Noord- en Oostzee

ontwikkelde zich op veel bescheidenere schaal een gelijkaardig systeem van handelsnederzettingen van Noord – Duitsers in Scandinavië en de oostelijke kustgebieden.

- Belangrijkste knooppunt was het eiland Gotland: van hieruit dreven Denen en Noord-Duitsers handel met Novgorod, Vlaanderen en Engeland.

- Handelaren uit verschillende streken organiseerden zich voor hun bescherming op bepaalde routes. De beroemdste van deze handelarenorganisaties was de Duitse Hanze.

- Deze vormde zich in 1356 om tot verbond van steden die tot 1669 functioneerde op interregionale schaal ter behartiging van de handelsbelangen van de burgers hiervan.