Preromantiek situering

A. Inleiding

Vernieuwende visie op het schone + nieuwe motieven:

• Schoonheid vanuit het perspectief van het subject: burger streeft naar intimiteit
• Subjectieve emotie: tegen nuchterheid burgerlijke maatschappij en classicistische strengheid
• Niet-klassieke motieven
• Ook aanwezig bij realistische romanciers uit Verlichtingsbeweging
• Geleidelijke opgang in 18^e eeuw

Situering van Preromantiek

In Verlichting reeds kiemen nieuwe esthetica (Sterne, Richardson): vooral in de 2^e helft 18^e eeuw

• Rationele cultuur van Classicisme wordt door preromantiek in vraag gesteld: emotionele zal zich in 19^e-eeuwse romantiek doorzetten
• Preromantici delen zelfde overtuigingen als Verlichtingsintellectuelen, maar proberen troosteloze nutteloosheid te bestrijden (combinatie Classicisme en Romantiek)

Filosofische achtergrond

Rousseau: belangrijk Verlichtingsdenker, tegelijk ideoloog van de preromantiek.

• Opmerkelijk literair debuut doordat hij in 2 prestigieuze prijsvragen bekroond werd:
  • Discours sur les sciences et les arts (1750): intellectuele vooruitgang in de geschiedenis staat gelijk met zedelijke achteruitgang => slogan: retour à la nature, keert terug in preromantiek.
  • Discours sur l'origine et les fondaments de l'inégalité parmi les hommes (1755): oorspronkelijke natuurtoestand (bon sauvage) geperverteerd door 3 factoren die ongelijkheid in de hand werken: ontstaan van privé-eigendom, van autoritaire gezagsvormen en ontaarding van macht in willekeur.
• Deze ideeën liggen aan basis voor latere werken:
  • Du contrat social, ou Principes du droit politique (1762): ongelijkheid enkel uitbannen op basis van sociaal contract (volonté générale: elk lid van de samenleving onderwerpt zich aan de wil van de gemeenschap).
  • Grondgedachte Rousseau: mens is van nature goed, maar verdorven door maatschappij => belangrijke rol voor opvoeding: vb. Emile ou l'Education (1762): zet opvoedingsidealen uiteen: opvoeding moet alle hindernissen wegnemen die ontwikkeling goedheid in de weg staan (ongereptheid kind vrijwaren).

B. Kenmerken van de Preromantische esthetica

Originaliteit van de literaire vormgeving

Kunst vanuit vormvrijheid: afwijken van esthetische norm, van klassieke en classicistische vorm

→ originaliteit (creatio i.p.v. imitatio): lichtend voorbeeld = Shakespeare (ook terug te vinden in Verlichtingsdenken: Sterne en Richardson, niet bij iedereen, vb. Voltaire)

vb. Shakespeare: in de 17^e eeuw werd zijn werk conform aan de classicistische normen gemaakt, in de 18^e eeuw worden zijn werken gelezen en gespeeld => Shakespeare-cultus

Thematische kenmerken

Motieven betreffende het niet-rationele:

• Subjectieve emoties: persoonlijke emotie: duidelijkst in liefde(s-), verdriet
  • Rousseau: Julie ou la nouvelle Héloïse (1761): briefroman, liefdesrelatie met nooit eerder beschreven emoties; op het einde van zijn leven worden zijn werken ambivalent: naast verlichtingsideeën ook depressieve stemmingen => innerlijke tegenspraak (vb. in Confessions (1765-70), Rêveries du promeneur solitaire (1776-78))
  • Sturm und Drang-beweging: Goethe, Het lijden van de jonge Werther (1774)
  • Escapistisch motief: terug naar het niet-rationele: naar het échte leven
• Natuurmotief
  • Religieuze bewondering voor natuur: vb. J. Thomson, The Seasons (1730)
  • Woeste ongebreidelde grootsheid van de natuur:
    • Spontane creaties van de natuur worden verheerlijkt: vb. overwoekerde ruïnes (ongetemd ↔ burgerlijke zedelijkheid)
• Bovennatuurlijke en angstaanjagende
  • Graf- en maanpoëzie, Graveyard Poetry (dood, nachtzijde): T. Gray
  • Griezelroman, Gothic Novel (duistere kant)
    • Kenmerken: terugkerende stereotiepen: angstaanjagend décor, gevaarlijke en mysterieuze tegenstanders en onschuldige heldin, plot: geweld en bovennatuurlijke gebeurtenissen, motieven: seksueel verlangen, bezitsdrang, zucht naar kennis
    • Ontstaan rond 1775: vb. H. Walpole, The Castle of Otranto (1764: prototype)
• Cultus van het ongerepte: bewondering voor wat aan rationaliteit van de burgerlijke wereld ontsnapt
  • Le bon sauvage
  • Het ongerepte verleden (Keltische en Oudgermaanse cultuurpoëzie)
  • Volksziel: vb. J. G. von Herder brengt ongerepte cultuur volk weer onder aandacht.
  • Kinderlijke, onschuldige
• Nostalgie naar het verleden: terugkeer naar Germaanse verleden:
  • Herontdekking Oudscandinavische poëzie
  • Ossianisme:
    • Ontleend aan bundel van vermeende Keltische liederen, toegeschreven aan Ossian, uitgegeven door J. MacPherson: eigenlijk vervalsing, eigen werk op basis van beperkt oraal folkloristisch materiaal
    • Wordt enorm succes: aanleiding tot internationale stroming van imitaties (vb. Goethe's Werther leest werk van MacPherson, Herder wijdt hoofdstukken aan Ossian)
    • Ossian model voor Keltische wereld, werd daarom uitdrukkingsmiddel voor preromantische gevoelens.
• Appreciatie voor Keltisch en Oudgermaanse sfeer ↔ Romeins-Franse pseudo-classicisme:
  • Patriottische gevoelens (volksliederen)
  • Ongerepte natuur en oerkracht
  • Heldhaftige daden voorouders
  • Sentimentele liefde (vaak melancholisch)