Als hij even radicale conclusies zou trekken op theologisch gebied, zou Ockham zich op zeer gevaarlijk terrein begeven hebben. Het enige dat hij dan ook voor zeker hield, was dat God volkomen autonoom en transcendent was. Geloof was bovendien niet alleen door studie maar ook door het doopsel te verwerven. Zo stond hij lijnrecht tegenover de rationalisten.

Ockhams impact kan moeilijk overschat worden. Al snel na zijn dood kwam het tot een ware tweedeling in het artes-onderwijs:

• via moderna: nominalistische richting (Ockham)
• via antiqua: gematigd realistische richting (Aristoteles, Thomas van Aquino)

Universaliavraagstuk:

wat is de status van de categorieën waarin men afzonderlijke wezens of objecten onderbrengt?

• Realistisch:

er bestaat ergens een prototype van elk wezen/object. Deze theorie gaat voornamelijk terug op Plato (materiële wereld <-> vormenwereld). Dit realisme had vooral via de neoplatonisten grote invloed op het christelijke denken. Zo had God volgens hen voor de schepping al de dingen in zijn geest bedacht, waardoor de huidige werkelijkheid daar slechts een onvolmaakte afspiegeling van is.

• Gematigd realistisch:

dit was de theorie van Aristoteles, die algemeen aanvaard was op het gebied van de logica. Volgens hem bestonden de vormen slechts in het concrete, stoffelijke. De categorieën waren dus slechts representaties van de natuurlijke orde in de werkelijkheid zelf.

• Nominalistisch:

de universalia zijn slechts taalkundige constructies, benamingen. Dit standpunt werd pas echt naar voren gebracht door Roscellinus, een scholaster te Compiègne.

De discussie

- Als reactie op Roscellinus formuleerde Abélard een gematigd realistisch compromis. Hij gaat niet zo ver als Aristoteles, maar komt er wel aardig in de buurt van. Dat is zeer opmerkelijk want er was geen rechtstreekse kennis van Aristoteles in die tijd (Metafysica, zijn bekendste werk in dit opzicht, was nog niet gekend).

- De eerste die tegen Abélard durfde in te gaan was Ockham

* concludeerde dat in de buitengeestelijke werkelijkheid enkel afzonderlijke dingen bestaan in een eindeloze diversiteit.

* Universalia waren dus, zoals Roscellinus al stelde, taalkundige fenomenen

* geen ontologische relaties te onderkennen tussen de dingen en de universalia

* wetenschap gaat dan ook niet over de afzonderlijke dingen in de werkelijkheid, maar wel over de geldigheid van uitspraken dingen die met behulp van het menselijke begripsvermogen in proporties zijn vervat (solae proportiones sciuntur)!

Na 1300 was deze crisis al grotendeels weggeëbd. Een nieuwe generatie filosofen, met Willem van Ockham op kop, kreeg zijn kans. Ockham, eveneens theoloog en franciscaan, was een Engelsman die weliswaar na een jarenlang conflict met de kanselier van Oxford zijn thuisland ontvluchtte en zich aan het hof van keizer Lodewijk van Beieren vestigde.

Aristoteles in de universitaire curricula te merken. Vooral zijn niet-logische werken (over o.a. metafysica) bevatten opvattingen die onverenigbaar leken met het katholieke geloof.

Voorbeeld:

‘anti-aristotelianen’

- vooral talrijk aan de universiteit van Parijs

- belangrijkste was Bonaventura (of Giovanni Fidanza) => theoloog en franciscaan wees Aristoteles zeker niet af, maar verzette zich tegen overmatig gebruik er van in de theologie omdat Aristoteles slechts beperkte mogelijkheid zou verschaffen om tot diepere kennis van God te komen.

aanhangers van Aristoteles

- zeker geen overmoedige rationalisten

- weigerden gewoon een conflict te zien tussen Aristoteles en de christelijke dogmatiek omdat het niet tot hun vakgebied behoorde.

- Deze scheiding tussen rede en geloof was al eerder geopperd, maar nu werd die pas echt als een grens in de wetenschapsbeoefening gezien. Toch zou het in de jaren 1270 tot een botsing komen, waarbij het radicale aristotelianisme het onderspit zou delven.