Frankrijk: van grand siecle tot revolutie

A. Richelieu, wegbereider van Lodewijk XIV

Na de moord op Hendrik IV werd Maria de Medici (pro Spaans) in 1610 regentes voor haar minderjarige zoon Lodewijk XIII (anti- Habsburgs) die in 1617 zelf de macht in handen.

nam.

Richelieu (1624-1642): wegbereider van het absolutisme

DOELSTELLINGEN (aanknoping met Frans I)

De macht van de koning versterken

Facties binnen de koninklijke familie neutraliseren

Maria de Medici werd verbannen uit Frankrijk

Conflicten met de broer van Lodewijk XIII: Gaston d’Orléans.

De macht van de hoge adel neutraliseren

Adellijke revoltes werden hardhandig neergeslagen

De macht van de (10) parlementen verminderen: gerechtshoven en bestuurlijke organen

Vooral veel te zeggen op wetgevend vlak: remonstrantierecht: registratie van wetten door het parlement. Parlementen konden remonstreren= bezwaren uiten.

Er kwam een krachtmeting met het parlement en behoudt van registratie en remonstratierecht maar verbanning en gevangenzetting van sommige parlementsleden.

Het katholicisme als staatsgodsdienst

Terugdringen van de macht van de Hugenoten

Beleg van La Rochelle in 1627. Eén land, eén koning, één godsdienst

De totale confrontatie met de Habsburgers

De Franse omsingeling moest worden verbroken. Knoopt aan met Frans I.

Totale oorlog met Spanje + H.R.R.

- Pro-protestants omwille van de ‘raison d’état : steun tijdens de dertigjarige oorlog ;

- Steun aan de Republiek voor haar strijd tegen Spanje

- Frans Spaanse oorlog in 1635

- Annexatie grote stukken van de Nederlanden

- Bondgenootschappen met Zweedse, Duitse en NN protestanten.

Richelieu (Lodewijk XIII) versus Olivares (eerste minister van Filips IV)

conclusie

- Spanje op zijn achterwerk.

- Annexatie van grote stukken van de Nederlanden door Lodewijk XIV

- Adel, geestelijkheid en parlementen lopen in de pas

- Volksopstanden : Croquants (Loire) en ‘va-nu-pieds’ : geen bedreiging

B. de reactie

Na Richelieu en Lodewijk XIII namen Mazarin en regentes Anna Van Oostenrijk (moeder van Lodewijk XIV)de touwtjes in handen?

Mazarin stuitte op weerstand wat zou leiden tot de Fronde (1648-1653)

De Fronde kende twee fazen:

• Fronde parlementaire: reactie tegen de fiscale lasten + beknotting bevoegdheden;
• Fronde des princes: opstand van de meest vooraanstaande edelen tegen Mazarin.

Doodbloeden van de Fronde door:

• Onderlinge stwisten onder de Frondeurs;
• Overlopen van enkele edelen naar Spaanse kamp
• Weerwerk van koninklijke troepen.

Dit indachtig zal Lodewijk XIV de macht van de edelen en de parlementen fnuiken.

C. Lodewijk XIV en het Franse absolutisme

bijgestaan door:

• Eerst Mazarin;
• Colbert: economie en financiën
• Louvois; oorlog

Adel

• Bond de adel aan zich door etiquette en resideren in het hof: Versailles 3000 à 10000 hovelingen
• Waren van de koning afhankelijk voor functies

Parlementen

• Rol van de parlementen teruggeschroefd: moesten wetten registreren en konden pas daarna remonstranties formuleren.
• Bevoegdheden van het parlement werden overgeheveld naar intendanten: door de koning bevoegde ambtenaren.

Godsdienst

• Edict van Nantes ingetrokken.
• Tegenstander Jansenisten
• Invloed Rome teruggedrongen: gallicanisme. Voor organisatorische en disciplinaire zaken voerde Lod XIV een onafhankelijke koers van Rome

Buitenland

• Performant leger: soldaten uit eigen land
• Frans-Spaanse oorlog met de vrede van de Pyreneeën: Frans Spaans huwelijk als gevolg
• Annexatie delen Z.Ned.
• Liga van Augsburg: Sp+HRR+Zw+Engel+Republiek: anti franse coalitie. Negenjarige oorlog.
• Spaanse successie oorlog contra Sp, Engeland, Republiek, HRR.

Tussenoplossing:

• Filips van Anjou: Spanje en de Spaanse kolonies;
• Zuidelijke Nederlanden en Spaanse bezittingen in Italië naar Oostenrijkse Habsburgers (Vrede van Utrecht)
• Barrièretroepen in de Zuidelijke Nederlanden

Conclusie : grand siècle

D. la régence

Achterkleinzoon Lodewijk XV.

Tijdens zijn minderjarigheid was Filips van Orléans regent.

• Frivole hofleven
• De adel kreeg opnieuw meer armslag
• Het registratie en remonstrantierecht van de parlementen werd hersteld.
• Torenhoge schuldenberg door grandeur en oorlog van voorganger
• Economische experimenten van de Schot John Law

Oprichting van de Banque Royale de France op de franse schuldenberg op te lossen. Met uitgave van papieren geld en aandelen stichtte hij de Compagnie d’Occident (ook Compagnie du Missisipi genoemd) voor de exploitatie van Louisiana, met incorporatie van de Compagnie des Indes.

Geruineerd door speculatie en onvoldoende dekking. De staatsschuld bleef.

E. cultureel dominant, politiek overvleugeld

• Ook 25 jaar op de troon
• Eerst ministers dan favoritesdu Roi:
  • Madame de Pompadour, beschermvrouw van Voltaire en Encyclopedisten
  • Minister Etienne François de Choiseul : pro verlichting, verbood de Jezuieten
• Franse cultuur zet de toon
• Terrein prijsgeven op het internationale vlak.

Door de Renversement des Alliances kwam Fr. aan de zijde van Oostenrijk

Zevenjarige oorlog met Vrede van Parijs van 1763

• Gebiedswinst door aanhechting Lotharingen en Corsica.
• Financiële moeilijkheden maar binnenlandse stabiliteit.
• Franse havens Nantes, La Rochelle en Saint-Malo sterk betrokken bij driehoekshandel.
• Verzet van parlementen tegen fiscale innovaties om schatkist te vullen.
• Hoogtepunt van het protest in 1770. De opvolger van Choiseul nl. René Nicolas de Maupeou dwong de parlementen tot gehoorzaamheid. Hervormde hun organisatie en het gerechtelijk apparaat.

Lodewijk XVI kwam op de troon in een klimaat van politieke onvrede, economische recessie en sociale onrust. Spanningen tussen adel en clerus versus derde stand. De overheidsschuld was duizelingwekkend.

Om uit de impasse te geraken werd in mei 1789 de Staten Generaal bijeengeroepen wat niet meer gebeurd was sinds 1614. Dit had verstrekkende gevolgen.