bronnen van normatieve aard

bronnen van het recht in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd

gewoonterecht

• vormen van rechtspraak
  • privaat: tussen de burgers onderling: familierecht, erfrecht, …
  • publiekrecht: m.b.t. burgers en overheid
  • feodale of leenrecht: zowel privaat- als publiekrechterlijk
• kenmerken
  • niet-geschreven recht
  • door usantiën (gebruiken) en herhaaldelijke handelingen
  • in het openbaar geüseerd of in de praktijk gebracht
  • zonder tegenspraak van de grote meerderheid van de gemeenschap
  • geprescibeerd of verjaard
• bewijs van de gewoonte
  • turbeonderzoek
    • door middel van ondervraging
    • twee gelijklopende turben waren bindend
    • opvolger van godsoordeel
  • wijsdommen
    • periodieke afkondigingen van gewoonteregels
    • tijdens de jaargedingen
    • schriftelijk
  • hoofdvaart
    • raadplegen van een rechtbank door een andere rechtbank
• optekening gewoonterecht
  • rechtsboeken of coutumiers: officiële optekening van gewoonterecht
  • door Karel V
  • geheime raad, vanwege de provinciale raden
  • homologatie van de gewoonterechten en herafkondiging
    • voordelen
      • recht beter kenbaar
      • rechtsleer
      • nadelen
        • minder flexibel
        • gemeenschap verliest

wetgeving

• vorstelijke ordonnanties (algemene draagwijdte)
  • privileges
    • repressief
    • uitdrukking van de onmacht van de vorst
    • het resultaat van een compromis tussen vorst en onderdanen
  • keuren
    • gekozen recht (ó bevolen recht)
    • openbaar leven in een stad of plattelandsgemeenschap
• lokale of regionale magistraten
  • voorgeboden (Gent)
  • hallegeboden (Brugge)

vorstelijke wetgeving: de ordonnanties

definitie

• alle voorschriften die uitgaan van de landsheer
• die gedurende langere tijd van toepasing zijn
• en een algemene draagwijdt hebben

terminologie

• ordonnantie, edict, statuur,open brief, gebod, verbod, placcaet
• placcaeten werden geafficheerd

uitvaardiging

• door de geheime raad
• door de provinciale raden, met specifieke regeling voor Brabant (handtekening kanselier)

totstandkoming

• intensief overleg
• inwinnen van raad bij andere centrale regeringsinstanties, vliesridders, …

naleving

• zwakke politiediensten bv. bij het bloedplakkaat
• de werkelijke praktische toepassing ó de wettelijke theorie

de staat heeft twee monopolies

• legitieme gewelduitoefening
• belastingsmonopolie
• vrij recent komt daar rechtspraak bij
  • drukt de werkingskosten
  • het streven van de staat

bronnen van bestuurlijk-administratieve aard

bestuur op supra-centraal niveau

Spaanse instellingen

• Spaanse Raad van State
  • consulten, adviezen of Vorträges met apostilles (marginale noot)
  • rapporten
  • brieven van diplomaten, militairen, …
• Hoge Raad voor de Nederlanden en Bourgondië
  • consulten en brieven
  • toekenning adellijke titels
• Raad van financiën en Rekenkamer
  • kost van oorlogsvoering e.d.

Oostenrijkse instellingen

• Geheime Conferenz en Staatsrat: consulten, brieven en rapporten
• Hoge Raad voor de Nederlanden te Wenen en Hof- und Staatskanzlei
  • Berichte uit de centrale regeringsdiensten in Brussel
  • Weisungen van de kanselier
  • Vorträge van de hoge raad
• Hofkammer: financiën

bestuur op centraal niveau

de Raad van State

• benoemingen
• consulten, op verzoek van de onderdanen
• verslagen van vergaderingen

de Geheime Raad

• wetgeving
• administratie van kasselrijen, steden en dorpen
• benoemingen van notarissen, deurwaarders, landmeters
• handhaving van de openbare orde
• procesdossiers en vonnissen
• …

Secretarie van State en Oorlog

• briefwisseling van de landvoogd
• militair en staatkundig

de Raad van Financiën

• complementair aan het bestand van de rekenkamers
• terreinen
  • domeingoederen
  • bede- en subsidie-inningen
  • afsluiten van leningen
  • economische politiek
  • controleren van lagere bestuursechelons
  • centrale staatsuitgaven
  • douane- en licentiehandel

rekenkamers

• bestuurlijk, financieel-controlerend en gerechtelijk
• rekenkamer van Vlaanderen: controle centrale staatsuitgaven
• bestuderen a.d.h.v. Aerts (E.). Geschiedenis en archief van de rekenkamers

de jointe voor besturen en subsidiezaken

• toezicht gewestelijk en lokaal financieel beheer
• inspectiereizen

bestuur op gewestelijk of provinciaal niveau

de gewestelijke raden

• rechtspraak
• bestuurlijk vlak
• controle op de ondergeschikte besturen
• krachtmeting tussen kerk en sterk: amortisaties

taks op recent aangeschafte goederen in dode hand van de kerk

de gewestelijke staten

• via de stadsarchieven van de hoofdsteden
• competenties
  • toestaan of weigeren van vorstelijke beden en subsidies
  • organisatie van de belastingsinning
  • beheer van de financiën
  • uitvoering openbare werken
  • inkwartieringen van en levering aan troepen
  • zorg voor de volksgezondheid
  • stimulering van handel en industrie
• initiatief tot de beden en subsidies
  • instructie
  • presentatie
  • acceptatie
• op het platteland
  • transport van Vlaanderen: verdeling van de beden op het platteland
  • uytsendt van boven
    • verandering van transportaandeel
    • in vermindering brengen van kosten uit militaire opeisingen
    • vermeerdering van werkingskosten kasselrijen
    • vermeerdering van prochiekosten
• gesloten steden vs. platteland
  • gesloten steden
    • rechtstreeks uit stadskas
    • gespijsd door indirecte belastingen: accijnzen,ongeld, maletôte, …
  • platteland
    • directe belastingen
      • op het bedrijf
      • negotiatie: inkomst uit kleinhandel
      • gestaethe”de of ryckdom: op eigendom en grondinkomsten

bestuur op plaatselijk niveau

• door schepenbank
• W. Prevenier en B. Augustyn: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795
• R. Van Uytven, C. Bruneel, H. Coppens en B. Augustyn: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Brabant en Mechelen tot 1795