• conciliaristen slaagden er niet in een instituut/apparaat op te richten dat hun programma stevig had kunnen vestigen & hun belangen tussen de concilies door kon bewaken
• hun kritische aandacht was te eenzijdig gericht op de positie v.d. paus binnen de Kerk en te weinig op hervormingen v. andere kerkelijke geledingen

Restauratie

• einde v.d. conciliaire beweging opende de weg naar krachtige restauratie v. pausschap
• toch was Schisma & conciliaire periode een zwaarbetaalde periode geweest:in deze kritieke fase hadden tegenkrachten tegen het pauselijk centralisme zich verder kunnen versterken

Nationale Kerken

• Eng./Fr. wilden zo min mogelijk geld naar Rome laten afvloeien (geldnood: 100j- oorlog)
• leidde tot vorming ‘nationale Kerken’: Gallicaanse in Fr. waar de vorst in 1438 grote invloed kreeg op benoeming v. clerici
• elders mss minder controle v. vorsten over clerus, maar overal kwam nieuw evenwicht tot stand tussen pauselijke & vorstelijke zeggenschap over Kerk & clerus binnen het gebied

Renaissancepausen

• creëren als reactie een nieuwe machtsbasis door de finale consolidatie v. hun It. bezittingen in de pauselijke staat à succes!
• keerzijde = paus gaf zo ook de ‘vrijheid van de Kerk’ prijs, waar in 11/12^de eeuw zo voor gestreden was

kiezen een nieuwe paus, maar komen op hun keuze terug omdat ze bang zijn dat hij hun invloed in de curie drastisch zou terugdringen à kozen een tegenpaus die naar Avignon gaat, terwijl de 1^ste paus in Rome bleef à = Westers Schisma à duurt 40j: 1378-1417

Schisma

- zorgt voor 2 obediënties bepaald door de grote internationale politieke scheidslijnen

* Fr. & bondgenoten (Napels, Sp. Koninkrijken, Schotland) kozen voor Avignon

* Eng., Duitse Rijk, Scandinavië, Polen, Hongarije, Portugal kozen voor Rome

- deze obediënties waren wel niet erg vast, ze wisselden naargelang de omstandigheden à nationale belangen

- pogingen om het Schisma te beëindigen à omdat wapengeweld of vrijwillig terugtreden uitgesloten was hield men uiteindelijk een concilie om er een einde aan te maken

Gezag van een concilie

- veel discussie over het gezag v.e. concilie en alles wat er mee in verband stond

- toch was gedachte om een concilie over een paus te laten oordelen niet nieuw: 1^ste helft 14^de eeuw al ideeën over rol algemene concilies in discours over verhouding Kerk-staat als natuurlijk tegenwicht tegen het groeiend pauselijk centralisme

- dit conciliarisme had toch een andere, minder dissidente basis => belangrijkste vertolkers zijn 2 Fr. Theologen: Pierre d’Ailly & Jean Gerson

- uitgangspunt conciliair denken bleef de opvatting dat een algemeen concilie over de paus kon oordelen en de plicht had dit te doen als de paus afweek v.h. geloof en de Kerk in haar voortbestaan bedreigde ó alternatieve opvatting dat algemeen concilie onder alle omstandigheden boven de paus stond kreeg nooit de overhand

Concilies

- 1409: 1^ste poging tot zo’n concilie liep uit op fiasco

- 1414-18: Concilie v. Konstanz (georganiseerd door Duitse keizer Sigismund) à succes!

- grootste kerkvergaderingen uit de ME: openbare zittingen en veel vorsten, edelen, lagere geestelijke, studenten à geestelijken hadden stemrecht

Einde Schisma

- zittende pausen moesten aftreden & Martinus V (1417-1431) wordt gekozen & erkend

- met einde Schisma leek de weg vrij voor omvorming v.d. conciliaire gedachten tot een constitutioneel element van de kerkelijke organisatie à bij Konstanz besluit men regelmatig algemene kerkvergaderingen te houden (zoals in vroegchristelijke Kerk)

Regelmatige kerkvergaderingen?

- liep al mis bij 2^de concilie v. 1431 in Basel, vooral door tegenwerking paus Eugenius IV die van de bemoeienissen van de concilies afwouà verplaatste het concilie eind 1437 naar Ferrara en verbrak zo de eensgezindheid onder de conciliegangers

- meesten voegden zich bij de paus en in Basel bleef alleen een radicale groep over die vlug marginaliseerde en in 1449 de vergadering ophieven

- verplaatsing naar Ferrara = breekpunt, begin v.h. einde v.h. conciliarisme als invloedrijke beweging binnen de Kerk

- 1460: bul Execrabilis v. Pius II: verbod om in beroep te gaan tegen een pauselijke beslissing bij een algemeen concilie à = einde conciliaire beweging

toch bleven alle pausen streven naar een terugkeer naar Rome à voorwaarde = rust in Italië

• 1319: Johannes XXII zendt kleine legermacht met Barnard du Poujet naar Italië om orde in pauselijk gebied te herstellen à weinig succes
• kort na 1350: missie kardinaal Gil Albornoz (aartsbisschop Toledo) à verstrikt in It. politiek
• terugkeer naar Rome pas met Gregorius XI (1370-1378) die arriveerde in 1377 († 1j later)

door teloorgang universalistische pretenties raakte de Kerk veel v. haar ‘moreel & geestelijk leiderschap’ kwijt, maar daar staat tegenover dat Avignon- pausen wel centralisatiestreven i.d. pauselijke gezagsuitoefening binnen de Kerk hebben kunnen uitbouwen => leidde tot bureaucratische versterking v.d. curie, maar ging gepaard met versteviging v.d. positie v. de paus zelf

• verdere uitbouw + nieuwe afdelingen of ruimere bevoegdheden voor de 4 vaste departementen v.d. curie sinds 13^de eeuw: kanselarij, Camera Apostolica, Penitentiaria, Audientia à groei in productie kanselarij ging samen met uitbreiding v. werkzaamheden v. afdelingen voor financiën & rechtspraak

* opsplitsing Audientia (pauselijke rechtbank) in 2 colleges

* = duur: nood aan nieuwe inkomsten (ook doordat men de macht over Rome kwijt is)

- basis onder de vergroting v.d. financiën v.d. curie werd onder Innocentius III gelegd:

* legde als eerste paus regelmatig belastingen op aan de hele geestelijkheid (= minder afhankelijk v. It. bezittingen & incidentele vorstelijke subsidies)

* 2^de nieuwe inkomstenbron = revenuen uit vergeving v. lagere kerkelijke ambten en daaraan verbonden inkomsten (beneficia: provisies & expectanties) à inning geperfectioneerd in deze periode

• tot 13^de eeuw had paus geen bemoeienis met de meeste benoemingen, kon enkel in bijzondere omstandigheden bij conflict tussenkomen à komt nu verandering in en in 1265 vaardigt Clemens IV de bul Licet eccelsiarum uit: paus is hoogste gezagsdrager en kan beschikken over alle beneficies à paus kan ongebreideld ingrijpen
• toch geen direct einde aan bestaande praktijken, maar stelselmatige uitbreiding pauselijke interventie à hoogtepunt in Avignon-periode (Johannes XXII)
• pauselijke bemoeienis over benoemingen ging nog verder à onder Johannes XXII & opvolger Benedictus XII is bepaald dat alle ambten ‘ter beschikking’ van de paus stonden
• de direct betrokken clerus verliest bijna alle inspraak
• toch bleven wereldlijke vorsten zich moeien met benoemingen
• grootste deel rekening werd voldaan door degenen die langs deze weg waren benoemd à bisschoppen/abten betaalden 1/3 eerste ambtsjaar, lagere clerus ½
• deze machinerie kon alleen in gang blijven m.b.v. geolied bureaucratisch apparaat
• 1350: 500 à 600 stafleden: ruime verdubbeling (inclusief hofhouding met personeel & garde, exlusief staven v.d. kardinalen : ook nog 10tallen personen)
• kardinalen: ook rechtspraak + gezamenlijke zorg voor beheer v. collegiale inkomsten

• vervreemding tussen top en basis