hegemonie en ondergang van Spanje
- Gepubliceerd in Geschiedenis
- Lees 1408 keer
A. Filips II, heerser van een wereldrijk
- gebieden
- Spanje (Castillië + Aragon)
- Portugal
- Nieuwe Werld
- Italië
- Nederlanden
- geen macht in Engeland, het Heilige Roomse Rijk
- belang van koloniale bezittingen: goud en zilver
- na staatsbankroet: pax hispanica
- constante dreiging ottomanen
B. de controle over de middellandse zee
- Algiers en Tripoli in Turkse handen
- Selim II verovert Cyprus
- reactie door de Heilige Liga
- Venetië, Spanje, Paus
- slag van Lepanto, 1571
- overwining voor Heilige Liga
à neutralisatie middellandse zee gebied
à Filips II kan Nederlanden zuiveren
C. de opstand in de Nederlanden
- oorzaken
- repressie: toepassing ketterplakkaten,
- economische malaise: staatsbankroet + stapelmarkt weggetrokken door Engselsen,
- barre winter: broodgranen en hongersnood
- hoge adel (Egmont, Hoorne, Willem van Oranje) minder zeggenschap: protestbrieven; pleidooi in Raad van State voor verzachting plakkaten
- Bisschop Granvelle en Margareta van Parma (natuurlijke zuster van Filips II)
- 1566: Steenvoorde à beeldenstorm
- mogelijkheden: - laten luwen (Margareta van Parma)
- Bisschop Granvelle en Margareta van Parma (natuurlijke zuster van Filips II)
- zelf met leger komen; repressie.
- Alva via Spaanse weg
- raad van Beroerten: Egmont en Hoorn
- aanval Brabant door Oranje: begin 80-jarige oorlog
- ontstaan calvinistische republieken
- Alexander Farnese:
- herovering door diplomatie en goeie strategie
- moet Frankrijk binnenvallen en interventie in England
- reconquista valt stil, herpakken verenigde Provinciën
- 1581 placaet van Verlatinghe: afzweren van Filips II als koning
- aanbod soevereiniteit: hertog van Anjou; Elisabeth I, graaf Leicester: geen eenheidsstaat
- statenbond met staten-generaal en stadhouder prins Maurits van Oranje
- zeven Provinciën met Groningen erbij.
- aandacht voor Frankrijk: Hendrik IV; England: Elisabeth I, Armada.
- Alexander Farnese:
D. Frankrijk door burgeroorlogen verlamd
- dood Hendrik II = 40 jaar burgeroorlogen
- tegenstrevers
- familie van de hertogen van Guise, gesteud door Filips II
- franse koningen: Frans I, Karel IX en Hendrik III en hun moeder Catharina de Medici
- protestantse families
- Coligny, met hugenotenleider Gaspard de Coligny
- Navarra-Bourbon, met Hendrik IV
- 1572 de Bartholomeusnacht: aan de macht komen Hendrik IV
- 1593 Hendrik IV bekeerd zich tot het katholicisme
- 1598 einde Frans-Spaanse oorlog met Vrede van Vervins
- 1598 edict van nantes: vrijheid van cultus, steden als vrijplaatsen, zelfde
burgerrechten
E. Elisabethiaans Engeland
- gematigde middenweg: de via media
- the virgin queen, geëxcommuniceerd in 1570
- roomsgezindheid = landverraad
- problemen met dissenters (dogmatische republikeinen)
- samenwerking van Engeland en Nederlanden tegen Spanje op zee
- Spanje stuurt onoverwinnelijke Armada (begin van maritieme kaart)
- nog jaren oorlog
- Filips II : vrede met Frankrijk 1598 Vrede van Vervins
- Filips III: vrede met England 1604 Vrede van Londen
- Vrede met de republiek 1609 Twaalfjarig bestand, rust
F. de aartshertogelijke Nederlanden en het twaalfjarig bestand
- afstand door Filips II van Nederlanden aan Albrecht en Isabella: donatie met voorwaarden
- contrareformatie en stabiliteit = herwaardering vorstelijk gezag; nazomer van Antwerpen (Rubens), Schelde gesloten (Amsterdam)
- voorspoedige tijd vanaf 1609 met staken van vijandelijkheden met Nederlanden
- handel (nazomer Antwerpen) kon zich herstellen ondanks dat de Schelde gesloten bleef volgens 12 jarig bestand
- kampioenen van de contrareformatie + herwaardering van het vorstelijk gezag
- Albrecht overlijdt in 1621
- Filips IV : Zuidelijke Nederlanden terug naar Spanje
- 12-jarig bestand:niet vernieuwd (speldeprikken in koloniale wereld + aanstoker 30 jarige oorlog).
- herneming vijandelijkheden tot 1648
- 1620: Graaf Hertog Olivares; Spinola: Breda
- 1621- 1648 : verlies door Spanje van Nederlandse gebieden.
G. Europa in oorlog: 1618-1648
- Pan Europese dertigjarige oorlog
- Defrenatie van Praag: katholieke medewerkers uit raam
- Boheemse fase: 1618-25
- Deense fase 1625-1630: controle krijgen over Baltische zee
- Zweedse fase 1630-35: Adolfus Gustavus: controle Baltische Zee
- Zweeds Franse fase 1635-48: Lodewijk XIII en Richelieu, Habsburgers verzwakken
- Oorlog Spanje-Frankrijk (vrede 1659)
- Frankrijk sponserde de Republiek
- Oorlog tegen Filips IV in 1635
- 1640 was een rampjaar voor Spanje: Catalonië in opstand; verlies NN, afscheuring Portugal.
- Tachtigjarige oorlog (vrede 1648)
- Z.Nl langs alle zijden belaagd met vijanden
- Laatste fase 80 j.
- Annexatie door NN van Zeeuws Vl, N.Brabant, N.Limburg; annexatie door Frankrijk van Artesië en delen oud graafschap Vlaanderen.
H. een nieuw Europees evenwicht
- 1648: vrede van Westfalen
- 30jarige oorlog: vrede van Osnabrück
- tussen HRR, katholieke en protestantse rijkvorsten, Frankrijk en Zweden
- bevestiging godsdienstvrede van Augsburg van 1555, ook Calvinisme;
- rijksvorsten en vooral de keurvorsten zoals Saksen en Beieren worden sterker; keizer zwakker;
- Lotharingen en Elzas naar Frankrijk;
- Pommeren en Bremen naar Zweden
- Noordelijke en zuidelijke Nederlanden werden van het rijk losgemaakt
- 80jarige oorlog: vrede van Munster
- Frankrijk, Spanje, Republiek, Duitse katholieke vorsten
- geen vrede tussen Frankrijk en Spanje
- alles in het voordeel van Nederlanden
- Filips IV erkent Republiek. Reeds 50 jaar vroeger een feit
- Alle Staatse veroveringen in koloniale wereld erkend
- Schelde gesloten
- Tolmuren langs de Vlaamse kust: Duinkerke
- Gebiedswinst voor NN : Zeeuws Vlaanderen, Brabant, Maastricht
Spanje kon nu al zijn energie richten op Frankrijk. De republiek wilde Frankrijk als vriend, niet als buur: Gallia amica, sed non vicina. De Zuidelijke Nederlanden werden een bufferstaat.
