hegemonie en ondergang van Spanje

januari 24, 2014
Gepubliceerd in Geschiedenis
Lees 1409 keer

A. Filips II, heerser van een wereldrijk

gebieden
- Spanje (Castillië + Aragon)
- Portugal
- Nieuwe Werld
- Italië
- Nederlanden
geen macht in Engeland, het Heilige Roomse Rijk
belang van koloniale bezittingen: goud en zilver
na staatsbankroet: pax hispanica
constante dreiging ottomanen

B. de controle over de middellandse zee

Algiers en Tripoli in Turkse handen
Selim II verovert Cyprus
reactie door de Heilige Liga
- Venetië, Spanje, Paus
- slag van Lepanto, 1571
- overwining voor Heilige Liga

à neutralisatie middellandse zee gebied

à Filips II kan Nederlanden zuiveren

C. de opstand in de Nederlanden

oorzaken
- repressie: toepassing ketterplakkaten,
- economische malaise: staatsbankroet + stapelmarkt weggetrokken door Engselsen,
- barre winter: broodgranen en hongersnood
- hoge adel (Egmont, Hoorne, Willem van Oranje) minder zeggenschap: protestbrieven; pleidooi in Raad van State voor verzachting plakkaten
  - Bisschop Granvelle en Margareta van Parma (natuurlijke zuster van Filips II)
    - 1566: Steenvoorde à beeldenstorm
    - mogelijkheden: - laten luwen (Margareta van Parma)

- zelf met leger komen; repressie.

Alva via Spaanse weg
- raad van Beroerten: Egmont en Hoorn
- aanval Brabant door Oranje: begin 80-jarige oorlog
- ontstaan calvinistische republieken
  - Alexander Farnese:
    - herovering door diplomatie en goeie strategie
    - moet Frankrijk binnenvallen en interventie in England
    - reconquista valt stil, herpakken verenigde Provinciën
    - 1581 placaet van Verlatinghe: afzweren van Filips II als koning
    - aanbod soevereiniteit: hertog van Anjou; Elisabeth I, graaf Leicester: geen eenheidsstaat
    - statenbond met staten-generaal en stadhouder prins Maurits van Oranje
      - zeven Provinciën met Groningen erbij.
      - aandacht voor Frankrijk: Hendrik IV; England: Elisabeth I, Armada.

D. Frankrijk door burgeroorlogen verlamd

dood Hendrik II = 40 jaar burgeroorlogen
tegenstrevers
- familie van de hertogen van Guise, gesteud door Filips II
- franse koningen: Frans I, Karel IX en Hendrik III en hun moeder Catharina de Medici
- protestantse families
  - Coligny, met hugenotenleider Gaspard de Coligny
  - Navarra-Bourbon, met Hendrik IV
  - 1572 de Bartholomeusnacht: aan de macht komen Hendrik IV
  - 1593 Hendrik IV bekeerd zich tot het katholicisme
  - 1598 einde Frans-Spaanse oorlog met Vrede van Vervins
  - 1598 edict van nantes: vrijheid van cultus, steden als vrijplaatsen, zelfde

burgerrechten

E. Elisabethiaans Engeland

gematigde middenweg: de via media
the virgin queen, geëxcommuniceerd in 1570
- roomsgezindheid = landverraad
- problemen met dissenters (dogmatische republikeinen)
samenwerking van Engeland en Nederlanden tegen Spanje op zee
Spanje stuurt onoverwinnelijke Armada (begin van maritieme kaart)
- nog jaren oorlog
- Filips II : vrede met Frankrijk 1598 Vrede van Vervins
- Filips III: vrede met England 1604 Vrede van Londen
- Vrede met de republiek 1609 Twaalfjarig bestand, rust

F. de aartshertogelijke Nederlanden en het twaalfjarig bestand

afstand door Filips II van Nederlanden aan Albrecht en Isabella: donatie met voorwaarden
contrareformatie en stabiliteit = herwaardering vorstelijk gezag; nazomer van Antwerpen (Rubens), Schelde gesloten (Amsterdam)
voorspoedige tijd vanaf 1609 met staken van vijandelijkheden met Nederlanden
handel (nazomer Antwerpen) kon zich herstellen ondanks dat de Schelde gesloten bleef volgens 12 jarig bestand
kampioenen van de contrareformatie + herwaardering van het vorstelijk gezag
Albrecht overlijdt in 1621
Filips IV : Zuidelijke Nederlanden terug naar Spanje
12-jarig bestand:niet vernieuwd (speldeprikken in koloniale wereld + aanstoker 30 jarige oorlog).
herneming vijandelijkheden tot 1648
- 1620: Graaf Hertog Olivares; Spinola: Breda
- 1621- 1648 : verlies door Spanje van Nederlandse gebieden.

G. Europa in oorlog: 1618-1648

Pan Europese dertigjarige oorlog
- Defrenatie van Praag: katholieke medewerkers uit raam
- Boheemse fase: 1618-25
- Deense fase 1625-1630: controle krijgen over Baltische zee
- Zweedse fase 1630-35: Adolfus Gustavus: controle Baltische Zee
- Zweeds Franse fase 1635-48: Lodewijk XIII en Richelieu, Habsburgers verzwakken
Oorlog Spanje-Frankrijk (vrede 1659)
- Frankrijk sponserde de Republiek
- Oorlog tegen Filips IV in 1635
- 1640 was een rampjaar voor Spanje: Catalonië in opstand; verlies NN, afscheuring Portugal.
Tachtigjarige oorlog (vrede 1648)
- Z.Nl langs alle zijden belaagd met vijanden
- Laatste fase 80 j.
- Annexatie door NN van Zeeuws Vl, N.Brabant, N.Limburg; annexatie door Frankrijk van Artesië en delen oud graafschap Vlaanderen.

H. een nieuw Europees evenwicht

1648: vrede van Westfalen
30jarige oorlog: vrede van Osnabrück
- tussen HRR, katholieke en protestantse rijkvorsten, Frankrijk en Zweden
- bevestiging godsdienstvrede van Augsburg van 1555, ook Calvinisme;
- rijksvorsten en vooral de keurvorsten zoals Saksen en Beieren worden sterker; keizer zwakker;
- Lotharingen en Elzas naar Frankrijk;
- Pommeren en Bremen naar Zweden
- Noordelijke en zuidelijke Nederlanden werden van het rijk losgemaakt
80jarige oorlog: vrede van Munster
- Frankrijk, Spanje, Republiek, Duitse katholieke vorsten
- geen vrede tussen Frankrijk en Spanje
- alles in het voordeel van Nederlanden
- Filips IV erkent Republiek. Reeds 50 jaar vroeger een feit
- Alle Staatse veroveringen in koloniale wereld erkend
- Schelde gesloten
- Tolmuren langs de Vlaamse kust: Duinkerke
- Gebiedswinst voor NN : Zeeuws Vlaanderen, Brabant, Maastricht

Spanje kon nu al zijn energie richten op Frankrijk. De republiek wilde Frankrijk als vriend, niet als buur: Gallia amica, sed non vicina. De Zuidelijke Nederlanden werden een bufferstaat.