keizers in Lombardije worden geconfronteerd met snel groeiende en verregaand autonome steden;

→ Milaan neemt de leiding van de Lombardische stedenbond

→ 1158: onderwerping door Frederik I

>> centralistisch bestuur door Frederik:

- precieze vastlegging van de kroonrechten (uitoefenen bevoegdheden en ontvagen inkomsten)

- coherent en rationeel doordachte wetgeving, volgens Romeinse traditie en met de hulp van rechtsgeleerden

Milaan geeft zich niet zomaar gewonnen

twee partijen: een pauselijke: + Brescia en Piacenza (pro)

een keizerlijke: + Cremona en Pavia (contra Milaan)

1162: Barbarossa’s leger verovert Milaan

keizer Manuel I van Byzantium; ruime financiële hulp voor wederopbouw

- vreesde immers machtsuitbreiding in Italië van zijn westelijke ambtsgenoot

- alliantie ( = paus + Venetië) tegen Frederik I

1183

Frederik moet juridische zelfstandigheid en bevoegdheden toekennen aan Lombardische stedenbond

1184: verloving Rooms –Koning Hendrik VI en Constanza

- Hendrik VI = oudste zoon Frederik

- Constanza = dochter koning van Sicilië

- Constanza’s neef regeerde op dat moment als koning Willem II, maar die was na 5 jaar huwelijk nog steeds kinderloos (!)

- 1189: Willem II overlijdt en Hendrik VI wordt koning van Sicilië

1191: Hendrik wordt tot keizer gekroond

maar kan Sicilië pas in 1194 veroveren dankzij een curieuze meevaller;

- 1192: Richard van Leeuwenhart wordt gevangen genomen

- Hendrik VI laat prooi vrij op 2 voorwaarden:

→ ongemeen hoog losgeld

→ Richard moet zijn koninkrijk als leen terugvragen tegen jaarcijns

1197: Hendrik VI overlijdt

laat een driejarig zoontje achter als koning van Sicilië >>> Innocentius III krijgt voogdij over de kleine Frederik

Naamgeving

→ Duitse Rijk = regnum Teutonicorum, het koninkrijk van de Duitsers = Oostenrijk, Bohemen + later Zwitserland

→ (Heilige) Roomse (keizer)Rijk = + koninkrijken Bourgondië en Italië + wereldlijke heerschappij over Rome

Territoriale vorsten

grijpen iedere gelegenheid aan om eigen positie te vededigen, ten koste van het koningschap en lokale machten (opkomende steden)

Frederik van Barbarossa

moest verregaande concessies doen; hij verleent Saksen en Beieren aan Hendrik de Leeuw, van het Welfen geslacht

→ zelf machtsuitbreiding door huwelijk; vrij graafschap Bourgondië –Franche-Comte

Frederik II

geeft toe aan de eisen van de geestelijke vorsten; vb. geen keizerlijke munt- en tolplaatsen in hun gebieden

→ geestelijke vorsten treden op als een gesloten groep, in tegenstelling tot de dienstbare Rijkskerk van vroeger eeuwen

→ Duitse vorsten moesten streven naar stabilisatie en pacificatie in eigen Rijk, omdat hun aandacht vooral op Italië gericht was

Opvolging Frederik II

Omdat Frederik II minderjarig was bij zijn opvolging was er een andere keizer nodig

Partijstrijd:

Hohenstaufen - Welfen

Filips van Zwaben Otto IV, gesteund door als Rooms – Koning Engelse koning Richard Leeuwenhart

Otto IV haalt het

- excommunicatie door Innocentius III

>> geen invloed op Duitse bisschoppen en vorsten; keizer Frederik was ondertussen immers volwassen

Gelijkaardige conflicten in de rest van Europa

- Jan Zonder Land (1199 – 1216) vs. Filips II Augustus van Frankrijk

→ strijd om Engelse aanspraken op Franse territoria

- Jan Zonder Land had zelf aartsbisschop van Canterbury aangesteld en kerkelijke goederen in beslag genomen en werd daarom in de ban geslagen door Innocentius

→ 1213: Jan onderwerpt zich en draagt zijn koninkrijk op als leengoed

- Jan Zonder Land, Otto IV + bondgenoten vs. Filips Augustus

→ 1214: verlies voor Jan en co. in de veldslagen bij Angers en Bouvines

→ Otto IV: politiek einde

→ Jan krijgt te maken met opstand baronnen, die hem de Magna Charta afdwingen

Afwezigheden Frederik II

tijdens zijn lange afwezigheden liet Frederik II het Rijk besturen door regenten

- vaak aartsbisschoppen:

→ bekleed met wereldlijke macht

→ belust op opbouw van eigen territorium

- ook Rooms koning Hendrik VII ( oudste zoon Frederik II):

→ geen succes

→ 1235: door vader Frederik veroordeeld tot levenslange gevangenschap wegens verraad

Gerecht en bestuur

poging van Frederik om het gerecht en het bestuur te moderniseren naar Siciliaans model, nl. ambtelijk en gecentraliseerd, faalde omdat de middelen ontbraken

- 1152; nieuw tijdperk; twee indrukkwekkende keizers uit het geslacht Hohenstaufen:

→ Frederik I ( 1152- 1190)

→ Frederik II ( 1212- 1250); kleinzoon van Frederik (I )van Barbarossa

- aspiraties tot in het Heilige Land waarheen zij op kruistocht gaan

- veroveringsdrang; niet alleen Lombardije, ook Toscane en heel Zuid- Italië ( inclusief Sicilië en Sardinië)

>> conflicten met paus

- nauwe, vaak gespannen betrekkingen met de keizers van Byzantium en de koningen van Castilië, Frankrijk en Engeland

- universele ambities en consolidatie van de westerse koninkrijken leiden tot Europese diplomatie

Imperium

- imperium = naast Duitse koningskroon, ook die van Lombardije en Bourgondië (sinds 1032)

- keizers beschouwen zichzelf als opperste leenheer over de koninkrijken Polen en Hongarije, het hertogdom Bohemen en de Zuid –Italiaanse vorstendommen Capua, Salerno, Beneventum en Apulië

Duitse hegemonie

Duitse hegemonie in Italië werkte in praktijk niet;

- men kon formele erkenning afdwingen en maatregelen opleggen, maar zodra de vorst weer noordwaarts keerde was het voorbij

- weerstand vaak reëel; vb. Koenraad II machteloos voor de gesloten poorten van Milaan

Pausen en keizers

Rome

keizers kregen nooit werkelijk voet aan wal

- 996; eerste Duitse paus, kroont Otto III tot keizer => wordt verjaagd door tegenpaus

- 997; keizer herovert Rome met geweld

- 1002; wederom verjaagd, beiden sterven

=> graven van Tusculum beheersen weer de kerkelijk territoria in Midden –Italië en leveren gedurende een halve eeuw pausen uit de familie

Leo IX (1048 – 1054)

pauselijke waardigheid krijgt een nieuwe wending;hij behoort tot de Bourgondisch –Lotharische beweging voor de kerkhervorming en zet zich af tegen de wereldlijke invloed op de Kerk (cf. hoofdstuk 8)

Kerk en wereld

Afgrenzing tussen Kerk en wereld

Hendrik III; hervormingsgezind, maar wijst toch zijn kanselier aan als paus; hij is de laatste die vertrouwelingen tot paus kan aanstellen, die door de hele christenheid werden aanvaard

Innerlijke zuiveringsbeweging van de Kerk

onverzoenbare contradicties voor de religieuze legitimatie van het keizerschap en voor het hele Rijkskerkstelsel

>>> Rijkskerk en staatswezen waren ontegensprekelijk aan elkaar gebonden; niet meer te ontrafelen zonder ganse systeem aan te tasten