Een kerkelijk levenskader Nederlanden

Er was maar een bisschopszetel in de Nederlanden zelf, doordat de grenzen van de bisdommen zelden samenvielen met de gewestelijke grenzen. Alle andere zetels lagen in steden die niet tot het rijk bevonden, tot men dit aanpaste in 1559.

Ondanks de afwezigheid hiervan, was de samenleving toch doordrongen van de kerkelijke levenswijze: hun levens- en denkkader drong door tot in vrijwel alle aspecten van de samenleving. Voorbeelden hiervan zijn de armenzorg, de alomtegenwoordige heiligen en de vele feestdagen. Ook de kunst was indringend beïnvloed door religie, veel opdrachtgevers bestelden altaarstukken of ander religieuze thema’s.

Verwereldlijking is het sleutelwoord voor de positie van de kerk in de late middeleeuwen en vroege nieuwe tijd. Steeds meer clerici hielden zich actief bezig met wereldse zaken, zoals het verwerven van politieke macht. Ambten werden gekocht en gecombineerd, de aflaten werden steeds populairder.

Aflaten zijn een van de twee reacties van het volk. Ze maken deel uit van een formalistische religie, waarbij wat je doet in ruil voor je hemel is. Een andere reactie is de echte vroomheid, het bidden tot bepaalde heiligen met bemiddelingsfuncties.

Toch was er ook een tendens tot de aanscherping van de kloostertucht, waarbinnen met de Moderne Devotie moet situeren.