De joodse traditie is zowel religieus als filosofisch. Religieus heeft het jodendom de grondslagen uitgewerkt, waarop later het christendom en de christelijke westerse cultuur gebouwd zijn. Zonder een inzicht in de joodse fundamenten is het christendom onbegrijpelijk, en zonder een grondige kennis van het christendom en zijn evolutie kan men niet zinnig over westerse filosofie praten.

Na 70 na Christus werden de joden over het hele Midden-Oosten, Noord-Afrika en Spanje verspreid en ze begonnen pas opnieuw cultureel tot bloei te komen in het rijk van de islam.

De islam beschouwde de joden en de christenen als voorlopers van hun godsdienst en preekten daarom een politiek van respect en tolerantie voor de joodse en christelijke minderheden in hun midden. In de praktijk is dit soms wel anders verlopen en moeten we een onderscheid maken tussen:

• christenen en mohammedanen die aanspraak maakten op de bekering van de wereld (kruistochten, de Heilige Oorlog)
• joden die niets meer verlangden dan het recht hun godsdienst en gewoonten midden in de vreemde omgeving te kunnen behouden

Joodse filosofen

(1) Gabirol (1020-1069): ontwikkelde zijn denkbeelden vanuit de neoplatoonse traditie

(2) Maimonides (1135-1206): zet de filosofie van Aristoteles voort en heeft een directe invloed op Thomas van Aquino en andere westerse filosofen

→ deze joodse filosofen hebben, samen met de Arabische denkers, niet alleen de Griekse traditie bewaard, ze zijn zich vragen beginnen te stellen over de verhouding tussen hun godsdienstige overlevering en het rationele denken, vragen die de hele middeleeuwen door het denken zullen beïnvloeden.

Men zou nooit inzichten tot deze Griekse filosofie gehad hebben, zonder de joodse, noch de moslimcultuur. De periode tussen de 3^e en de 13^e eeuw was dus de tijd waar deze wetenschap doorgegeven werd, dit waren de Dark Ages. De tijd heeft hier echter wel niet stilgestaan, de kennis werd in stilte doorgegeven.

De verspreiding van het jodendom doorheen de wereld, onder andere in Spanje. Dankzij de aanwezigheid van een moslimcultuur in Spanje, alsook door hun tolerantie, zijn de joden gebotst op een samenleving waar zij hun gedachtegoed konden verder zetten.

Het was de moslimcultuur die het toegelaten heeft om de vrijheid van het denken uit te werken. In vele plaatsen was dit niet toegelaten. Het is dus foutief te beweren dat de moslimcultuur enkel de Koran volgt.

Plotinus (204-270 na Christus) was de grondlegger van het neoplatonisme.

Het was een tijd van oorlog, wanorde, verwoestingen, pestepidemies en verval, en waarschijnlijk juist daarom keerde Plotinus terug naar de schone schone en ideale wereld van Plato, een wereld van eeuwige goedheid, schoonheid en rust.

Opmerking

Naast deze twee stromingen zijn er nog twee andere: de cynici en de epicuristen

Het woord stoïcisme gaat terug op de Stoa poikilè, een zuilengang in Athene, waar Zeno van Citium zijn studenten verzamelde, net als vroeger Plato dat deed in de Academie of Aristoteles in de Peripatos van het Lykeion.

Zeno (336-264) was vooral beïnvloed door Socrates en diens moedige houding tijdens zijn proces en terechtstelling: de waarheid en de deugd waren voor hem duidelijk belangrijker dan welstand, gezondheid of zelfs het leven.

Daarnaast voelde Zeno zich verwant met de cynici, een merkwaardige school van nogal extreme Atheense denkers. De cynici kunnen het best met de radicale groenen van alternatieven van vandaag worden vergeleken. Ze zagen in dat de meeste mensen hypocrieten waren en eigenlijk alleen aan hun profijt dachten. Ze wilden bewijzen dat je ook zonder al die welstand en die kruiperij goed kon leven.

Zeno en de stoïcijnen gingen niet zo ver als de cynici, maar hadden even weinig geduld met Plato’s ideeënleer of Aristoteles’ metafysica:

Je moet uitgaan van het gezonde verstand en op je ervaring vertrouwen. De natuurwetten liggen voor altijd vast en laten geen plaats over aan het toeval. Het heelal is ontstaan uit een oorspronkelijk vuur, waaruit de drie andere elementen zijn ontstaan (uit vuur ontstond lucht, daaruit water en daaruit aarde)

Je moet aanvaarden dat alles een begin en een einde heeft

→ reden tot een zekere bescheidenheid, want onze wereld is er maar één uit een oneindige reeks van werelden die elkaar zullen opvolgen

De rol van God en de centrale plaats van de mens

→ alles bestaat voor de mens

Vb.: een kip is er om ons te voeden, een wilde tijger om onze moed te testen en de vlooien dienen om ons s’morgens te wekken zodat we onze tijd niet verliezen in bed

God staat niet naast of boven de wereld, maar is er een deel van, en ieder mens heeft een stuk van die goddelijkheid in zich.

Het leven van de mens is goed als het in harmonie met de natuur verloopt. Geld, bezittingen,… zijn van minder belang. Een deugdzaam mens kan dus nooit in zijn echte waarde worden geraakt

→ de mens heeft een vrije wil, waardoor hij/zij in harmonie met de natuur kan leven of niet

Stoïcisme = eerste radicaal-democratische leer die ook door de slaven kon worden aanvaard en beleefd omdat ze echt alle mensen als gelijken beschouwden.

De volmaakte menselijke vrijheid bestaat erin zich niet door uiterlijkheden en bijkomstigheden te laten beïnvloeden: pijn, gevangenschap, foltering of zelfs de dood kunnen onze menselijke waardigheid niet wegnemen. Maar om deze deugd te bereiken moeten we uiteraard onze passies (hebzucht, afgunst, jaloersheid,…) leren beheersen. Daarom worden stoïcijnen vaak als koud bestempeld.

Deze leer zal een grote invloed uitoefenen op de eerste christenen (martelaren) en zal opnieuw tot bloei komen in het humanisme van de 18^e eeuw.