HOOFDSTUK 8 - HERMAN FRIEDRICH KOHLBRUGGE

§ 1. Algemene karakterisering; eerste levensperiode

Hij hoort bij degenen die streden tegen de geest van de eeuw, zoals het reveil en de afscheiding dat ook deden. Hij is daar echter niet in meegegaan. Hij streed op drie fronten: de neologie (Groninger Theologie), tegen de afscheiding en het reveil. Zijn strijd ging niet zozeer om degene die de heilsboodschap ontkenden of aanvielen, maar eerder de vromen die haar verdraaiden.

Eerste levensperiode: hij werd in 1803 geboren. Hij ging naar het gymnasium en bestudeerde daarna met grote liefde de klassieke letteren en semitische talen. Hij maakte kennis met de mystiek, maar deze periode duurde kort. Dit ervaart hij als zijn eerste bekering, nadat hij al geloofsbelijdenis had afgelegd in de Hersteld Evangelisch-Lutherse Kerk. Hij werd proponent en hulpprediker in Amsterdam en preekte ‘onze volslagen ellende’, de Almacht van de Heilige Geest, boete en bekering, gevaar van doods orthodoxie, noodzakelijkheid levend geloof, wedergeboorte door genade, rechtvaardiging door geloof.

§ 2. Conflicten met neologie

Tegen neologie: hij diende een bezwaarschrift in bij het consistorie aangaande een preek van ds. Uckerman. Hij werd ontslagen als proponent en het werd een slepende zaak, maar uiteindelijk werd hij, na een persoonlijk onderhoud met de gouverneur van Noord-Holland, afgezet. Promotie en huwelijk: hij promoveert in Utrecht op Ps 45 en legt deze psalm tegen de opvattingen van de faculteit christologisch uit. Hij trouwt een bemiddelde vrouw.

Het lidmaatschap van de hervormde kerk geweigerd: hij raakt overtuigd van de gereformeerde leer aangaande de predestinatie. Daarom wil hij lid worden van de Ned. Herv. Kerk, maar de kerkenraad verlangt een bewijs van goed gedrag van de lutherse kerkenraad van Amsterdam. Dit wordt geweigerd door die ruzie in Amsterdam. De zaak gaat in verschillende instanties door, maar na drie jaar wordt het verzoek definitief afgewezen op formele gronden.

Teleurgesteld in de Réveilvrienden: Reveilmensen nemen het in eerste instantie voor hem op. Maar intern was er onenigheid over wat ze moesten doen. Da Costa durft het niet aan te laten komen op een separatistische brief en dit stelde Kohlburgge teleur. Hij verwijt Da Costa dat hij gematigd is en dat verwijt doet de ‘vriendschap’ verkoelen. In een brief liet H. de Cock weten dat hij uit was op wederkering en herstel.

§ 3. Preek over Romeinen 7:14

Bij het maken van deze preek bekeerde God hem van zijn bekering. Hij was naar Duitsland vertrokken, Elberfeld, en mag daar preken. Toen zijn oog viel op de komma na ‘vleselijk’ gingen zijn ogen open en maakte hem ‘dronken van troost’. Het betekende voor hem het volgende: wij zijn voor de wet gedood, van onszelf kunnen we het niet verwachten. De christen is vleselijk en daarom kunnen we op geen enkele manier tot God komen. We kunnen dus alleen vertrouwen op Gods genade en daarin moeten we rusten. Hij rechtvaardigt zondaren en geen heiligen.

Deze preek en enkele andere preken maakten een grote indruk. Kohlbrugge wilde toetreden als predikant in Rijnland, maar dit lukte niet i.v.m. zijn achtergrond in Amsterdam en bovendien verdacht men hem van antinomianisme. Daarnaast had hij in enkele preken kritiek geuit en vrome en onvrome zaken op dezelfde hoop gegooid. Hij keerde terug naar Nederland voordat zijn verzoek formeel was afgewezen.

Breuk met Da Costa: in Reveilkringen was de koers van Kohlbrugge niet onopgemerkt gebleven. DaCosta maakte zich zorgen, omdat Kohlbrugge aandacht besteedde aan de ellende en de verlossing, maar de dankbaarheid uit het oog verloren was. Christus was middelpunt geworden en het werk van de Heilige Geest kwam niet meer aan de orde, terwijl de bijbel geen borgheiligheid verkondigt.

Kohlbrugge antwoordt dat Da Costa hem niet heeft begrepen. Kohlbrugge bedoelt: al Zijn goederen zijn de onze en wij hebben in Hem alles en in onszelf niets. De breuk met het reveil is definitief. Breuk met de Afscheiding: De Cock was nog op bezoek geweest tijdens zijn tocht naar de koning. Kohlbrugge wil niet mee met de afscheiding omdat er bloed gevloeid had, dat is zonde. Het ging ook in tegen zijn idee van heiliging door God gegeven, dan heb je een scheiding tussen de ware en valse kerk ook niet nodig. Ook de ware kerk gaat dan uit van de aanname dat je als mens tot heiligheid kan komen. Ambteloos burger: hij ging in Utrecht wonen, hertrouwde en zette zich aan tot schrijven.

§ 4. Opnieuw naar Wuppertal

Armoede, ambtloos staatsburger, en weer terug naar Duitsland. Werd lid van de reformierte Gemeinde, maar kon niet overweg met de beperkingen die hem daarbij opgelegd werden. Sticht dan de niederlandische –reformierte gemeinde. veel weerstand, geen predikant te vinden die hem wilde bevestigen, dus dan maar door de kerkenraad. De gestichte gemeente heeft Kohlbrugge altijd als noodgemeente gezien, nooit bedoeld als afscheiding, waar hij immers tegen was. Later heeft Kohlbrugge alsnog in Utrecht gepreekt, de liturgie is door vrienden op goudpapier afgedrukt. 1875, eenzaam als weduwnaar gestorven.

§ 5. Theologie

Strijd op twee fronten: Kohlbrugge heeft zich tegen het zelfvertrouwen van de Verlichting en tegen het zelfvertrouwen van de vrome mens gekeerd. Hij verwierp de gedachte dat iemand door heiligheidsstreven iets zou kunnen presteren dat voor God waarde heeft. Geloof bestaat niet uit doen of ervaren, maar is vasthouden aan Gods woord. De heiliging van de mens is net zo verborgen als de godheid in Christus, maar ook evenzo waar. De antropologie, christologie en de pneumatologie hebben consequent e e n karakter. Het ‘Oude Testament’ is niet oud: hij hield vast aan de eenheid van de Schrift en wilde eigenlijk niet weten van de benaming ‘oude’ en ‘nieuwe’ testament. Zijn vader had hem ingescherpt dat, als hij de eerste vijf boeken van Mozes zou kennen, hij de gehele bijbel zou kennen. Hieraan heeft hij zijn leven lang vastgehouden. Kohlbrugges catechismus; De Leer des Heils: genade staat ons niet ter beschikking, maar altijd uit Gods hand en daarom is het betrouwbaar. Zit hiermee op de kern van lutherse en gereformeerde dogmatiek, Gods soevereiniteit en vrijheid, niet alleen in het begin maar ook in voortzetting en voltooiing van de weg des heils.

Geen onderscheid in NT en OT, wel onderscheid in manier van lezen. Als men leest ‘in christo’ is dat NT, ongeacht of het behoort tot OT. Neigt naar mechanische inspiratieleer, maakt gebruik van typologie en allegorie, gaat om Gods soevereine genade. Heeft ook Catechismus geschreven. ‘Die lehre des heils’ komt neer op: hoe kan ik in God alleen mijn heil stellen in leven en sterven? Door ervaring en schrift weet ik dat: ik mens ben, God God is, en dat Hij zijn beloften ook aan mij vervult... Alles waar het op aan komt is al vervuld. De oude mens is gestorven met Christus aan het Kruis en opgestaan is de nieuwe mens. Heilsfeiten zijn actueel, niet alleen historisch, de gelovige wordt met het hele wezen betrokken op Gods genadewerk.

§ 6. Maatschappelijke vragen

De kritiek op het vrome pie tisme kwam tegelijkertijd van Friedrich Engels. De arbeiders hadden het zwaar in de fabrieken en de vroomheid werd later door Goethe als narcotica bestempeld. Kohlbrugge heeft veel gedaan op diaconaal vlak en werd bekend met zijn ‘Elberfelder systeem’, gebaseerd op Deut.

1: 9-15. Tegelijkertijd speelt de revolutie van 1848, Kohlbrugge is antirevolutionair en deelt het gedachtegoed van Bilderdijk en Da Costa’s ‘bezwaren'. In 1870 koos hij nadrukkelijk voor de kant van zijn nieuw vaderland en steunde de vorsten tegen Napoleon III uit Frankrijk.

In preken uit 1870 vinden we fundamentele kritiek op een vereenzelviging van de nationale zaak en de monarchie met Gods bedoeling voor land en volk. Maar deze kritiek wordt later radicaler geformuleerd en politiek relevant gemaakt: Elberfeld was een van de steunpunten van de Bekennende Kirche in de strijd tegen het Nationaal-Socialisme. Kern bij Kohlbrugge: heiliging door geloof, de mens is vleselijk,(!) en heeft geen mogelijkheid zelf heilig te worden. Uitverkoren zijn is dan ook: weten dat je het zelf niet kan doen. Hij is tegen evangelikale, opwekking, tegen bevindelijkheid van de orthodoxie. De geestelijke verbinding met Christus is het enige waar je op kunt vertrouwen.