Het Noorden alleen verder 1830-1870/1880

De opstand in het zuiden zorgde voor vaderlandslievende reacties. Een voorbeeld hiervan is de marineofficier J.C.J van Speyk die liever zijn kanonneerboot met zichzelf erbij opblies dan in de handen te vallen van de opstandelingen. Ook de Tiendaagse veldtocht kon op veel steun rekenen, waardoor ook het ongenoegen tegenover Frankrijk enorm was na hun militair ingrijpen. Ook waren ze verbitterd over de reacties van de grote mogendheden.

Doordat Willem I niet toegaf aan de opstandelingen groeide de financiële last. Een voorlopig nog zwakke liberale positie speelde hier gretig op in. De opluchting was groot toen Willem I in 1839 uiteindelijk wel met scheidingsvoorwaarden akkoord ging. Maar er groeide ook verzet tegen de koning. Voorstellen tot wijziging van het politieke stelsel stuitten op een njet, een orthodoxe afsplitsing van de Nederlandse Hervormde Kerk (de Afscheiding van 1834) wees hij af en hij had het ook niet voor de katholieken. De druppel was het plan om te trouwen met de Belgische katholieke gravin Henriëtte d’Oultremont (Jetje Dondermond in de volksmond). In 1840 trad Willem I uiteindelijk af ten gunste van zijn zoon Willem II die op de troon bleef tot 1849.

De Republiek was sinds de jaren 1880 in voortdurende crisis. Na de afscheiding van België konden ook de koloniale bezittingen de grootsheid niet terugbrengen. In de tijd van het romantisch socialisme leefden er ook in Nederland sterke nationale gevoelens. Een voorbeeld van beleefde vaderlandsliefde met kritische zin is de in 1839 opgerichte cultureel en literair tijdschrift De Gids van E.J. Potgieter. In de schilderkunst werden vooral historieschilderijen gemaakt.

Op het vlak van internationale politiek legde Nederland zich neer bij de positie van een klein land omringd door grote mogendheden. Teleurgesteld door de problemen met België kozen ze voor afzijdigheid van de grote politiek. Ook economisch was het het beste om zich niet te moeien met internationale conflicten. Er kwam een periode van lange neutraliteit. Deze politiek was geboren uit dépit, zwakte en economische berekening. De formuleringen neutraliteit, afzijdigheid of zelfstandigheid werden gebruikt naar gelang de omstandigheden en werd het uitgangspunt voor de Nederlandse positie in de wereld.

Toch waren er internationale betrekkingen. Vooreerst economisch, de regeling van het handelsverkeer op de Rijn eiste veel energie. Nederland sloot zich aan bij de gangbare tendens tot vrijhandel. Verder waren er in 1866/67 spanningen rond de Luxemburgse kwestie. Willem I was staatshoofd van het zelfstandige groothertogdom Luxemburg en overwoog dit te verkopen aan Frankrijk. Luxemburg was lid geweest van de in 1866 opgeheven Duitse bond en maakte samen met de Nederlandse provincie Limburg een einde aan alle formele banden met Duitsland die rond die tijd op zoek was naar eenmaking. En naast de Frans-Pruisische tegenstelling probeerde ook België het gebied te verwerven.