Transitie 1856-1870: de transformatie v.h. Europese machtsevenwicht

• deze periode betekent de overgang van de Weense naar de Berlijnse Wereldorde.

 betekent volgens HB ook transitie v. Europa naar een mondiale dimensie, maar we

moeten toch opmerken dat er voordien toch ook al een internat. dimensie meespeelde

• Frankrijk had zich versterkt (t.n.v. Rusland) en zou een grote rol spelen in de Italiaanse

eenmaking + Pruisen had zich versterkt (t.n.v. Oostenrijk) en zou een grote rol spelen in de

Duitse eenmaking

 beiden willen hun gestegen macht verzilveren in een machtspositie (machts-

maximalisatie) en willen erkenning als grootmacht door de andere grootmachten

De Italiaanse Eenmaking

• Italië in 1858: voor een groot deel overheerst door O-H  vrijheidskreet italia fara da se

 leiderskandidaten na een eventuele vrijmaking:

- Victor-Emmanuel II, koning v. Piëmonte-Sardinië  wordt verslagen door O-H

- Paus Pius IX: wordt niet meer als legitieme machthebber beschouwd

- Mazzini: wil een republiek, macht voor het volk ( vorsten en paus)

 neemt Rome in, maar de paus roept hulp v.d. Franse Napoleon III in en Mazzini

wordt verslagen

 vrijheidsstrijd mislukt, alle leidersfiguren zijn verslagen, en Italië is er noch liberaler,

noch vrijer op geworden  toch blijft de onafhankelijkheidsgeest aanwezig!

• Fase 1: 1858-1860:

 Cavour, regeringsleider Piëmonte-Sardinië: is liberaal en Realpoliticus, hij gelooft niet

dat de bevrijding v. Italië zonder hulp van buitenaf mogelijk is ( romantiek van Mazzini)

+ is geen Italiaans nationalist maar wil het liberalisme én de macht van P-S versterken.

 weet handig deel te nemen aan de Krimoorlog om achteraf deel te kunnen nemen

aan de onderhandelingen. Zo creëerde hij een kader om bondgenoten voor de

eenmaking te vinden.

 Cavour sluit met Napoleon III het Akkoord van Plombières (jan. 1859)

 P-S zou de oorlog verklaren aan O-H, waarop Frankrijk steun zou bieden. Als P-S

vervolgens overwon, zou men een Noord-Italiaans koninkrijk stichten dat formeel

(symbolisch) onder het gezag van de paus zou staan + Fr. krijgt Nice & Savoy

(Garibaldi zal dit nooit vergeven, aangezien hij zelf in Nice was geboren)

 betekent meer macht voor Fr., dat hierdoor zijn invloedszone zou uitbreiden en een

grote mogendheid zou kunnen worden/blijven!

 april 1859: Oorlog met Oostenrijk

 mondt uit in héél bloedig conflict (als reactie v.d. publieke opinie om onschuldigen te

beschermen wordt zelfs het Internationale Rode Kruis opgericht)

 Patstelling voor Napoleon III omwille van de onvoorspelbare nasleep:

• Pruisen allieert zich met O-H zodat de uitkomst onduidelijk blijft

• In Italië komen vele Mazzini-aanhangers in opstand; Zij maken gebruik van de oorlog om de macht over te nemen en republikeinen aan de macht te helpen.

• Risico van de paus te onttronen, wat de Franse publieke opinie heel ontevreden zou maken en de binnenlandse macht v. Fr. zou verlagen. De inmenging van Frankrijk zou zo eerder de oorspronkelijke doelstelling (machtsuitbreiding) tegenwerken, dan verwezenlijken.

 juli 1859: Vrede van Villafranca: compromis tussen Fr. en O-H:

 Venetië blijft bij O-H en Lombardije is voor Fr., maar die sluist dat mooi door naar

Italië in ruil voor Nice & Savoy. Parma, Modena, Toscane & Romagna komen

eerst samen met het reeds verenigde Piëmonte-Sardinië-Lombardije in een

federatie onder de paus, maar worden na een opstand geannexeerd, zodat het

eerste Italiaanse parlement onder Victor-Emmanuel II wordt opgericht.

 hier komt de rol v. Frankrijk in de Italiaanse eenmaking tot een einde

• Fase 2: 1860-1870:

 Garibaldi: republikein, pro-onafh. It., & een romantisch dweper zoals Mazzini ( Cavour)
 is van Nice en is kwaad op Cavour omdat hij Nice heeft afgestaan aan Fr.

 sluit zich aan bij een opstand in Palermo en weet met een opmars v.d. Roodhemden

het rijk van de 2 Siciliën te verenigen

 dilemma: ofwel vasthouden aan het principe van de republiek, en zo een strijd

tussen Italianen met een andere visie op de eenheid ontketenen, ofwel kiezen voor

een vreedzame eenmaking, t.n.v. het republikanisme

 kiest 2^de en onderwerpt zich aan Victor Emmanuel II

 sommigen in Z-It. voelen zich bekocht omwille v.h. verlaten v.h. republikanisme

• Resultaten:
 1860: Italië is grotendeels eengemaakt

 1861: Italiaans parlement

 1866: toevoeging Venetië

 1870: toevoeging Rome (bleef van ’48-’70 onder paus, met steun v. Fr. tot val Nap III)

 onopgeloste problemen:

- ‘Romeinse kwestie’: paus kan zich niet verzoenen met de nieuwe Italiaanse staat, en

ondersteund door het ultramontanisme (stroming v. al wie dit ook denkt, alle

conservatieve katholieken) wil hij zijn wereldlijke macht terugkrijgen

 grote invloed! Vb.: in België lang geduurd voor It. werd erkend, wegens

ultramontanistische invloed op de publieke opinie.

 1929: Akkoorden van Lateranen: Paus verzoent zich met de situatie (<Mussolini)

- Mezzogiorno-probleem: Z-It. Voelde zich dus bekocht omwille v.d. verlating v.h. republikanisme, en het Zuiden geraakt economisch en politiek gemarginaliseerd. Dit zorgt voor spanningen die vandaag de dag nog bestaan (~ verhouding Vl. – Wall.)

De Duitse Eenmaking

• dit is enerzijds een gebeurtenis (~ in It.), maar betekende op lange termijn een transitie van
een bepaalde organisatie van machtsverhoudingen voordien, naar een andere wereldorde
met andere machtsverhoudingen achteraf  hetzelfde mechanisme blijft echter aanwezig:
de verzwakking van de ene zorgt voor de versterking van de andere, die daarop zijn pas

gewonnen macht wil verzilveren in een leidersrol.
• Duitsland in 1862: bestaat voorlopig nog slechts

uit een groepering van Duitstalige staatjes van

heel uiteenlopende aard. Zij zijn verenigd in de
Duitse Bond, een instrument van Oostenrijk
om macht & leiderschap uit te oefenen over
deze staatjes.
• Pruisen 1815-1862: was van de kleinste van de

grote mogendheden opgeklommen tot een echte

grootmacht. Nu wil zij deze macht uiteraard
verzilveren in een leiderspositie
 mogelijk gemaakt door sterke economische

groei, waardoor men het industriële
Oostenrijk kon ‘inhalen’.

 1834: Pruisen richt Zollverein (douane-

unie) met de Duitse staatjes, maar

Oostenrijk wordt buitengesloten
 voert een prestigestrijd met Oostenrijk, strijd

om het leiderschap over de Duitse staten

 Oostenrijk was verzwakt door de
Krimoorlog, & we zien duidelijk haar

zwakheid t.o.v. de Italiaanse eenmaking.

Pruisen grijpt haar kans

 in Pruisen zelf echter ook binnenlandse

spanningen, want de econ. groei stimuleerde
het liberalisme en bijhorende rebellieën, wat de dynastieke legitimiteit ondermijnde. de

economische elite eist ook politieke inspraak.

 Otto von Bismarck: een junker (lage landadel), en geen Duits nationalist, hij wil enkel
Pruisen de leiderspositie in het Duitstalig gebied geven waar het volgens hem recht op

had.  is tevens een Realpoliticus & pragmaticus, en gebruikt het nationalisme zowel:

• tegen binnenlandse tegenstanders om interne tegenstellingen te overbruggen

• op internationaal vlak als hefboom ter versterking van Pruisen (~Cavour in It.), door toenadering te zoeken tot de Duitsers en een Duits nationalistisch gevoel te stimuleren

 was ook een briljant tacticus: ontwijkt geen oorlogen indien dat nodig is om zijn doel

te bereiken  2 slogans die hier bij aansluiten:

• “oorlog is de voorzetting van politiek met andere middelen”

   gevolg van interstatelijk conflict, en nu met gebruik van militaire middelen

• oorlog is inherent verbonden met het mechanisme van het machtsevenwicht

 wanneer dat machtsevenwicht scheef gaat zal men het weer rechttrekken

 begreep dat de gebeurtenissen van 1848 dat een Duitse eenmaking niet het

resultaat zou zijn van overleg & samenwerking, maar enkel mogelijk was durch eisen

& blut, door diplomatieke chantage & oorlogsgeweld
 maakt van de verzwakking van Oostenrijk (door onafhankelijkheidsstrijd in Italië &

Krimoorlog), Rusland (door Krimoorlog) en Frankrijk (door mislukt “Mexicaanse

avontuur”) gebruik om de macht van Pruisen te vergroten

• Fase 1: De Deense kwestie:

 verliep zo onduidelijk, chaotisch & verwarrend dat niemand

echt wist wat er aan de gang was, en dat speelde uiteraard

sterk in de kaarten van Bismarck

 aanleiding: de koning van Denemarken was tegelijk hertog
v. Sleeswijk & Holstein, en de vorst tracht deze in 1863 als

provincies in te lijven bij Denemarken

 reactie: Bismarck toont zich als verdediger van de Duitse

natie en holt de Oostenrijkse leidersrol over het Duitse

gebied uit door zelf die rol in te vullen en de oorlog aan
Denemarken te verklaren, in naam van alle Duitsers

 doel = Pruisen versterken ten koste v. Oostenrijk; instrument = Duits nationalisme

 1864: Pruisisch-Deense oorlog  Pruisen wint

 1864: Vrede van Wenen: S & H komen bij de Duitse bond (afgesplitst van DM)
 1865: Conventie van Gastein = buitverdeling

 Oostenrijk krijgt controle over Holstein

 Pruisen krijgt controle over Sleeswijk & Kiel (= belangrijke havenstad in Holstein)

 probleem!: Oostenrijk kan nooit troepen naar Holstein sturen tenzij het door Duits

of Pruisisch grondgebied marcheert…

• Fase 2: Oostenrijks-Pruisische oorlog

 doelstelling blijft andermaal de uitschakeling v. Oostenrijk als leider v.d. Duitse staten
 diplomatieke voorbereiding: moet zorgen dat de andere grootmachten Oostenrijk niet te

hulp snellen, wat enkel kan voorkomen worden als de status-quo behouden blijft

(waarvoor een gelijkwaardige, evenwichtige machtswisseling nodig is)

- Rusland: nog steeds kwaad op Oostenrijk omwille van diens aansluiting bij de tegenstander tijdens de Krimoorlog, dus vormt geen probleem

- Italië: Bismarck belooft de aansluiting van Venetië …

- U.K.: wil status-quo behouden (geen machtig Pruisen), maar heeft enkel een machtig maritiem leger en ontbreekt een sterke landmacht; het zou dus nooit interveniëren tenzij het de steun won van Frankrijk, dat wel een machtig landleger heeft…

 okt. 1865: ontmoeting in Biarritz tussen

Bismarck & Napoleon III

 officieus akkoord dat Fr. gebiedsuitbreiding

voor ogen hield, als het neutraal bleef
 beiden spelen dubbelspel: Bismarck dacht

later nog wel af te rekenen met Frankrijk +

Nap. III sluit ook akkoord met Oostenrijk, hij

dacht namelijk dat het een lang aanslepende,

uitputtende oorlog zou worden zodat beide

machten zouden verzwakken, en Frankrijk

als sterkste macht zou overblijven …

 Provocatie (beter imago als Oostenrijk de oorlog

begint): bezetting Holstein
 oorlog Pruisen VS. Oostenrijk & Duitse Bond

 Pruisen wint na 7 weken te Sadowa (07/1866)

 08/1866: Vrede van Praag: Pruisen kon veel

eisen maar bespaart Oostenrijk die

vernedering om revanchisme te vermijden

• Na Sadowa:
 Duitse Bond opgesplitst in:

- Noord-Duitse Bond: sterke federale bondstaat, inclusief Pruisen

- Zuid-Duitse Bond (politiek onafhankelijk, maar opgenomen in een 2^de Zollverein & heeft militaire akkoorden met Pruisen)

 einde Oostenrijks keizerrijk & oprichting Oostenrijk-Hongarije: het rijk kon de nationaal-

liberale druk niet langer weerstaan met een interne implosie tot gevolg  macht

Oostenrijk daalt enorm, en na WO I zal er nog weinig van overschieten…

 einde Oostenrijkse invloed in It., dat Venetië krijgt

 Doel = bereikt: Pruisen is nu de leidende Duitse staat, toch zal Bismarck nog niet rusten

want hij weet dat er meer binnen bereik is. Hij wil nu Frankrijk uitschakelen opdat

Pruisen de leidende continentale macht zou worden…

• Fase 3: Frans-Pruisische oorlog

 doelstelling: aanhechting Zuid-Duitse bond bij Pruisen + rol als leidende continentale

mogendheid overnemen van Frankrijk

 middel: oorlog met Frankrijk, want Fr. wou ook meer invloed in de Zuid-Duitse Bond
 provocatie: Spaanse troonopvolging: Bismarck steunde Leopold v. Hohenzollern,

waardoor Fr. dacht dat Pruisen een omsingelingspolitiek voerde. Later trekt Pruisen de

steun aan Leopold terug, maar wanneer Fr. eist dat deze ook verklaart voorgoed

afstand te doen van enige aanspraken op de Spaanse troon, leidt de Pruisische

weigering hiervan (in de vorm v.h. bekende ‘Ems bericht’) tot een oorlogsverklaring.

 juli 1870: Frans-Pruisische oorlog  09/1870: na 4 weken wint Pruisen te Sedan

• Na Sedan:

 er komt een einde aan elke Franse ambitie om de Z-Duitse Bond te controleren

 Bismarck overtuigt de Z-Duitse Bond dat ze beter bij de N-Duitse Bond zouden
aansluiten, want dat Frankrijk een constante bedreiging vormt  zijn wil geschiede

 intussen is er een interne machtsstrijd in Frankrijk, Napoleon III wordt onttroond en de

‘Troisième République’ verwerpt de Duitse eisen wegens te vernederend (afstand

Elzas-Lotharingen)  jan. 1871: Belegering Parijs
 extra vernedering doordat men het Duitse Reich uitroept in Versailles (jan. 1871)
Vanaf nu is de Pruisische koning ook keizer van Duitsland.
 de Parijse Commune, een lokale opstand tegen de bourgeoisie v.d. 3^e Republiek

gericht, brengt nog meer chaos maar wordt onderdrukt door het Franse leger.

 Frankrijk is genoodzaakt te capituleren: Vredesverdrag mei 1871
 afstand Elzas-Lotharingen
= grote fout van Bismarck, want dit was

de oorzaak van het latere Franse

revanchisme, wegens te

vernederend…

• Duitsland in 1871: eindresultaat:
 door chaos in Frankrijk moet men de

Franse troepen uit Rome terugtrekken,

waarop ook de pauselijke staat aan Italië

wordt toegevoegd.

 Oostenrijk niet langer as van Europees

machtsevenwicht
 Beide Duitse Bonden komen samen in het

Zweite Deutsche Reich, dat nu de nieuwe

as van het machtsevenwicht vormt.
 ‘Wereldorde van Bismarck’

 vanaf nu wordt Pruisen ook een

voorvechter van het status-quo (want

Bismarck wist dat de andere machten

niet zouden tolereren als hij nog verder

zou gaan…)

 doel = as Fr.-Rusl. verhinderen!

Franse ambities buiten Europa

• het Suezkanaal:

 zowel Fr. als U.K. zijn eerst gereserveerd, want een kortere vaarroute is meer

kwetsbaar & betekent een groter politiek risico (Britten zouden invloed in O-Midd.-Zee

moeten verstevigen + expansiedrang Ru. in dit gebied kunnen beheersen)

 1858: oprichting Internationale Suezmaatschappij (1 v.d. eerste transnationale

vennootschappen)  1/12 Egyptisch bezit, +1/2 Frans, en tegen 1869 eist U.K. ook

haar aandeel op.

• de Mexicaanse Kwestie (“Mexicaans avontuur”)  Napoleon III maakt v.d. Amerikaanse

burgeroorlog gebruik om een Mexicaans keizerrijk op te richten, als Latijns-katholieke
tegenpool van de Angelsaksische protestantse macht in Noord-Amerika.

 lukt in de verwarring van de Amerikaanse burgeroorlog, en de interstatelijke discussies

over het al dan niet te interveniëren  Maximilaan op de troon

 na de oorlog veroordeelt de V.S. dit echter door te verwijzen naar de Monroedoctrine,

en Napoleon trekt zich terug (Maximiliaan wordt gefusilleerd)

 Frankrijk zal dit verlies echter compenseren in Indochina & China (zie verder)