Crisis & Cultuurkritiek Beschrijf het genre (en de inhoud) van de cultuurkritiek (focus op ‘het einde van de boekencultuur’).

Over de achteruitgang van de culturele geletterdheid in onze maatschappij wordt veel geschreven en de school en massamedia worden gezien als schuldigen. Deze achteruitgang leidt tot maatschappelijke problemen zoals geweld, weinig respect, enzovoort zouden moeten worden opgelost door het onderwijs. Er is ook een achteruitgang qua theater, klassieke muziek, kunst en in het bijzonder kennis van literaire klassiekers en lezen. Cultuurkritiek is een genre geworden van doemdenkers ‘in de schaduw van de vooruitgang’, namelijk een doemdenken over de culturele toekomst. Idealen van cultuurcritici zijn vaak terug te vinden in het ‘ideale’ verleden (nostalgie), waarbij het misschien over idealen gaat die nooit bestonden. Cultuurcritici klagen over het verdwijnen van het bildungsideaal (traditioneel onderwijs), vervagen van normen en waarden en het verdwijnen van gedeelde kennis.

Arnold Heukemans omschreef dit proces als de seculaire religie van het humanisme. Het lot van het humanistische gedachtegoed (evangelie) wordt verbonden met het lot van de boekencultuur. Ook in het wereldbeeld van George Steiner staat de ‘taal’ centraal. Met de taal ontstaan de mens, met het verdwijnen van de taal zou ook de mens verdwijnen. De teloorgang van de literatuur zou de taal – en dus ook de mens – in gevaar brengen.

Leescultuur is echter een relatief recent verschijnsel. Voor Steiner was de periode van 1820 tot 1915 de meest hoog staande cultuurperiode. Daarna zette het verval in en in onze tijd is er sprake van de dreigende ondergang van de boekencultuur. In plaats van boeken nu televisie, computer,… . De lezer is verbannen uit een ruimte waarin beeld en geluid domineren. Ondanks het feit dat de gevestigde beschavingsmedia (boek, literatuur, muziek) niet in staat waren een WO te vermijden, bleef Steiner de literaire cultuur verdedigen. Hij geloofde in een literair humanistisch cultuurideaal, waarin het geschreven woord domineert.