Iberische koninkrijken behoren tot de oudste expansieve koninkrijken van Europa:

- Córdoba; grootmacht ( half miljoen inwoners), cultureel en economisch veel verder vooruit dan Europa (intensieve landbouw, uitgebreide handel)

- Andalusië en gebieden langs de Oostkust; intensieve land –en tuinbouw met gevarieerde productie

>> export mogelijk

>> staatsinkomsten stegen

ECONOMISCH

- vrije markt van Portugal tot Perzië; door handel producten uit het verre Oosten op de Arabische markten (vb. kruiden) >>> ontstaan farmacologie

- constante aanvoer van goud en slaven uit Afrikaanse binnenlanden

- nieuwe technieken (vb. krediet, betaling per cheque,..) die pas eeuwen later door de Latijnse christenen werden overgenomen

CULTUREEL

Kenmerken

- verschillende etnische gemeenschappen in afzonderlijke wijken, maar wel nauw verbonden

- hof = voornaam cultuurcentrum; bibliotheek van circa 400.000 banden ( vgl. 2000 in de Sorbonne )

- vertaalactiviteit van Griekse en Arabische werken ( rond bvb. astronomie)

Arabische taal en islam

werden dominant in de veroverde gebieden

>> homogenisering

diversiteit van de verschillende volkeren en politieke regimes werd aaneengeschakeld en toch aandacht voor de tegenstellingen

>> uitwijking

mozaraben ( = gearabiseerde christenen) wijken uit naar het christelijke Noorden à stelt zich steeds agressiever op

>> polarisatie

vormen of ontstaan van scherpe tegenstellingen)

Begin XI

kalifaat van Córdoba vervalt in anarchie door opvolgingscrisis, het wordt ingenomen door een Berberleger en in 1031 wordt het formeel opgeheven

>> verbrokkeling in koninkrijkjes

Koning Alfons VI van Léon en Castilië

rukt op naar het Zuiden en legt een zwaar tribuut op aan de moslims

=> 1085; val van Toledo

=> vorsten (o.a. Sevilla) zoeken steun bij de Almoravieden (o.l.v. Yusuf ben Tasfin) à zij hebben Marokko onder hun gezag verenigd en Marrakesh gesticht

=> moslims weer verenigd onder één gezag met kern in Maghreb

Verder verloop

1098:

Yusuf laat zich erkennen als emir; hij had immers behoefte aan religieuze legitimatie

1125-1126:

christelijk leger ( onder Alfons I van Aragon) dringt door tot in Aragon

ondanks de strijd vindt culturele aanpassing en uitwisseling op grote schaal plaats (cf. bouwstijl in Noord –Afrika)

1147:

- einde Almoraviedenheerschappij in Marokko

- in Iberië trekken de regionale vorsten opnieuw de macht naar zich toe

- Berberstammen voeren heilige oorlog, voornamelijk tegen Almoravieden

1172:

Abu Ya’qub Yusuf voegt heel al –Andalus (of Iberië) bij het Almohadenrijk;

>> 1212: slag bij Las Vanas;onder het mom van kruistocht (Innocentius III brengt coalitie bijeen) komt het regime ten val

>> islamitische bevolking trekt naar Granada

>> moslimgebied bleef bakermat van cultuuroverdracht waaraan christelijk Europa schatplichtig is

Zuidwaartse expansie christelijke koninkrijken

langs drie parallelle assen: zie kaart p. 230

1. Lissabon en omgeving (o.a. Algarve en Faro)
2. centrale koninkrijken Léon en Castilië
3. verenigen afzonderlijke gebieden ( b.v. graafschap Barcelona, koninkrijk Aragon) langs de oostkust

→ Portugal, Castilië –Léon en Aragon rukken samen op, maar strijden ook tegen elkaar

>> taalgrenzen; Portugees, Castiliaans, Catalaans

>> probleem: weinig bevolking in veroverde gebieden en dus schaarste aan boeren

→ moslims moesten land bewerken, in ruil behielden ze hun bezittingen, zelfbestuur en godsdienstpraktijk

Tot slag bij Hastings

→ Koning Knut (1014-1035)

- naast Engeland, ook heerser over Denemarken en Noorwegen

- steun van Angelsaksische aristocraten ( thegns)

→ Edward de Belijder (1042-1066)

- Angelsaksische dynastie van Alfred de Grote weer op de troon

- vele edelen uit Normandië krijgen invloed in Engeland

- tegenreactie van continentale graven ( earls) onder leiding van Harold, earl van Wessex

→ Edward sterft => Harold roept zichzelf uit tot koning

- >> tegenreactie eigen broer met steun van het Knut –geslacht

- >> Harold, koning van Noorwegen, steekt over met een leger

- >> beide falen

→ 1066: slag bij Hastings

- Willem, hertog van Normandië, steekt kanaal over

- zijn ruiterleger behaalt een overwinning op het Engelse voetleger en Harold sneuvelt

>> Romaanstalige elite vestigt zich in Engeland en Engelse koningen laten eeuwenlang aanspraken gelden op delen van Frankrijk en later zelfs op de Franse troon

Willem de Veroveraar (1066 – 1087)

- eliminatie inheemse adel

- burchten ( o.a. in Londen) en kathedralen ( Rochester)

- Frankische feodaliteit; materiële basis voor nieuwe uitheemse heersers

- ligische trouw; kroonvazallen moesten directe trouw zweren aan koning

Normandiërs

genoodzaakt tot uitbouw stevig bestuurssysteem => verkeerden immers als vreemde veroveraars in een kwetsbare positie

Konden steunen op Angelsaksische traditie

- land onderverdeeld in graafschappen (shires)

- shires onderverdeeld in hundreds

- sheriff aan het hoofd van iedere shire met fiscale, militaire en gerechtelijke taken ( sheriffs, noch bisschoppen en abten kregen vergoedingen in de vorm van in leen gegeven landerijen)

- vergaderingen in gemeenschappen (gemot)

Bestuur

centrale, koninklijke ambtenarij + effectief vertegenwoordigingsstelsel

>> systeem van onbetaalde openbare dienst; de vermogenden vervulden deze ambten

Plantagenets

- 1154: Hendrik II Plantagenet komt op de Engelse troon => is tevens hertog van Normandië en graaf van Anjou, Maine en Touraine

- 1154: huwelijk Hendrik en Eleonora van Aquitanië

>> hele westelijke deel Frankrijk onder Hendriks gezag

Expansiedrang

- Filips van Augustus (1180-1223) verovert 50 jaar later Normandië en Anjou => Aquitanië bleef Engels, weliswaar als leen van de koning van Frankrijk

- tijdens de dertiende eeuw reikt de Engelse expansiedrang nog verder;

→ 1171- 1172: eerste poging tot verovering (met pauselijke steun) van Ierland

→ 1341: Oosten wordt ingenomen

→ 1541: Hendrik VIII neemt titel aan van koning van Ierland en begint annexatie

- 1282: Edward I; verovering en inlijving Wales >> volk Wales behoudt tradities en komt in 1400 in opstand

- aanval op koninkrijk Schotland => vanaf 1296: heftige weerstand

→ 1314: slag bij Bannockburn

→ Edward moet Schotse onafhankelijkheid erkennen

POLEN

- sinds 960: een krachtige heerschappij onder leiding van vorst Mieszko (als reactie tegen het opdringen van de Duitse markgraven)

- Mieszko moest de hegemonie van het Duitse Rijk erkennen en zich tot tribuutbetalingen laten verplichten

- 966: Mieszko laat zich dopen >> de legimitatie van de kerstening verviel voor de Duitse overheersers: zij moeten de ontwikkeling van een autochtone Poolse monarchie dulden en Mieszko erkennen als bondgenoot

- 922: Mieszko zoekt bescherming van Rome door ‘Polonia op te dragen aan de heilige Petrus’

- 1000: stichting Gniezno; een gezamenlijk initiatief van Otto III en paus Silvester II

- 1025: Boleslaw (opvolger Mieszko) laat zich kronen tot koning zonder de Duitse koning ( Koenraad II) daarbij te betrekken

- 1030: Mieszko II brengt Koenraad leenhulde

- kort daarna verbrokkelt de Poolse heerschappij; in de 12^e eeuw drongen de keizers aan hertogen van Poolse deelgebieden een leenverhouding op

BOHEMEN

→ meer interne cohesie ( onder het geslacht van de Premysliden, vanaf de 10^e eeuw)

→ 1085: koning Hendrik IV verleent de koninklijke waardigheid over de Bohemen, met de status van rijksvazal, aan de Premyslidendynastie

HONGARIJE

- 1001: Steven (997-1038) wordt door Otto III en Silvester II tot koning gekroond => centrale bisdomzetel te Estergom

- 1046: dynastie van de Arpaden grijpen de macht

→ schudt afhankelijkheid van het Rijk af

→ bestrijdt heidense weerstanden

→ bedwingt de Magyaren

- 1100: Kroatië wordt ingelijfd

- van 1120 tot 1150 komt ook Bosnië onder Hongaarse bescherming >> uitweg naar de Adriatische Zee

ALGEMEEN

- stichting van drie christelijke koninkrijken in het grensgebied tussen Slaven en Duitsers is van enorm programmatische betekenis voor de toekomst

- de naam en de rang van die koninkrijken zijn tot op vandaag oriëntatiepunten van de politieke actie van staten gebleven

Frederik II beschuldigt Milanezen van ketterij ( prioriteit van de Kerk sinds Vierde Lateraanse Concilie van 1215)

- 1238: Frederik trekt ten strijde

→ Milaan wederom gesteund door paus

→ keizer gesteund door een reeks steden in de Povlakte

- overwinning voor de keizer

→ tijdens de strijd wordt Frederik II geëxcommuniceerd

- aanvankelijk zonder uitwerking

- later worden tegenkoningen aangesteld door drie aartsbisschoppen langs de Rijn

→ 1250: keizer sterft

→ aan zijn opvolgers is een kort leven beschoren

- einde aan controverse à beide partijen waren verliezers:

→ pausen; geestelijke (o.a. banvloek) en wereldlijke (o.a. leenhorigheid) wapens hadden geen uitwerking meer

→ gregoriaanse hervorming ( om geestelijkheid boven leken te plaatsen) had gefaald

→ Duitse koningschap vanaf 1190 in verwarring;

→ fixatie op Italië leidde tot vervreemding Duitse werkelijkheid

→ Interregnum: er waren twee vorsten verkozen (Richard van Cornwall en Alfons van Castilië); de ene had slechts theoretische macht, de andere zette nooit een voet in Duitsland

- 1273: Interregnum wordt afgesloten met de verkiezing van Rudolf van Habsburg tot Rooms –Koning

→ deze kon niet verhinderen dat rijkssteden en territoriale vorsten vrij spel hadden

→ territoriale vorsten maken dienst uit tot 1871

→ tussen 1438 en 1918 leveren de Habsburgers de keizers