Interactie tussen schalen van ruimte en tijd : welke onderzoeksraamwerk.

Sociale veranderingen zijn een meergelaagd proces dat verankerd is in een meergelaagde tijd en een meergelaagde plaats. De schalen van ruimte, plaats en regio veranderen doorheen de tijd. Tijd en plaats zijn afhankelijke variabelen. De keuze van de schaal van ruimte en tijd wordt bepaalde door de te onderzoeken sociale realiteit, de sociale verandering. Voor een zinvolle interpretatie van de geschiedenis in een mondiaal systeem is een vooraf samengesteld ‘raamwerk’ nodig die is opgebouwd uit 3 soorten analyse-eenheden: tijd, ruimte en onderzoeksthema. Dit raamwerk toont hoe je naar de wereld kijkt. Een belangrijk raamwerk is het concept beschaving. Analyse-eenheden kunnen we opdelen in casussen, netwerken en systemen.

Gevalsstudie of casusanalyse

Autonome eenheid in het bredere verhaal als voorbeeld of als uitzondering op de norm. Ze draagt echter maar bij tot een mondiaal perspectief wanneer ze in een ruimere context wordt geplaatst, door vergelijking of door te wijzen op verbanden. De aangewezen methode hiervan is de comparatieve analyse. Zij brengt op een systematische wijze gelijkenissen en verschillen tussen 2 of meerdere casussen in kaart. Hierdoor moet de vergelijking tweezijdig, wederkerig en geïntegreerd zijn. Een wederkerige vergelijking bevraagt uiteenlopende casussen vanuit een gelijke set van vragen. De geïntegreerde vraagstelling vermijdt statische momentopnames, de nadruk ligt op verandering en dynamiek.

Netwerken

Weefsel dat de wereld samen houdt. Het zijn ruimtes met minder zichtbare grenzen. In the Human Web van vader en zoon William en John McNeill is het menselijke web een metafoor voor de mondiale menselijke samenleving, zoals die vanaf de eerste grote beschavingen vorm krijgt. De verschillende webben spreiden alsmaar uit totdat ze één groot web vormen na 1500 n.t. die in de hedendaagse samenleving nu wordt omschreven als een enorm netwerk van samenwerking en competitie, ondersteund door massieve stromen van energie en informatie. Ook de Maps of Time van Christian kan gezien worden als een beeld van de verdichting van menselijke interactie en het collectief leren om de wereldgeschiedenis samen te vatten.

Het idee van netwerken is sterk aanwezig in de studie van economie en handel. Er bestaan al heel lang contacten tussen menselijke groepen over ecologische zones heen door interregionale ruil en verh beschavingen verenigt. Ze maakt de passage mogelijk voor kennis, culturen, religies en ziektekiemen. Ook elders in de wereld zijn er belangrijke handelsroutes met dezelfde effecten als de zijderoute.

Stedelijke netwerken zijn eveneens een goede indicator van economisch en politieke groei, aangezienstedelijke centra aanspraak maken op een aanzienelijk surplus. Het paradigma van wereldstedennetwerk legt de focus op een mondiaal netwerk met steden als schakelpunten. Wereldsteden zijn centrale schakels geworden op vlak van productie, handel, diensten, besluitvorming en monopolisering van informatie.

George Modelski en de fases van urbanisatie:

1^ste fase: Steden zijn de basis van een urbane kenniscultuur met kennis van schrift, tijdsrekening en wiskunde. (3000-1000 vgt.)

2^de fase: Steden verkijgen een groeiende sociale rol als centra van wereldreligies die het sociale leven domineren. (1000 vgt. – 1000 n.t.)

3^de fase: Steden verwerven een groeiende politieke macht, als centra globaliserend systeem. (1000 n.t.)

4^de fase: Steden worden economische macht en de basis voor materiële welvaart in de wereld. (in de toekomst)

Systemen

Een metafoor voor wereldgeschiedenis is systeem. Hierbij kan met aan specyfieke systemen denken (handelssystemen, politieke systemen) en algemene systemen (een zogenaamd wereldsysteem). De invalshoek is die van interactie. Een systeem wordt bestudeerd in zijn geheel. Het verschil van een netwerkanalyse is dat inter-connecties onderdeel zijn van systemische verschuivingen (slavenhandel in het Atlantische systeem is een gevolg van veranderende intercontinentale machtsverschuivingen). Hier verschuift de centrale focus in he onderzoek naar een overkoepelend inter-statensysteem.

Wereldgeschiedenis gaat niet alleen over connecties, maar ook over systemen van inter-connecties, zoals patronen in handelsrelaties, in migratie, in verspreiding van technologie, cultuur en ziektes. De verspreiding gebeurt door grote verschuivingen tussen maatschappijen door de geschiedenis heen. De systeemtheorie is holistisch. Een geheel kan nooit begrepen worden via zijn onderdelen alleen, er is een metaniveau dat een eigen dynamiek heeft. De metasystemen zijn oen historische systemen met een eigen tijdsverloop (ontstaan, groei, neergang). Een systeembenadering brengt horizontale (tussen gelijkwaardig subsystemen) en verticale (tussen micro- en macrostructuren en processen) in verbinding.

Immanuel Wallerstein (geïnspireerd door Fernand Braudel): De eenheid van analyse zijn de wereldsystemen, sociale systemen die een eigen coherentie en logica hebben, die een ‘wereld op zich’ vormen. Wallerstein onderscheidt 3 systemen:

Minisystemen: kleinschalige sociale systemen

Regionale wereldsystemen: wereldrijken

Wereldeconomieën: omvat meerdere politieke en culturele systemen. De belangrijkste wereldeconomie tot nu toe is het historisch kapitalisme.

Een globale (kapitalistische) economie overkoepelt een versnipperde politiek systeem (systeem van natiestaten, een inter-statensysteem) en een versnipperd cultureel systeem (wereldreligies). Deze moderne wereldeconomie heeft een aantal eigen kenmerken:

Ongelijkheid in verloop (fase, crissisen)

Ongelijjkheid in samenstelling (geografisch en sociaal)

De ongelijkheid is tegelijk een noodzakelijke voorwaarde voor het bestaan van de wereldeconomie. Binnen één economisch systeem doen zich opeenvolgende politieke conjuncturen voor.

Deze wereldsysteemanalyse is een voorbeeld van een paradigma, een heuristisch model dat systemen als uitgangspunt neemt voor een globale analyse van de wereld. De studie combineert diverse methodologische benadering:

Comparatief (vergelijking van diverse systemen zoals handelssystemen)

Inter-connectie (stromen of kettingen zoals goederenproductie in wereldsystemen)

Globaal (zoals klimaatsveranderingen)

De systeemanalyse heeft ook oog voor horizontale (tussen systemen) en verticale (in het systeem zelf) verbindingen.