Fase I: Hallstatt-krijgers Ijzertijd

Vanuit de Griekse steden ging men in deze periode in noordelijke richting op zoek naar grondstoffen. Dergelijke handelsroutes liepen over de Balkan naar het oosten van de Alpen en van daaruit naar de periferie, zoals Scandinavië. Er ontstonden nederzettingen in de Oost-Keltische Kreis (te situeren in Slovenië, Oostenrijk, …) die bevoorrecht waren door hun handelspositie ten opzichte van de andere dorpen in de oude landbouw- en veeteelttraditie. Voorbeelden van dergelijke plaatsen zijn Sticna, Sokon en Hallstatt.

Deze plaatsen zijn gelegen in de onmiddellijke nabijheid van de grondstoffen, ijzererts in het geval van Sticna of een zoutberg zoals bij Hallstatt. Dit verklaart de uitgesproken rijkdom, iets wat te zien is in de sporen van versterkingen. De bekendste sites zijn echter de grafheuvels in de omgeving van dergelijke kernen met individuele inhumaties en vele rijkdommen. Dergelijke graven zijn ook op de handelsroutes te vinden.

Vaak bevatten ze producten uit zowel het noorden als het zuiden. Er is bronzen vaatwerk (situlae) dat kunstig versierd werd met horizontale banden met religieuze en soms erotische taferelen. Vooral symposiumscènes zijn te zien, een Grieks, ritueel, funerair maal met wijndronken en competities in kunst, maar ook in de vechtsport. Dit gebruik uit de mediterrane wereld werd door de hogere sociale kringen overgenomen.

De emmer van Kuffarn is in deze context het bekendste voorbeeld. De afbeelding erop toont een stoet waarbij de opgebaarde dode op een wagen ligt. Op de tweede band is een symposium aan de gang met aanwezigheid van de verpakte dode. In de achtergrond is een levende te zien die drinkt uit een situlae met een pollepel. Rechts vechten twee mannen in een funeraire competitie waarbij er tussen hen in een helm te zien is, mogelijks de prijs waarvoor ze streden. Op een andere situlae figureren twee personages op een zetel met punthoeden en schoenen, die respectievelijk de panfluit en de harp bespelen. Tussenin staat er een emmer, vermoedelijk de inzet van hun duel.

Er is sprake van een zekere sociale differentiatie, maar tussen nederzettingen (in de vorm van grafvelden) onderling. Hierbij zijn bepaalde sites opmerkelijk rijker en bloeiender, waarbinnen iedereen deelt in de weelde, zij het niet in gelijke mate.

Hallstatt kende rond 800 een explosie qua mijnactiviteit, gebruik makende van de vroegere technologie. Kristalzout werd uit de rots gekapt of uit kristalliserend water gewonnen, een product dat ervoor zorgde dat het organisch materiaal van deze site goed bewaard bleef. De nederzetting zelf is onbekend, maar het grote grafveld werd in de 19^e eeuw opgegraven door Ramsauer. Jammer genoeg werden door het toerisme heel wat graven opengelegd en gingen de vondsten van deze plekken verloren.

Het grafritueel is een individuele inhumatie op de rug, hoewel er ook crematies voorkomen. In de middeleeuwen werd zelfs een lijk opgegraven, maar dat verrotte bij herbegraving. Er werden slechts enkele vrij rijke graven gevonden, met bronzen vaatwerk allerhande. De giften zijn genderbepaald, met sieraden zoals oorringen en opzichtige mantels met bronsbeslag voor de vrouwen. De mannen kregen figulae (mantelspelden met figuratieve hangertjes van bijvoorbeeld dieren) en torques (een ringachtig halssieraad) mee. De krijgers bezaten versierde zwaarden, de ruiters phalarai of paardentuig.

Hallstatt bevindt zich duidelijk in een innoverend gebied qua nieuwe producten. Zo situeren we er de vondst van het eerste glazen vaatwerk, dat zijn oorsprong kent in de Griekse sfeer, en een zwaard met amber en ivoor bezet, een knappe mix van noord en zuid. Dit staat in schril contrast met de omliggende nederzettingen, bewoond door arme boeren.

In de periferie zijn er ook graven van Hallstattkrijgers teruggevonden. Deze conclusie trok men toch toen er gelijkaardige zwaarden en paardentuigen werden aangetroffen. Men zag hierin een vorm van migratie, raids van krijgers die bleven plakken of sneuvelden. Tegenwoordig staan de verhuizingstheorieën onder vuur, maar het sterkste argument is dat de Keltische paarden grote pony’s zijn, en geen Arabische volbloeden, dus dat het afleggen van grote afstanden in korte tijd niet mogelijk was. Recente theorieën zien ze eerder als lokale potentaten die op z’n Hallstatts leefden en dus ook zo begraven werden. Deze zitten in de handelsnetwerken als plaatselijke tussenpersonen.

Een voorbeeld vormt het prinsengraf bij Oss en in Court-Saint-Etienne, in Brabant, werd een soortgelijk graf opgegraven. In Oss functioneerde een bronzen situlae als urne en groef men opnieuw paardentuig op. Bij vele van de rijkere perifere graven vind men ijzeren zwaarden met gouddraad, die nadien werden geplooid om ze onbruikbaar te maken. Een gelijkaardig fenomeen zijn de vondsten van gebroken bronzen zwaarden.

De Scythen, de Thraciërs, de Sarmaten en de Daciërs aan de Zwarte Zee en in Oost-Europa

In dezelfde tijdspanne als de Halstattcultuur arriveren de Scythen in Europa die we vooral kennen via de Griekse historicus Herodotos, in zijn boek Historiae schreef hij zijn ervaringen met de Scythen neer. De Scythen zijn nomaden-ruiters die oorlog voeren met pijl en boog. De archeologie heeft de teksten over Herodotos met name over funeraire praktijken kunnen toetsen. Scythen werden begraven in Kurganen, grote grafheuveles met een grafkamer, er worden vele giften meegegeven ook dienaren. De grote Kurgan van Chertomlyk heeft een diameter van 120 meter en bestond uit vier kamers met een complexe achterkamer. Bekende voorbeelden zijn ook Tolstoya Maguila en Koel Oba. De Scythen zullen verder oostwaarts trekken. In de derde eeuw voor Christus gaan ze plaats ruimen voor de Sarmaten een ander nomadisch volk uit de Euraziatische steppen.

De Thrakiërs vestigden zich in de 8^ste eeuw BC vooral in het huidige Bulgarije en onderhouden nauwe contacten met de Griekse kolonies.