Hunnen

Verschenen in de westelijke steppen van Centraal – Azië en dreven een grote groep Goten op de vlucht

(Visi-) Goten

Eind IV

- 376: toestemming van het Romeinse rijk om Donau over te steken, maar Romeinen konden grote stroom vluchtelingen niet op menswaardige manier opvangen

- Opstand van de Goten =>status van foederati toegewezen

410

Alarik plundert Rome = traumatische ervaring voor het Romeinse Rijk (cf. Augustinus: schreef zijn “Civitas Dei” naar aanleiding hiervan)

418

Nieuw foederati – contract: Goten kregen deel van de provincie Aquitanië toegewezen => vorming koninkrijk met als hoofdplaats Toulouse

Eind V

Gedurende 5^de eeuw breidde het rijk van de Goten zich verder uit: grootste deel van Gallië ten zuiden van de Loire en het Iberisch schiereiland

711

Overrompeling door Arabieren

Vandalen, Sueben, Alanen

406

Toevallige klimatologische omstandigheid: Rijn was dichtgevroren: migratie van barbaarse confederatie van Vandalen, Sueben en Alanen

409

Confederatie van Vandalen, Sueben en Alanen verplaatsen zich langzaam in zuidelijke richting en een grote groep stak in 409 de Pyreneeën over

Ca. 418

Romeinen verlaten Spanje en vacuüm wordt ingenomen door Vandalen, Sueben en Visigoten  onderlinge strijd binnen de confederatie

429

Vandalen steken engte tussen Spanje en Marokko over en worden heer en meester in Noord – Afrika, met Carthago als belangrijkste stad

533

Oost – Romeinse campagne tegen Vandalen

Burgundiones

1^ste kwart V

- Vormden legendarisch koninkrijk langs de midden – Rijn

- Foederati van het Romeinse Rijk

Ca. 450

- Gezien als bedreiging: herhaaldelijk werden ze aangevallen door andere foederati (Visigoten en Hunnen)

- Nibelungenlied: over confrontatie van de Burgundiones met de Hunnen

440

Krijgen toestemming om zich, in het kader van een nieuwe foederati – overeenkomst, te vestigen in het midden – Rhônegebied en rond het meer van Genève

534

Verovering van ‘Bourgondië’ door de Franken en toegevoegd aan het koninkrijk van de Merovingen

Franken en Alemannen

= Germaanse barbaren die, vaak binnen het kader van foederati – overeenkomsten, hun oorspronkelijke woongebieden hebben uitgebreid binnen de rijksgrenzen door middel van boerenkolonisatie

Alemannen

- Boven – Rijn

- Noord – Zwitserland

- Delen van Oostenrijk

Salische Franken

- Noord – Frankrijk

- Belangrijke groep, bouwen suprematie uit

- Bekendste Frankisch stamhoofd = Clovis  succesverhaal, werkte met duces

Angelen en Saksen

- Sinds V: uit zuid – Scandinavië en Noord – Duitsland naar Groot – Brittannië (heel belangrijk voor de taal)

- Vermenging met Romano – Britten

- Koninkrijkjes met een uniek politiek systeem (cf. Wessex, Ussex, Mercia…)

Ostrogoten en Langobarden

(belangrijk voor geschiedenis van Italië)

Theodorik

- Ostrogoot (493 – 526) als Oost – Romeinse pion in Italië: moest Italië veroveren, waar Odovakar nog altijd de touwtjes in handen had

- Geslaagde missie  langdurig bewind over Italië en andere gebieden

- Theodorik werpt zich op als een soort vorst en gebruikt Romeinse technieken

535 - 552

Theodorik wordt een bedreiging voor de keizer van het Oost Romeinse Rijk door de feitelijke onafhankelijkheid en de groeiende macht van de Ostrogoten

 Gotische oorlogen:

* Ostrogoten  Justinianus

* inzetten van barbaarse foederati door de Romeinen, onder andere de Langobarden

2.VI

Inval van de Langobarden in Italië en vulden er de leegte die ontstaan was na de Gotische oorlogen:

- Hadden heel rijke cultuur, eigen godsdienst (Arianisme), eigen rechtssysteem

- Verdreven uit Italië in 774 door de Franken

Slavische invallen

Ca. 570

Slavisch sprekende groepen uit het beneden – Donaugebied vielen Griekenland en de Balkan binnen

=> konden dit doen door de langdurige verwaarlozing van Donaugrens door de Byzantijnen (reden: uitputtende oorlog in het Oosten tegen de Perzen)

Byzantijnen

- Legden zich neer bij de situatie

- Zonden missionarissen naar Slavische gemeenschappen

- Later: agressievere politiek (onderwerpingsoorlogen en deportatie)

Volksverhuizingen: 3 types bewegingen

- Grootscheepse aanvallen van barbaarse confederaties in het Romeinse Rijk

- Geleidelijke, als dan niet door Romeinse gezagsdragers gesanctioneerd infiltratie van grensgebieden binnen het Rijk door barbaarse boeren – kolonisten

- Tussenin: allerlei mengvormen

- gemene deler

= formatie van barbaarse huurlingenlegers die werden ingeschakeld bij de grensverdediging of bestrijding van binnenlandse vijanden

Pull – factoren

Hebben te maken met sociaal – economische en politieke omstandigheden aan de barbaarse zijde van de noordelijke rijksgrens (limes)

Barbarisering van het leger

= gebruik maken van barbaarse hulptroepen, bestaande uit volkeren die men overwonnen had (auxilia) voor militaire operaties

=> versneld door vorming van ‘foederati’

=> na auxilia ook barbarisering van het huurlingenleger en de legertop

vb. Odovakar

De feitelijke macht lag na de dood van keizer Theodosius in handen van deze barbaarse commandant. Hij zette in 476 in een paleisrevolutie de laatste keizer van het Westen af en liet zich vervolgens uitroepen tot ‘koning van de barbaren’ (rex gentium) in Italië

Foederati

3^de eeuw: Romeinen gingen over op een ‘strategisch hoofdconcept’:

- NIET: verdedigen van de grenzen van het Rijk met behulp van complete legioenen

- MAAR : grenzen verdedigen dmv lichtbewapende grenstroepen en mobiele interventielegers op grote afstand van elkaar gestationeerd

- Voordeel

sterk verbeterde benutting van de actieradius van Romeinse hoofdmachtlegers

- Nadeel

grens kon gemakkelijk worden gepenetreerd

è opvangen door bufferzones van groepen barbaren die in ruil voor gebiedsuitbreiding binnen de limes deze streken verdedigden = foederati (enk: foedus = verdrag)

- ‘foedus’ betekende later gewoon ‘huurcontract’: had niet noodzakelijk nog betrekking op grensverdediging

Tegenstanden

- Antipathie tegen barbaren was in het Oosten groter dan in het Westen

- Senaat: tegen de toenemende barbarisering van de legioenen en het foederati – beleid werd heftig oppositie gevoerd

Probleem

Eens het foederati – beleid was ingevoerd, was het maar moeilijk in toom te houden. Er zat vaak weinig anders op dan de ene troep barbaarse huurlingen met behulp van een andere te bestrijden…

Push – factoren

Hebben vooral te maken met ontwikkelingen binnen de Romeinse militaire organisatie (motivaties om weg te trekken)

Romeinse rijkdommen

Groeiende instroom van barbaren > enorme verschil in economische potentie en daardoor ook in rijkdom en welvaart tussen het Romeinse rijk en de barbaarse wereld

Gevolgen:

- Verscherping sociale tegenstellingen

- Vorming militaire aristocratieën met privé – legertjes

- Gewelddadige concurrentie

Verdeel – en – heers

Romeinen maakten handig gebruik van deze gevolgen: verdeel – en – heers – diplomatie en sluiten van snel wisselende bondgenootschappen

Gevolg

politiek onrust stijgt  uit zich in:

- Geregelde hergroepering van barbaarse confederaties

- Verhoogde migratie

- Gewelddadige invallen

Stammen

= kleine gemeenschappen van hooguit enige duizenden personen die al wel gesegmenteerd zijn (bijvoorbeeld bestaan uit verschillende nederzettingen), maar waarbinnen de economische basis voor elite – dominantie nog ontbreekt

-meeste groepen uit tijd van de volksverhuizingen beantwoorden NIET aan deze definitie

Volkeren

= etnische groep of natie; het verschil zit hem in de graad van politieke organisatie

Etnische groep

= duurzame gemeenschap die zich los van enig staatkundig verband duidelijk onderscheidt door een eigen cultuur  leden zijn zich van hun etnische identiteit bewust

>>> bewustzijn uit zich in:

- een eigen naam (ethnoniem)

- besef van een gemeenschappelijke herkomst

- besef van gedeeld verleden en te delen lotsbestemming

Natie

= etnische groep die een politieke invulling heeft gegeven aan zijn identiteit

OF

= staatkundig verband dat zich bewust voordoet als een etnische groep

Etnische groepen in het verleden

- zijn slechts grijpbaar voor archeologen, historici en taalkundigen

- meeste schriftelijke informatie over barbaren = afkomstig van Romeinse of Griekse auteurs

++ etnische kenmerken zijn grotendeels toegeschreven

++ missen kijk ‘van binnenuit’

- bijzondere omstandigheden kunnen dynamiek van etnische groepen sterk vergroten: etnische groepen (of delen daarvan) sloten zich aaneen tot grote multi – etnische verbanden

- Etnogenese: * volkeren vermengen zich en er komen nieuwe volkeren uit voort

* idee van ‘raszuivere’ volkeren laten varen

Niet – sedentair

- Twee categorieën: steppenomaden en woestijnnomaden

- Trokken rond met grote kudden paarden, schapen en kamelen in kleine groepen

- Konden slechts overleven als ze regelmatig contact hadden met sedentaire groepen: ruil van vee tegen granen of andere akker- en tuinbouwproducten

Nomadische groepen: structurele kenmerken

Gespecialiseerde pastorale economie

- Schiep voor nomaden een grotere afhankelijkheid van ‘landbouwers’ dan andersom

- Hadden ongeregelde inkomsten  knelpunten konden makkelijk ontstaan

- Dwong hen tot gewelddadige exploitatie van sedentaire groepen: plundering of tribuutheffing

Grote mobiliteit en kennis van martiale kunsten

- Slaagden hierdoor in hun exploitatie van landbouwers

- Kenden als ruiters hun gelijke niet

- Waren weergaloze boogschutters

- Mobiliteit  snel vormen van confederaties

Arabieren

Woestijnnomaden die grootste invloed op middeleeuwse geschiedenis hebben gehad

- Late Oudheid: Arabieren binnen Romeinse en Perzische invloedssfeer

- Contact met hoogontwikkelde agrarische gemeenschappen

Origines

≠ Indo – Europees

- Altaïsch

- Mongools

- Bedoeïen