= gevoelens van een hogere orde dan de basisemoties. Ze omvatten een kwetsen of een versterking van ons
gevoel een eigen zelf te zijn (‘sense of self’), zoals:

- Schaamte

- Verlegenheid

- Schuld

- Jaloersheid

- Trots

• Komen naar voren rond midden 2^e levensjaar (18 – 24 maanden oud) (‘self-awareness’) (zie later)
• Behoefte aan richtlijnen van volwassenen over wanneer je ze voelt
  Bv. “Amai wat kan jij ver gooien” -> richtlijn voor trots
  “Wat doe jij nu? Ik dacht dat jij een braaf kindje was” -> richtlijn voor schaamte (gezicht wordt bedekt)
• Spelen een belangrijke rol in gedragingen van kinderen die verband houden met prestaties en in morele gedragingen
• Situaties waarin ouders deze emoties aanmoedigen verschillen van cultuur tot cultuur

De emotionele expressies van kinderen zijn sterk gerelateerd aan hun vermogen om de emotionele cues van anderen te interpreteren

Evolutie:

• In het begin:
  kinderen stellen de emoties van anderen vast door een tamelijk automatisch proces van emotionele besmetting, d.w.z. dat we ons gelukkig of verdrietig voelen wanneer we deze gevoelens bij anderen voelen.
• 4 maanden:
  gevoelig voor structuur en timing van interacties. Nu verwachten ze dat wanneer zij glimlachen, vocaliseren of staren hun partner gaat reageren.
• 5 maanden:
  Gelaatsuitdrukkingen worden gezien als georganiseerde patronen. Ook gaan ze de emotie in de stem met de overeenkomstige gelaatsuitdrukking in verband brengen.

Wanneer deze inzichten op hun plaats vallen, gaan kinderen sociale bevestiging zoeken (‘social referencing’)
= kind gaat zich baseren op de emotionele reactie van de vertrouwenspersoon om te beslissen hoe te reageren in een onzekere situatie.

• Stem heeft meer effect dan gelaatsuitdrukking alleen, want stem houdt zowel verbale als emotionele informatie in
• Kinderen leren reageren op alledaagse gebeurtenissen
• Sociale bevestiging zoeken laat peuters toe om hun eigen inschatting te vergelijken met die van anderen
  Bv. “ik eet graag koekjes, dus moet die andere persoon dat ook graag eten”
• Vanaf 2^e helft van het tweede levensjaar zien ze in dat emotionele reacties van anderen kunnen verschillen van hun eigen reacties

• Neemt toe in de tweede helft van het eerste levensjaar
• De meest frequente uidrukking van angst is die t.o.v. onbekende volwassenen = vreemdenangst
   Hangt af van meerdere factoren:
  • Het temperament van het kind
  • Vroegere ervaringen met vreemden
  • De huidige situatie

De vreemde kan het best stil zitten terwijl de baby beweegt en terwijl er een ouder in de buurt is. Dan vertoont het kind positief en curieus gedrag. Ook de manier van interactie – zoals warmte uitdrukken, een aantrekkelijk speeltje vasthouden, een vertrouwd spel spelen en eerder het kind traag dan snel benaderen – reduceert de angst van het kind

• Waarom toename met leeftijd?
  • Cognitieve ontwikkeling (zie Piaget: intentioneel gedrag)
  • Is adaptief bij verkenning omgeving (overleving)
  • Invloed van de cultuur (door opvoedingspraktijken)
• De verzorger is een veilige uitvalshaven (‘secure base’) van waaruit kinderen beginnen te ontdekken, gewaagde dingen doen in de omgeving om dan vervolgens terug te keren voor emotionele steun.
• Ontmoeting met vreemden kan leiden tot 2 verschillende tendensen:
  • Toenadering, wat aangeduid wordt door interesse en vriendelijkheid
  • Ontwijking, vermijden, aangeduid door angst

• Woede
  • 4 – 6 maanden: uitdrukkingen van woede nemen toe in frequentie en intensiteit. Oudere kinderen reageren kwaad in meerdere situaties
  • Hoe komt het dat er een toename is met leeftijd?

- Cognitieve en motorische ontwikkeling neemt toe (zie Piaget: intentioneel gedrag)

• Ze willen hun eigen acties controleren
• Hoe ouder ze worden hoe beter ze kunnen identificeren wie hen pijn heeft gedaan of wie hun speelgoed heeft afgenomen

- Is adaptief (verdediging, obstakel overwinnen, ...)

- Ouders zijn gemotiveerd om onbehagen te verminderen

• Droefheid
  • Gevoelens van droefheid komen minder frequent voor dat woede
  • (Soms) reactie op pijn of afscheiding
  • Vaker valt dit voor wanneer de communicatie met de verzorger ernstig verstoord is zoals bv. depressie bij de verzorger