betrokken  men zet alles op een doorbraakstrategie
 1916: Slag om Verdun & de Slag aan de Somme  elk miljoen doden, maar geen effect

 oorlogsmoeheid komt op, maar de eerste onderhandelingspogingen halen niets uit
(onverenigbare standpunten) + beide zijden blijven hopen op een positieve wending

Fase 4: de interventie v.d. V.S. en de Russische verandering van kamp

• V.S. wil aanvankelijk neutraal blijven, en pleit zelfs na de keldering v.h. passagierschip

Lusitania nog voor een “vrede zonder overwinnaar”  Maar vanaf 1917 starten de Duitsers

echter met een onbeperkte duikbotenoorlog om bevoorrading van G.B. te verhinderen,

zodat ook neutrale schepen het risico lopen aangevallen te worden. De V.S. pikt deze
aantasting van de vrije scheepvaart niet, en besluit na de keldering v.e. 2^e Amerikaans

passagierschip tot interventie  is van cruciale betekenis voor het oorlogsverloop!
 doel = democratie & rechten van vrije staten veilig stellen

 Wilson stelt zijn 14-puntenprogramma op, dat streefde naar een betere internationale

orde, waarbij nationalistische doelstellingen meer naar de achtergrond verdwenen

 bevat onder meer:

- afschaffing geheime diplomatie

- vrije zeevaart

- beperkte bewapening

- einde koloniale uitbuiting

- afschaffing tolgrenzen (vrijhandel)

- Volkenbond

- zelfbeschikkingsrecht voor alle volkeren

- visie v.d. V.S. op de toekomstige politieke grenzen in Europa

• in 1917 laten de Duitsers de Russische revolutionaire leiders toe om doorheen bezet

gebied naar hun thuisland te reizen en de Oktoberrevolutie in gang te zetten. Zo wordt er

als het ware een revolutionaire tijdsbom achter de Duits-Russische gevechtslinies gedropt.

 de Oktoberrevolutie maakt een einde aan het voorlopige Kerenski-regime en er wordt

een raad van volkscommissarissen o.l.v. Lenin opgericht. Het nieuwe regime sluit

vervolgens de Vrede van Brest-Litovsk met Duitsland, zodat het zich op de

revolutionaire situatie in Rusland zelf zou kunnen concentreren
 vrede is nadelig voor Rusl. want verliest Poolse & Baltische gebieden aan Duitsland

 geallieerden zien dit als een eenzijdige opzegging van het Akkoord van Londen, en

sturen het ‘witte leger’ op het nieuwe regime af. (vervolg zie verder: anti-Russische

blokvorming)

Fase 5: einde van de oorlog en overwinning geallieerden

• door het wegvallen van het oostfront hoopten de Duitsers nu op een doorbraak aan het
westfront, nog voor de Amerikaanse interventie toekwam.

 1918: offensief o.l.v. Luddendorff tegen Amiens

 geallieerden geven Foch het bevel en hij weet Amiens te redden en de Duitse

aanvallen op Ieper, aan de Marne en rond Reims te weerstaan.

 Foch start een tegenoffensief en weet de Duitsers na de tweede slag aan de Marne

terug te drijven. Toch weigert de Duitse keizer voorlopig te onderhandelen.
 de geallieerden slagen erin de Balkanlinie te doorbreken en ook op het westfront wordt

de Hindenburghlinie gepenetreerd. Het Duitse verlies lijkt onvermijdelijk, en Ludendorff

wil enkel nog de eer van het Duitse leger redden, door een burgerlijk regime de

verantwoordelijkheid te laten nemen voor de aanvraag v.e. wapenstilstand (verklaart

verhaal van de dolksteek in de rug door dat regime achteraf!)

 september 1918: wapenstilstand met Bulgarije en een maand later met Turkije. De

Kroaten, Tsjechen & Slovenen roepen een groot-slavische staat uit. Italië en Oostenrijk

sluiten een wapenstilstand waarop It. de gebieden bezet die de regering had opgeëist.

 intussen breekt in Duitsland de socialistische Spartakistenopstand uit. Men poogt deze

af te wenden door de keizer troonsafstand te laten doen en een Democratische

Republiek op te richten, maar uiteindelijk moet de opstand onderdrukt worden. Op 11

november geeft Duitsland zich over en start de wapenstilstand  directe eisen:

- binnen de twee weken alle bezette gebieden verlaten

- uitlevering van alle militaire infrastructuur aan de geallieerden

• drie sleutels om te begrijpen:

- Oorzaken zijn geen aanleidingen:

 aanleiding = moord op Frans-Ferdinand, de kroonprins van O-H. Dit gaf een vonk

en veroorzaakte een kettingreactie, die gebaseerd is op de echte oorzaken
 oorzaken:

• toenemend economisch en politiek nationalisme, een toenemende rivaliteit, mede gestimuleerd door het Imperialisme
• Onaangepaste beheersmechanismen: men had enkel het mechanisme van het machtsevenwicht ( nu ook organisaties zoals VN, IAEA, …)

- Perceptie: het ging niet om een automatisme, alles hangt ook deels af van de perceptie op de feiten, waar reacties op gebouwd zijn (zie Thomas-theorama). De gedachte dat iets niet zal escaleren kan een vergissing zijn!

- de mens wikt én beslist: oorlogen zijn geen automatismen maar ook het resultaat van bewuste handelingen en persoonlijke rationele afwegingen. De reactie van één actor kan het verschil maken. Eens een oorlog echter in gang wordt gezet hebben we te maken met een mechanisme dat niet meer te controleren valt, en altijd gepaard gaat met ongewenste consequenties.

• 1. Toenemende rivaliteiten en vorming ententes: men gaat pogingen doen om de rivaliteiten

te beheersen, want men ziet het gevaar ervan in.

 Grand Deal tussen U.K. en Duitsland (1898-1901): pogen samen de wereld te verdelen

en enkele concurrenten (Fr., Jap., Rusland) het hoofd te bieden, om de eigen machts-

positie veilig te stellen  deal springt af! Tegenstellingen kunnen niet opzijgezet worden,

en Rusland was aan het stoken tussen beide partijen

 einde splendid isolationism en U.K. gaat andere ententes zoeken, regionale ententes

met hetzelfde doel, de eigen machtspositie veilig stellen:

- in Azië met Japan (1902): afspraak gericht tegen concurrenten in deze regio, Duitsland & Rusland. Leverde G.B. een stevigere positie in Azië & de Pacific op + gaf Japan de waarborg dat G.B. neutraal zou blijven in een mogelijke oorlog met Rusland

- in Europa met Frankrijk de Entente Cordiale (1904), een afspraak om de onderlinge

rivaliteiten te beëindigen[1] en zich samen tegen Duitsland & Rusland te verweren.

 rivaliteit in Europa:

 Duitse reactie op Entente Cordiale: Duitsland voelt zich bedreigd & geïsoleerd, en

doet er alles aan om deze entente te breken.

 zet Fr. onder druk om de E.C. op te geven, door op wereldvlak er overal alles aan

te doen om Fr. te dwarsbomen als ze weigert  zal echter niet lukken!

 1^e Marokkaanse crisis (1905-06): aanleiding was een bezoek van Duitse keizer

Willem II aan Marokko, waarop een felle reactie vanwege Frankrijk volgde wegens

de Duitse bemoeizucht  V.S. bemiddelt om erger te vermijden

 Conferentie & Akkoord van Algeciras (1906): zorgt voor ontlading van de

groeiende Fr.-Duitse spanning, en er wordt een deal gemaakt. Marokko zou

politiek onder Fr. blijven, maar economisch opengesteld worden voor Duitsland.

Het akkoord werd echter nooit uitgevoerd omwillen van het Britse verzet tegen

verdere Duitse infiltratie in Noord-Afrika.

 E.C. blijft bestaan, en de Britten zien in dat Duitsland een groot probleem is, een

probleem dat in vergelijking met Rusland veel groter is (wegens de Bagdadspoorlijn

en de vlootrivaliteit)  toenadering U.K. & Rusl.

 uit vrees voor een grotere gezamenlijke vijand, Duitsland, wordt de klassieke

rivaliteit omgevormd tot een toenadering, tegen deze vijand gericht

 Marokkaanse crisis bezorgde Duitsland dus meer nadeel dan voordeel. De E.C.

werd hechter i.p.v. dat ze uiteenviel. Ook de 2^e Marokkaanse crisis zal zo uitvallen.

 rivaliteit in Azië:

 Japan voelde zich na de Break-up of China beroofd v.d. resultaten v.d. militaire

krachtmeting met China en eist van Rusland dat het Mantsjoerije, dat het in de
Japans-Chinese oorlog had ingenomen, ontruimt. Rusland weigert echter

 Russisch-Japanse oorlog (1904-05), waarbij Japan overwint

 voor het eerst overwint een niet-blanke beschaving een Europese grootmacht

 oorlog was wel bemoeilijkt voor Rusland, door de Winterrevolutie van 1905,

toen overal parallelle machtsstructuren, sovjets, uit de grond schoten

 Verdrag van Portsmouth (1905) waarbij V.S. bemiddelt: erkenning v.d. overname

van bepaalde gebieden (Mantsjoerije, Port Arthur, Z-Sakhalin) door Japan +

Korea wordt een Japans protectoraat (annexatie volgt echter in 1910)

 Ook Rusland beseft nu dat het gevaar niet bij U.K., maar bij Japan ligt!
 toenadering Rusland tot U.K., het bezwaarde verleden wordt opzijgeschoven

 Brits-Russische entente inzake invloedszones in Azië (1907)
 nog enkele pogingen tot toenadering G.B. – Duitsl. Maar mislukken allemaal doordat

G.B. de overeenkomst met Fr. niet wil opzeggen. Een conflict tussen Duitsland & Fr.

zou immers hoogstwaarschijnlijk tot een Duitse overwinning, en zo destabilisering

v.h. machtsevenwicht leiden.

• 2. Blokvorming: de facto opdeling van Europa in 2 blokken:

- Triple Entente (U.K., Fr., Rusl.)  optelling van de Entente Cordiale (U.K.-Fr.), Fr.-Russisch verdrag v. 1894, en de Brits-Russische Entente

- Triple Alliantie (Driebond: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Italië)

 iedereen is nu ± even sterk, maar toch zijn er geen regels afgesproken  problemen!

• 3. Interactie imperialisme en Europees machtsevenwicht:

 Duitsland voelt zich geïsoleerd en oefent druk uit op:

- Groot-Brittannië: via vlootrivaliteit (uit angst hiervoor was Bismarck nooit aan imperialisme begonnen!)  even lijkt een diplomatieke oplossing mogelijk, waarbij Duitsland de uitbouw v. haar vloot zou stopzetten in ruil voor Britse neutraliteit in een mogelijke Fr.-Duitse oorlog. Dit mislukt echter en eindigt in een verhoogde rivaliteit

- Frankrijk:

 Tweede Marokkaanse crisis (1911): Duitsland stuurt een slagschip naar Agadir,

om te tonen dat het een grootmacht is waar rekening mee moet gehouden worden,

en dat het ontevreden is met de Entente Cordiale. Aangezien het Akkoord van

Algeciras na de vorige crisis nooit was toegepast eist Duitsland nu compensaties  compromis: i.d. rivaliteit m.b.t. Afrika krijgt Duitsland Kameroen toegewezen, op

voorwaarde dat het de Fr. protectoraatsrechten op Marokko erkent.

 lost weinig op: Duitsland is nog altijd ontevreden, en Frankrijk wordt alleen maar

banger voor de groeiende invloed van Duitsland in centraal-Afrika.

 toegenomen Duits-Britse spanningen & grotere toenadering G.B.-Fr.

 onvoorzien conflict: Rusl. & Oostenrijk-Hongarije.

 wegens alle crises ontstaat een soort

gewenningseffect waardoor men het gevoel
kreeg dat het perfect mogelijk was door te

gaan met af en toe eens een crisis
 O-H ziet de zwakte v. Rusland in haar neder-

laag tegen Japan, en maakt daarvan gebruik

om haar territoriale ambities in de Balkan

waar de maken  annexatie Bosnië (1908)

 Rusland protesteert – net zoals Turkije & de

Servische nationalisten – maar moet in-
binden aangezien O-H meer steun kreeg v.

Duitsland, dan Rusl. van G.B. of Fr. kreeg.

 Balkanoorlogen (1912-1913): Balkanlanden maken ook van de situatie gebruik:

- Eerste Balkanoorlog: Servië, Bulgarije & Griekenland sluiten een Verbond v. Balkan-volkeren en pogen Macedonië te bevrijden van het Ottomaanse juk, wat uitstekend lukt. De Ottomanen worden zelfs van Europees grondgebied verdreven (buiten Constantinopel & de kuststrook aan de zee-engten)

- Tweede Balkanoorlog: conflict tussen Balkanlanden over de verdeling van Macedonië. Bulgarije wil zich niet aan Russische arbitrage onderwerpen, maar raakt snel geïsoleerd t.o.v. Griekenland, Servië & Roemenië zodat het verliest

 vredesakkoord van Boekarest (1913): Macedonië verdeeld tussen Servië & Gr.;

Albanië onafhankelijk & Bulgarije moet Adrianopel terug aan de Turken afstaan.

 gaat om lokale conflicten, maar het is duidelijk dat de grootmachten deze niet meer in

het keurslijf van het machtsevenwicht kunnen dwingen…

 eindigen met vele frustraties: Servië omdat het Bosnië niet wist aan te hechten,

Bulgarije en de Ottomanen zoeken toenadering tot Duitsland, ook Rusland is

ontevreden wegens de daden van Oostenrijk-Hongarije in de Balkan …

= directe omgeving voor de neerwaartse spiraal richting WO I …

• 4. Neerwaartse spiraal:

 28 juni 1914: moord op Frans-Ferdinand door een Bosnisch nationalist, die tevens

geheim lid is van een Servisch genootschap (dat een Groot-Servië wil)

 rest Europa denkt dat het weer een lokaal conflictje is, maar O-H wil van de situatie

gebruik maken om af te rekenen met het Servisch nationalisme, en Servië een lesje

te leren. Het had echter niet gedacht dat de gevolgen zo verregaand zouden zijn…

 Spiraal van ultimatums en mobiliseringen, in gang gezet door ingebouwde solidariteiten:

 O-H stuurt ultimatum naar Servië, dat echter gesteund wordt door Rusland & weigert
 O-H wordt gesteund door Duitsland en valt Servië aan, waarop Rusland mobiliseert

 Duitsland mobiliseert ook & waarschuwt Rusl. om te stoppen, maar het luistert niet

 Frankrijk steunt Rusland en mobiliseert ook ondanks de eis van Duitsland te stoppen

 Duitsland valt België binnen om Fr. onder druk te zetten (Von-Schlieffen plan), maar

G.B. gaat nu ook meedoen omdat het vroeger haar steun aan België had toegezegd.

 het gaat hier dus om een uit de hand gelopen blufpoker, geëscaleerd door de
ingebouwde onderlinge steunbetuigingen en ingebouwde solidariteiten (één voor

één via domino-effect in de oorlog gesleurd)

 Interne overwegingen om door te gaan: het idee dat de oorlog snel voorbij zou zijn en in

het eigen voordeel zou spelen. Men dacht het in de hand te kunnen houden, maar

kreeg uiteindelijk een onvoorzien langdurig, bloedig conflict…

 Duitsland: Stahlbad tegen SPD: de SPD was de opkomende socialistische partij, die

tegenstander was van de keizer en zijn entourage. Door de oorlog dachten de

rechtsen de bevolking rond de keizer te kunnen verenigen, en zo met de SPD te

kunnen afrekenen.

 Rusland: nationaal elan tegen bolsjevieken: Men dacht door de oorlog het volk te

kunnen mobiliseren rond de tsaar, tegen het bolsjevisme in.

 Frankrijk: nationalisme, ingevuld door xenofobie, extreem-rechts en revanchisme
(wegens Elz.-Loth), en geïnstrumentaliseerd door rechtse conservatieve krachten.

 1917: voor het eerst militaire inmenging van de V.S. in een Europees conflict

• tijdgenoten over hun tijd?

 ‘Raadsels i.p.v. eenvoudige politieke waarheden’ (Barbara Tuchman)
 Grote complexiteit: vervaging grenzen binnen- en buitenlandse politiek

- Binnenlands

 Nieuwe klassen, nieuwe bewegingen

  Dualisering samenleving

- Buitenlands

 Mondialisering

  Wijzigende machtsverhoudingen