• de kansen beginnen te keren, en vanaf ’43 zal het diplomatieke aspect aan belang winnen

• N-Afrika: het Duitse leger o.l.v. Rommel tracht door te stoten naar Suez, maar een
succesvol tegenoffensief van Montgomery bij El Alamein verhindert dit (okt./nov. ’42)

 geallieerden richten hun energie op N-Afrika en verdrijven de asmogendheden

 als reactie op het overlopen v.d. Franse Vichy-minister v. defensie zal Hitler heel Fr.

bezetten en de Franse vloot aanvallen  zelfvernietiging vloot om te voorkomen dat

deze in Duits handen valt.

• Europa:

 op het oostfront wisselt Duitsland van tactiek: massale aanval op een beperkt front (

voordien over heel front). Men doet dit in de richting van de Kaukasus, en specifiek op

Sebastopol (basis Russische vloot!) om een doorgang naar het Z te krijgen voor de

troepen van Rommel  S.U. doet tegenoffensief en mislukt.

 Duitsland boekt dus geen vooruitgang, en dit is te wijten aan de gebrekkige diplomatieke

en militaire coördinatie (ook met Japan). Ook de V.S. keert zich nu tegen Duitsland,

terwijl Japan daarentegen geen oorlog start met de S.U.

 geallieerden kennen een veel betere coördinatie, ondanks meningsverschillen met

de S.U. over de te volgen strategie  S.U. wil extra front in W  anderen stellen uit

en richten zich eerst op Afrika.

• al sinds de Conferentie van Munchen en de Franse betrokkenheid in de oorlog profiteerde

Japan van de situatie om aan expansie te doen. De relatie tussen Japan & de V.S. zal

echter steeds verder verzuren tot ook tussen deze de oorlog uitbreekt.

 ’41: Japan sluit akkoord met Vichy-Frankrijk over een verdeling v. Indochina

 reactie V.S.: blokkeert Japanse bezittingen in V.S. en legt embargo op. China steunt

 7/12/’41: Japan valt Pearl Harbor aan

 V.S. eist dat Japan terugtrekt uit alle sinds ’31 bezette gebieden + uit het

driemogendhedenpact.  Japan weigert, = start Japans-Amerikaanse oorlog

• Japan kent een enorme expansie, zelfs zover dat het bijna Australië aanvalt

= feitelijke realisatie “Greater East Asia Co-Prosperity Sphere” in slechts 1j. tijd

 ook deze expansie gaat gepaard met een enorme terreur

• diplomatiek: 08/’41: Atlantisch Handvest, waarin de gemeenschappelijke internationale

politieke doelstellingen v. V.S. & G.B. staan  8 punten (cfr. Wilson’s 14 punten na WO I):

- geen expansiestreven

- enkel grenswijzigingen indien de bevolking dat aanvaardt

- volkeren mogen zelf hun regeringsvorm kiezen

- alle staten krijgen gelijke toegang tot de wereldhandel en grondstoffen noodzakelijk voor de eigen economische ontwikkeling

- interstatelijke samenwerking t.v.v. economische/sociale vooruitgang & zekerheid

- vrede op basis van een collectief veiligheidssysteem

- vrij verkeer op de oceanen respecteren

- gebruik van geweld vermijden

• Duitse redenering: men zocht een manier om de oorlog te winnen zonder een invasie in

Engeland. Aangezien G.B. haar hoop op de S.U. & V.S. richtte, was het nodig deze te

neutraliseren. Door de S.U. uit te schakelen zou ook de V.S. uitgeschakeld worden,

aangezien het wegvallen van de S.U. voor een vergroting van de Japanse invloed in het

Oosten zou zorgen.  dus: S.U. moet zo snel mogelijk uitgeschakeld worden, en in één

ruk (zodat de winter geen spelbreker kan zijn, zie maar hoe het Napoleon verging)

 argumenten pro:

- strijd zou vroeg of laat toch uitbreken door de ideologische kloof + de expansionistische neigingen van de S.U.

- Duitsland heeft de grondstoffen van de S.U. voor zichzelf nodig

- louter een N.A.P. is onvoldoende garantie tegen een tweefrontenoorlog. Daarom is het nodig het oostfront zo snel mogelijk uit te schakelen.

 argumenten contra:

- S.U. zou zeer moeilijk te overwinnen zijn + het zou nog moeilijker zijn om die enorme ruimte en bevolking onder controle te houden

- Men vergat rekening te houden met het feit dat de S.U. niet op twee fronten moest strijden wegens haar N.A.P. met Japan + dat men niet wist hoe doeltreffendheid een blitzkrieg was in het Russische gebied (omwille v.d. winter & de grote oppervlakte)

 22/05/’41: start operatie Barbarossa: de frontlijn wordt doorbroken en het verraste Rode

leger wordt tot vluchten of omsingeling gedwongen. Hierna volgt hetzelfde scenario als

in Polen: de S.S. komt haar terreurstorm uitvoeren (eliminatie volkselite & joden)

 verloopt gunstig tot de winter uitbreekt en zorgt voor verminderde mobiliteit, uitputting

+ tot het Rode Leger zich herpakt  men tracht haastig verder te doen, maar

daardoor is men slecht gegroepeerd, en de winter blijft wegen

 S.U. vat tegenoffensief aan…

 intussen op diplomatiek vlak:

- Duitsland zoekt sympathisanten in de rest v. Europa: de ‘oostfronters’

- Japan blijft neutraal (t.o.v. de S.U.)

- S.U. & G.B. worden bondgenoten

- V.S. breidt Lend Lease uit naar S.U. + zal nog intensiever steunen na Pearl Harbor

- S.U. & G.B. interveniëren in Iran om Duitse machtsgreep voor te zijn

• april ’40: Duitsland valt Denemarken & Noorwegen aan, om geen risico’s te lopen op de
noordelijke flank. Op één dag krijgt het Denemarken onder controle, en de versterking die

de geallieerden dit maal stuurden waren niet toereikend om de Duitsers tegen te houden.

Duitsland zou wel grotendeels de neutraliteit van Zweden respecteren (op verzoek S.U.) en

zorgde vooral dat het de controle over de havens had.

• 10 mei ’40: Duits offensief op het Westfront tegen Nederland, België, Luxemburg & Fr.

 Plan-van Manstein: deel van het leger verdedigt aan de Franse Maginotlinie, terwijl het

andere deel een offensief tegen België, Nederland & Luxemburg onderneemt

 Fr. is zo dom zijn troepen in het N te concentreren en ze zo snel te laten omsingelen
door de Duitsers. Duitsland weet op te rukken tot aan de westkust (21 mei)

 de geallieerden hadden duidelijk een slechte strategie, en de communicatie &

coördinatie liet veel te wensen over, mede door tegenstellingen politici-militairen

 Nederland capituleert na 5 dagen, België na 18 dagen. De strijd van België gaf de

Britten wel de kans te evacueren bij Duinkerken. De Duitsers rukten verder op om de

kustlijn onder controle te krijgen.  7 juni: Duitse leger o.l.v. Rommel weet een bres in

de verdedigingslinie te slaan en het Franse leger moet nog verder terugtrekken
 Duitsland hoopte dat G.B. na de capitulatie v. België, Nederl.., Lux. & Fr. zou capituleren

• 25 juni ’40: Frans-Duits wapenstilstandverdrag

 Pétain komt aan de macht in Frankrijk en start onderhandelingen met Duitsland: ¾ v. Fr.

zou bezet worden door Duitsland, Fr. behoudt kolonies, krijgsgevangenen blijven wel

nog gevangen. Voor de Franse vloot werd nog geen regeling getroffen

 Publieke opinie steunt dit akkoord, en dit betekent het einde van de IIe Republiek en

de start van het Vichy-regime  gekenmerkt door enorme collaboratie!

 De Gaulle blijft het verzet leiden vanuit G.B.

 dit betekende het einde van de Frans-Britse alliantie, maar G.B. zal verderstrijden

 Hitler werkt een aanvalsplan uit om G.B. te verslaan, en het bestaat uit 2 fasen:

- fase 1: Battle of Britain: Luftwaffe zou de Royal Air Force (R.A.F.) en de haveninstallaties proberen uitschakelen

- fase 2: operatie seelöwe: invasie met troepen (maar dit zal nooit gebeuren!)

 Dankzij de Britse radar slagen de Duitsers er niet in de Battle for Britain te winnen,

= psychologische overwinning G.B. (ondanks grote verliezen aan beide kanten)

 wanneer men ziet dat dit niet lukt schakelt men over op andere tactiek: het

bombarderen en ausradieren van Londen en de voornaamste industriële centra. Dit

weegt psychologisch heel zwaar op de Britten (veel slachtoffers!) maar het sterkt hen

enkel maar in hun vastberadenheid om de Duitsers te verslaan.
 ook controle verwerven over Gibraltar & Suez om G.B. tot capituleren te dwingen faalt

 er komt geen vooruitgang en Hitler gaat de diplomatieke toer op

 27/09/’40: Driemogendhedenpact tussen Duitsland, Japan & Italië. Dit betekent

wederzijdse politieke, economische & militaire steun i.g.v. een aanval + een verdeling

in invloedzones zodat elk z’n eigen ‘Nieuwe Orde’ kan vestigen

 diplomatiek offensief in Vichy-Frankrijk: wel collaboratie maar geen actieve deelname

 diplomatiek offensief in Spanje: wil niet deelnemen wegens te zwak nog door burger-

oorlog (zelfs niet na Hitler’s belofte op Gibraltar) + V.S. dreigt met econ. sancties.

• 28/10/’40: Mussolini wil “enkele strategische punten bezetten als garantie voor de veiligheid

van Italië”  weigering v. Metaxas: Mussolini valt Gr. binnen, mr machtsovername mislukt

• Militaire tussenkomst van nazi-Duitsland: Duitsland wil de invloed in de Balkan vergroten

zodat het een uitvalsbasis heeft voor het nog volgende offensief tegen de S.U. (operatie

Barbarossa, zie verder)

 Hitler opent een tweede frontlijn, bezet Bulgarije ‘om het voor G.B.-bezetting te

behoeden’, lijft Griekenland in, en ook Joegoslavië - dat de Duitsers geen doorgang

naar Griekenland wou verlenen.

 de moeizame opmars door de Balkan zou operatie Barbarossa echter met een maand

uitstellen, wat door de sneller naderende winter fataal zou blijken te zijn.

• Samenwerking G.B. & V.S.  V.S. gaf al militaire steun , maar op 11/03/’41 zal de Lend

Lease-Act gestemd worden. De V.S. mocht nu oorlogsmateriaal, voedsel & grondstoffen

aankopen om te leveren aan “staten waarvoor het bestaan van vitaal belang is voor de

veiligheid van de V.S.”. De afbetaling v. die goederen kon op langere termijn gebeuren

• tot nu toe hadden G.B. & Fr. wel de oorlog verklaard, maar hadden zij nog niks
ondernomen. Dit zal veranderen eens Churchill premier wordt in G.B. (i.p.v. Chamberlain)

 vooral omdat men nog niet voorbereid was op militaire tussenkomst (ook organisatorisch)

• 6 oktober ’39: Hitler doet een vredesvoorstel, wat wordt afgewezen zodat de schemeroorlog

voortduurt. Schemeroorlog betekent dat men de oorlogsinspanning wel gaat opdrijven

(bewapening, opbouw verdediging,…) maar dat een grootscheepse militaire confrontatie

uitblijft.

• winter ’39-’40: Fins-Sovjet-russische oorlog, n.a.v. de Russische eis tot gebiedsuitbreiding,

om Leningrad te kunnen verdedigen  S.U. uit Volkenbond gezet, maar geen interventie

omdat Zweden & Noorwegen geen troepen willen laten passeren om hun

neutraliteitsstatuut te behouden. Interventie had nochtans het verschil kunnen maken
 12 maart: Finland capituleert.

• V.S. houdt vast aan isolationisme, maar sympathiseert steeds meer met de geallieerden.

Op een bepaald moment start men met wapenleveringen.

• 9 september ’39: Duitsland valt Polen binnen zonder waarschuwing of oorlogsverklaring, en

demonstreerde wat een moderne bewegingsoorlog of blitzkrieg inhield

 men poogt alles nog via diplomatieke weg op te lossen:

- G.B. wil onderhandelen als Duitsland zijn troepen terugtrekt

- Frankrijk poogt een Tweede Conferentie van Munchen samen te roepen

- Italië biedt zich aan als bemiddelaar

 lukt allemaal niet, 3-09 volgt een Brits-Frans ultimatum  verworpen & start oorlog

• 28 september ’39: Warschau valt, en de Poolse regering vlucht naar Londen

 “vierde verdeling” van Polen tussen S.U. & Duitsland, volgens de afspraken gemaakt in

het geheim Hitler-Stalinpact van 25 augustus ’39. Het in de praktijk brengen van deze

invloedssferen zou gepaard gaan met een immense volksverhuizing

 S.U. zou vanaf nu ook het protectoraat uitoefenen over de Baltische staten (Est., Letl.,
Lit.), en zal deze vanaf de schemeroorlog langzaam maar zeker inlijven

 georganiseerde moord op Poolse elite & joodse bevolking: S.S. vermoordt alle leraars,

dokters, ingenieurs, gezagsdragers & Joden in Polen + S.U. executeert ook 4000

Poolse officiers.

• WO II was:

- een wereldoorlog: totale confrontatie op wereldvlak

- immens aantal doden en enorme vernietiging

- start van het nucleaire tijdperk

 de overwinnaars – V.S. & S.U. - zouden zich achteraf tegen elkaar keren in de K.O.

• Hitlers strategie: het Stufenplan: the Stufenplan called for three stages. In the first stage,
there would be massive military build-up, the overthrowing of the “shackles” of the Treaty of

Versailles, and the forming of alliances with Fascist Italy and the British Empire. The

second stage was to comprise a series of fast, lighting wars in conjunction with Italy and

Britain against France and whatever of her allies in Eastern Europe such as

Czechoslovakia, Poland, Romania, and Yugoslavia that chose to stand by her. The third

stage was to comprise a war to obliterate what Hitler considered to the “Judo-Bolshevik”

regime in the Soviet Union. (< Wikipedia)

• deze uitholling zal naar de ongecontroleerde spiraal richting WO II leiden… Deze erosie zal
veel sneller verlopen dan bij de vorige wereldordes aangezien men vaker faalt bij het

bezweren van crises wegens de wankele machtsbasis. Hier zien we weer duidelijk dat de

binnenlandse politieke gebeurtenissen sterk samenhangen met de buitenlandse.

- Uitholling binnenlands status-quo

• Krach van Wall Street en Depressie.
   niet i.d. S.U.!, deze maakt geen deel uit van de kapitalistische wereld
• Opkomst nationalisme  depressie zorgt voor onstabiel binnenlands klimaat

- Uitholling internationaal status-quo

• Expansiestreven Japan & Duitsland
   onstabiel binnenlands klimaat wordt op de omgeving geprojecteerd
• Verwaarlozing beheersmechanismen

 men is niet in staat de crises af te wenden en de expansionistische

neigingen van Duitsland/Japan aan banden te leggen

Uitholling binnenlands status-quo

• van ’24 tot ’29 heeft men het gevoel dat alles vlot verloopt, en de economie gaat fantastisch
wegens vrijhandel en afbouw toltarieven. Buiten Europa ontstaat echter een toenemende

internationale concurrentie door de mondialisering. Landen gaan dus weer de neiging

krijgen om toltarieven te heffen om de eigen markt te beschermen. Hiertegen wordt een

internationale campagne gevoerd (o.a. België doet flink mee) die ijvert om overal de
tarieven te verlagen  heeft geen effect want op 24 oktober 1929 – beter bekend als
‘Black Thursday’ – crasht de beurs van Wall Street…

• de Krach van Wall Street zou leiden tot een spiraal van wereldwijde economische neergang

 Oorzaken Krach Wall Street:

- Overproductie: er is meer productie/aanbod dan afzet/vraag

- speculatie: naast productieve investeringen (in bijvoorbeeld bedrijven) waarbij materiële meerwaarde gecreëerd wordt, begint men nu volop te speculeren en te investeren op wisselkoersen. Men gaat geld gebruiken om geld te maken door munten die laag staan te kopen, en meer te incasseren als deze munt stijgt. Deze investeringen leveren echter geen meerwaarde op, wat een probleem zal vormen.

 regering slaagt er niet in iets te doen want het houdt halsstarrig vast aan het

economische dogma: ‘geen politieke interventie in de vrije markt’

 ook na de krach zal de regering niet tussenkomen. Men gaat er van uit dat de

economie zichzelf zal herstellen via haar correctiemechanismen (de vrije hand).

Overheidsinterventie zou dit enkel verstoren

 * Keynes: als de markt er zelf niet in slaagt het probleem op te lossen is dit het moment

dat de overheid moet ingrijpen. Zoniet zal de vrije markt de samenleving aantasten,

dus het is de verantwoordelijkheid van de overheid om kapitaal te injecteren en de rol

van de marktmechanismen over te nemen (= basis welvaartstaat)

 Gevolgen van de krach: (zie schema) simpel gezegd zal wat zich op de beurs afspeelde

overwaaien op de industriële sector, waardoor de financiële crisis nu ook een industriële

crisis wordt. Doordat de V.S. als economische grootmacht een pijler van stabiliteit

betekende, zouden deze economische problemen een ramp voor de stabiliteit

betekenen… het probleem wordt er een van wereldformaat, een globale depressie
 Duitsland: de wederopbouw was gebaseerd op de injectie van Amerikaans kapitaal

in de Duitse economie (zie Dawesplan). Aangezien dit het lot van Duitsland aan dat

van de V.S. koppelde betekende de krach dus een enorme crisis voor Duitsland en

een ramp voor de Duitse wederopbouw.

 zelfde problemen zoals op het schema in andere landen. De werkloosheid steeg, en

de overheid slaagde er niet in de economische problemen op te lossen…

 reacties op de krach: in plaats van samen te werken gaat men nationale

herstelprogramma’s doorvoeren. Deze “beggar thy neighbour-policy” is enkel gericht op

het eigen herstel, en men trekt zich niets aan van wat de gevolgen daarvan zijn voor de

andere landen. Hoofdelement hierin zijn devaluaties: de eigen munt ontwaarden zodat

de eigen producten goedkoper ogen naar het buitenland toe, en dat men meer verkoopt

en ook kan afzetten in het buitenland. Dit leidt echter tot competitieve devaluaties,

landen gaan allemaal ‘tegen elkaar op’ devalueren zodat het geld steeds minder waard

wordt. Men gaat zich ook isoleren van andere landen en hogere toltarieven heffen, om

buitenlandse gedevalueerde goederen buiten te houden. Doordat men niet samenwerkte

verergerde de globale crisis alleen maar en kwam er geen oplossing. De wereld was

opgedeeld in handelsblokken die elk de crisis binnen het eigen blok pogen op te lossen:

- V.S.: New Deal: keynesiaans principe van overheidsinterventie: grote investeringen/ injectie kapitaal om de crisis (werkloosheid, …) op te lossen  sterk isolationisme

- G.B.: imperial preference = economische blokvorming met de British Commonwealth

- België: Plan van de Arbeid = economische planning

- Duitsland: propaganda om aankoop binnenl. producten te stimuleren + autarchie

 periode van economisch nationalisme: men keert de rug naar de euforie van voorheen
en de vrije markt. Dit, versterkt door het isolationisme, is tevens de voedingsbodem

voor politiek nationalisme, en politieke formaties die het nationalisme aanhangen.

 Gevolgen Depressie: gelden niet enkel voor Duitsland!

- Duitsland kon herstelbetalingen niet meer betalen, en een uitstel van 1 jaar (Hoover-moratorium, 1931) en de Conferentie van Lausanne die bepaalde dat Duitsland maar 3 miljard rijksmark extra meer moest betalen[1] verhielpen hier niets aan.

 gevolg: ook andere Europese landen kunnen hun schulden aan V.S. niet betalen

- voedingsbodem voor politiek nationalisme: politieke formaties die het nationalisme fel aanhangen gaan sterk vooruit. Men heeft het gevoel dat men de crisis enkel zou kunnen oplossen door eendrachtig als één volk samen te werken …

- autoritaire regimewijzigingen: opkomst totalitarisme

• Duitsland: ineenstorting Weimar die er niet in slaagt de sociaal-economische crisis op te lossen, & opkomst van zowel extreem links als extreem rechts. Het nazisme speelt in op het gevoel v. vernedering na Versailles, & tracht het volk te verbinden om Duitsland herop te bouwen. Extreem rechts heeft hierin meer succes omdat het nationalisme benadrukt  K.P. benadrukt internationalisme

 De nazi’s wijzen zondebokken aan en wijten de ellende aan de corrupte

‘partijenstaat’, aan de joden en aan de agitatie van de communisten. Men

ijverde voor een ‘Nieuwe Orde’ die weer werkgelegenheid zou scheppen,

en het Diktat van Versailles zou verwerpen om vervolgens één groot

Duitsland uit te bouwen en het Duitse volk in Europa het Lebensraum zou

geven waarop het als Herrenvolk recht had.

 naarmate de sociaal-economische toestand uitzichtlozer werd was er een

duidelijke electorale vooruitgang v.d. nazi’s te bemerken bij de verkiezingen

 1933: Nazi’s grootste partij en Hitler wordt op een legale manier kanselier

 intussen enorme repressie door S.A. en S.S. van alles want niet-nazi was.

De K.P. wordt in een slecht licht gesteld met de zgn. Reichstagbrand, en

Hitler slaagt erin een wet door de Rijksdag te krijgen die de democratie zo

goed als afschaft (éénpartijstelsel, enkel NSDAP). Hierna volgt ook de

inwijding van de concentratiekampen voor pol. tegenstanders + ° Gestapo

 als de president sterft zat Hitler zich tot reichsführer benoemen (’34), het

volk had nood aan een echte leidersfiguur.

• Fascisme (Italië): minder racistisch dan het nazisme, en door conservatieve krachten in Europa niet zo negatief bekeken. Stemmen gaan op om het voorbeeld van Mussolini te volgen (voor meer z.o.z.)
• naast deze twee autoritaire vormen, komt overal in Europa extreemrechts op. men grijpt naar autoritarisme om de crisis te bestrijden

 resultaat: tegen 1932 nog slechts 10 democratieën in Europa (zie kaart)

Uitholling internationaal status-quo

• de depressie zorgde aldus voor een dubbele spanningshaard: de Japanse expansie die

heel Azië destabiliseerde & de Duitse expansie die heel Europa destabiliseerde

 mogelijke remedies om de stabiliteit te garanderen:

- collectieve veiligheid

- machtsevenwicht

 deze worden echter niet gebruikt op het moment dat men nog in staat was de

spanningshaarden te neutraliseren. Dit is de schuld van de lidstaten die zich niet aan

de principes van de Volkenbond houden wegens redenen van nationaal egoïsme, en

er mankeert dus niets aan deze principes zelf.

Japanse expansie

• Japan na 1919: Japan was ontevreden omdat men na WO I geen rekening had gehouden

met de Japanse ambities. Men streefde naar erkenning dat Japan daadwerkelijk een
regionale grootmacht was in Azië

 liberaal, pro-Westers regime (~ Weimar in Duitsl.) & opkomst van kleine nationalistische

bewegingen met een militaristisch/expansionistisch gedachtegoed (~ NSDAP in Duitsl.)

 het gaat om een “welwillende grootmacht”, klaar voor uitbreiding v.d. invloed

 regionale grootmacht geworden dankzij de verwestering sinds de 2^e helft v.d. 19^de eeuw

 regionale economische grootmacht

 derde grootste maritieme macht ter wereld

 regionale invloedszone: Korea, Z-Mantsjoerije, Formosa/Taiwan & ex-Duitse
mandaatgebieden

• Krach: waait ook over naar Azië, in de vorm van het afsluiten van afzetmarkten,

blokvorming & protectionisme. De internationale handel wordt afgesloten waardoor Japan

terugvalt op de eigen afzetmarkt en in een economische crisis belandt

 de soc. & econ. gevolgen hiervan vormen een voedingsbodem voor de marginale

nationalistische bewegingen in Japan. Men gaat het economisch herstel stimuleren door

economisch nationalisme, wat vervolgens weer het politieke nationalisme i.d. hand werkt.

 ook expansionisme wordt in de hand gewerkt, aangezien Japan haar economische

ruimte (afzetmarkt) wil uitbreiden i.f.v. economisch herstel (~ Lebensraum in Duitsl.)

 met gaat ook toenemend denken in etnische termen. Elk gebied in de Japanse

invloedssfeer zal volgens een zogenaamde lotsbestemming een eigen rol in het

geheel krijgen (taakverdeling)  Japan zorgt voor politiek leiderschap & zware
industrie, Ch. voor arbeid & kleine industrie, Korea voor rijst & Mantsjoerije voor vee

• expansie in China[2]:  oorzaak: China laat zich niet aan Japan binden, en Japan vreest

dat China zich onder de Guomindang teveel zou versterken  Aanleiding: het door

Japanse militairen uitgelokte Moekden-incident, waarna Japan Mantsjoerije volledig gaat

bezetten om ‘de Japanse onderdanen te beschermen’  1931: annexatie Mantsjoerije
 1932: omvorming tot satellietstaat Mansjoekwo – zoals de lokale Mantsjoe’s deze

provincie noemden – en men roept er de onafhankelijkheid van uit, wat feitelijk

neerkwam op een protectoraat onder Japanse controle

 reactie Volkenbond: China roept de hulp van de Volkenbond in, en dit zal de eerste test
worden voor Volkenbond en haar systeem van collectieve veiligheid

 men veroordeelt de Japanse actie, maar doet niks. Alle grootmachten die het verschil

konden maken waren zodanig druk bezig met de economische crisis op te lossen (=

nationaal egoïsme), dat men het gevaar v.d. Japanse expansie gaat onderschatten.

 Dit is een enorme klap voor de geloofwaardigheid van de Volkenbond, en het

principe v.d. collectieve veiligheid – wederzijdse bijstand – wordt niet gerespecteerd.

Er was bewezen dat expansionisme loont, en dit was een uitnodiging voor andere

dictators om hetzelfde te doen.

 1933:Japan verlaat Volkenbond en is het eerste belangrijke land dat zich terugtrekt.

 men dacht dat het om een lokaal conflict ging, maar Japan zou het hier niet bij laten

en zou Mantsjoerije als een springplank voor expansie in de rest van Azië gebruiken

 1937: Japans-Chinese oorlog: Japan brengt een groot gebied v. China (zie kaartje)

onder haar controle. China doet terug een beroep op de Volkenbond
 Volkenbondreactie (Brussel, nov. ’37) blijft weer beperkt tot verbale veroordeling.
Enkel G.B. twijfelt over de appeasementpolitiek, ziet de Japanse expansie nu als

problematisch & ziet de eigen invloedssfeer in Azië bedreigd. G.B.’s stem zal echter

niet genoeg doorwegen om actie te ondernemen

 reactie Duitsland: steunt Japan van ganser harte

 reactie S.U.: veroordeelt de Japanse invasie, maar eigenlijk komt het allemaal goed

uit. Japan heeft de handen vol en laat de S.U. met rust + de Chinese communisten
krijgen even ademruimte omdat de nationalisten in strijd verwikkeld zijn.

 1938: Japan roept de ‘Nieuwe Orde’ uit en werpt zichzelf op als leidende grootmacht

Duitse expansie

• Doelstellingen nazi-diplomatie in 1933

 gelijkberechtiging Duitsland: men wil het einde van het ‘Diktat von Versailles’, d.w.z. dat

alle limieten op de economische & militaire organisatie van Duitsland sinds ’19 worden

opgeheven. Duitsland voelt zich omsingeld en is zelf ongewapend, en wil dus minstens

even goed bewapend zijn om zich te kunnen verdedigen tegen externe bedreigingen.

Men vraagt zich af waarom de omliggende landen mogen bewapenen en Duitsland niet.

 Hereniging van alle Duitsers in één staat: men definieert Duitsers a.d.h.v. taal (= typisch

nationalistisch), en eist o.a. de annexatie van Sudetenland (zie kaart)

 is enerzijds mooi inspelen op nationalistische gevoelens, maar anderzijds het ‘sausje’

om de expansiedrang van Hitler te legitimeren.

 elke hierna besproken expansiefase is een poging van Hitler om te zien hoe ver hij kan

gaan. Mocht men vroeg genoeg ingegrepen hebben was de Duitse expansie misschien

tijdig gestopt.

• Duitse expansie fase 1: 1933-1934

 Duitse initiatieven:

- vertrek uit ontwapeningsconferentie: Duitsland eist evenveel wapens als de andere landen, maar de andere landen gaan niet akkoord  Duitsland verlaat de conferentie

 legitimatie = gelijkberechtiging  echte reden is dat Hitler wil bewapenen en een
leger uitbouwen om de Duitse invloed te vergroten

- vertrek uit Volkenbond: zo moet Duitsland zich niet meer aan die regels houden

- herbewapening: tot Duitsland sterk genoeg is gebeurt dit in het geheim, uit vrees voor de reacties van de internationale gemeenschap. Maar in feite beseffen de andere naties wel dat Duitsland aan het herbewapenen is

- juli 1934: eerste crisis: poging tot Anschluss van Oostenrijk
 na de moord op Dollfus (was tegen Anschluss) pogen de nazi’s in Oostenrijk de

baan vrij te maken voor de machtsovername van het fascisme. Hitler poogt alzo
Oostenrijk aan te hechten, maar dat was buiten Italië gerekend, dat zich bedreigd

voelt en troepen mobiliseert tegen de mogelijke Duitse expansie  mislukt!

- januari 1935: Hitler bespeelt publieke opinie in Saarland tot deze in een referendum opteert voor de aansluiting bij Duitsland  1 maart 1935: Saarland terug bij Duitsland

 Internationale reacties: twijfel tussen twee strategieën:

- Frontvorming tegen Duitsland?

 toenadering G.B. – Fr. – Italië wordt gestimuleerd door de Anschluss

 toenadering van Rusland tot het Westen

 Versterking Kleine Entente rond Frankrijk (zie eerder)

- Afspraken met Duitsland?  Italië stelt een viermogendhedenpact tussen Fr., It., G.B. & Duitsland voor, een nieuwe organisatie/directorium ter vervanging v.d. Volkenbond

 men denkt dat Hitler zich verantwoordelijker zal gedragen (i.p.v. zijn rol als onrust-

stoker nu) als hij wordt opgenomen in het bestuur van de wereldorde. Men beseft

echter zijn onverzadigbaarheid en echte ambities niet

 ook Polen gaat in op Hitler’s voorstel om een tien jaar durend Duits-Pools niet-

aanvalspact te sluiten (1934)

• Duitse expansie fase 2: 1935-1936

 Duits initiatief 1: formalisering van de eigenlijk reeds begonnen herbewapening en

officiële invoering dienstplicht en uitbreiding leger (maart 1935)

 internationale reacties: frontvorming

 Stresafront: It., Fr. G.B. (april 1935)  men spreekt af dat men zich collectief zal

verzetten tegen Duitse expansie (bv.: Italië zou zich verzetten tegen Anschluss, maar

doet dit eigenlijk om de W-reactie m.b.t. de Italiaanse acties in Afrika te milderen)

 Frans-Russisch wederzijds bijstandspact (mei 35)  ≠ militair akkoord!
 S.U. sluit ook een akkoord met Tsjecho-Slowakije, maar zou enkel ingrijpen als Fr.

de Kleine Entente honoreerde

 Dubbelspel: de optie van een afspraak met Duitsland speelt nog altijd mee!

 Frankrijk: wantrouwen vanwege de rechterzijde t.o.v. S.U.: deze ideologische

vijandigheid zorgt voor terughoudendheid om effectief aan de zijde v.d. S.U. te

strijden, en verhindert aldus dat er samenwerking komt. De uitvoering van het

machtsevenwicht wordt geblokkeerd omdat men elkaar om ideologische redenen

niet vindt. Ideologie speelt dus soms wel een heel belangrijke rol!

 G.B.: maritiem akkoord met Duitsland (juni 1935): erkenning v.h. Duitse recht op

gelijkberechtiging en stond toe dat Duitsland een oorlogsvloot mocht uitbouwen

die 1/3 van de Britse zou omvatten (= schending naoorlogse vredesverdragen!).

 duidelijk staaltje van appeasement-politiek: men stelt zich verzoenend op &

geeft Duitsland een beetje gelijk, in de hoop dat het zal kalmeren.

 Italië: annexatie Abessinië (het huidige Ethiopië): Italië wil ook expansie en

verovert Ethiopië vanuit haar kolonies Eritrea & Somalië  Italië speelt

dubbelspel en profiteert van de behoefte v. Fr. & G.B. om het Stresafront tegen

Duitsland in stand te houden, om de eigen ambities te verwezenlijken
 gebeurt ondanks het feit dat Abessinië een lid van de Volkenbond is (sinds

1923), & de invasie in okt. 1935 (= enkele maanden na afsluiten Stresafront)

een regelrechte aanslag op de soevereiniteit betekent (~ Japan in Ch.)
 legitimatie: Abessinië zou een bedreiging vormen voor de Italiaanse bezetting

in Eritrea & Somalië

 Abessinië gaat klagen bij de Volkenbond: reactie Volkenbond:

 dit wordt de tweede test voor het systeem van Collectieve veiligheid

 G.B. & Fr. ontzien Mussolini, en er wordt enkel een formele veroordeling

uitgesproken  redenen: men wil het Stresafront bijeen houden + ook

ideologisch: It. had tot nu toe een positief imago in de andere landen

 Hoare-Lavalplan[3] (dec. 1935): het gebied wordt aan Italië toegekend,

maar de keizer (Negus) van Abessinië mag wel aan de macht blijven. Dit
betekent ook de feitelijk opheffing van de sancties tegen Italië

 Publieke Opinie reageert enorm verontwaardigt, zodat Hoare & Laval

moeten aftreden. De Publieke Opinie wil dat Italië wel gesanctioneerd wordt

 resultaat: mislukking collectieve veiligheid (niet omwille v. principe/systeem

v.d. Volkenbond, wel omwille van het nationaal egoïsme van de leden ervan)

 betekent tevens het einde van het Stresafront, want Italië stapt eruit om-

dat G.B. & Fr. haar daden zo scherp veroordeeld (ook al doen ze niets).

Italië zoekt nu toenadering tot Duitsl.  ° diplomatieke as Rome-Berlijn

 dit is dus ‘n dubbele mislukking, zowel het Stresafront als de collectieve

veiligheid vinden hier hun einde. De expansionistische neigingen van

dictators zoals Hitler worden nu trouwens nog meer aangemoedigd

omdat nogmaals bewezen is dat dit allemaal ongestraft kan

 Duits initiatief 2: wederbezetting Rijnland (tot dan gedemilitariseerd) en opzegging

Locarno (maart 1936)  gaat dus in tegen Versailles & herbevestiging ervan te Locarno

 legitimatie = zelfberechtiging

 dit leidt eerst en vooral al tot een interne discussie in Duitsland. Enkele militaire

bevelhebbers waarschuwen Hitler dat dit een casus belli was en dat dit zou leiden tot

oorlog. Hitler was er echter van overtuigd dat het zo ver niet zou komen, en had gelijk

 internationale reactie:

- G.B.: appeasement: gezien als een laffe houding, maar er zit een redenering achter

 regering en andere conservatieven zijn er van overtuigd dat de Duitse expansie te

wijten is aan het feit dat Duitsland zich volledig afschermt van de rest van de

wereld, en een autarchische politiek voert als reactie op de economische crisis.

Duitsland tracht de economische problemen die hieruit ontstaan (geen investering,

geen afzetmarkt en tekort aan grondstoffen) op te lossen door aan expansie te

doen, en zo de afzetmarkt/grondstofbronnen uit te breiden  men denkt dat de

expansiedrang niet ideologisch bepaald is maar een logisch econ.-pol. gevolg is.  nood aan economisch plan: Internationaal Pact voor Economische Samenwerking,

een ontwerp voor een wereldeconomie waarin Duitsland wordt opgenomen, zodat

de expansiedrang zou moeten beginnen afnemen. Door de oorzaak van de

expansiedrang op te lossen zal de expansiedrang vanzelf stoppen.

 Zolang men aan dit plan werk is het echter beter een appeasement-politiek te

voeren. geef Duitsland de tijd om zich opnieuw te integreren in de wereldeconomie

(mogelijk door expansie, en de tijdelijke gedoging ervan vanwege de andere

mogendheden), en de vrije markt zal de problemen zelf oplossen

- Frankrijk: wil ook niet tussenbeide komen om oorlog te vermijden, en door het bij dreigen te houden hangt Fr. dus ook een vorm van appeasement aan, ook al is deze hier minder ideologisch verwoord

 een oorlog zou ongunstig komen omdat de mythe de ronde deed dat de Franse

militaire macht inferieur was aan de Duitse. Dit was eigenlijk niet zo.

- Kleine landen (zoals België): zien de opkomst van Duitsland, en zien de grote naties afhaken. Eerst gaan zij hiertegen reageren, maar hierna kiest men voor neutraliteit, in de hoop dat men niet zou betrokken worden in een eventuele oorlog.

 België doet afstand van het Frans-Belgisch militair akkoord, en o.a. Spaak &

Leopold III ijveren sterk voor neutraliteit. Men wil het voorbeeld van Nederland &

Zwitserland volgen en zich buiten de conflicten v.d. buurlanden houden.

 Hitler beantwoordt dit door te verklaren dat hij bereid is België & Nederland als een

neutrale zone te erkennen.

- V.S.: blijft aan haar neutraliteit en isolationistisch beleid vasthouden

- Volkenbond: houdt het bij een plechtige verklaring dat nazi-Duitsland ‘zijn internationale verbintenissen had geschonden’

 ‘Moskou of Berlijn”: intussen vindt W-Europa zich in een moeilijk parket door deze

lastige vraag. W-Europa wordt uiteengereten door tegenstrijdige ideologieën en is

hierdoor niet in staat om een eensgezind front te vormen tegen Duitsland. Europa

ontneemt zichzelf zo de instrumenten om Duitsland tegen te houden.

 algemeen bekeken kennen extreem-links en extreem-rechts een grote opgang in

Europa. Als reactie op de crisis gaat de populariteit van extremen stijgen.
 komt tot uiting in 2 zaken:

- Front Populaire (Frankrijk, mei 1936): linkse coalitie van communisten en socialisten komt aan de macht, wat zal leiden tot een versterking van de band Fr. - S.U., aangezien de rem hiervoor, aanwezig bij de vorige rechtse regering, was verdwenen

 rechts beschuldigt het Fronte Populaire een vijfde colonne van Stalin te zijn, wat

een gecompliceerd intern debat op gang brengt inzake keuze vr extr.-links/rechts

- Spaanse burgeroorlog (juli 1936): wanneer een linkse regering aan de macht komt zal het leger o.l.v. Franco een staatsgreep plegen. De Republiek vraagt steun aan Fr., G.B. en de andere democratieën, maar deze weigeren tussen te komen in deze ‘binnenlandse aangelegenheid’ en voeren een non-interventiebeleid. Italië en Duitsland daarentegen steunen met volle kracht de zijde van Franco. Italië hoopt hiermee voordelen te verkrijgen voor haar Mare Nostrum-politiek, en Hitler ziet met veel plezier de kloof tussen Italië en de andere westerse mogendheden groeien + denkt dat een fascistisch Spanje een voor hem gunstige invloed op Fr. zou hebben. De republiek krijgt uiteindelijk toch steun van de S.U. + van vrijwilligers van overal die de ‘Internationale Brigade’ gaan vormen
 Als reactie op deze interventie zal Hitler het Anti-Comintern-Pact oprichten

 de in-het-centrum-gesitueerden & gematigden hebben

het moeilijk om partij te kiezen voor één van beide

extremen (links of rechts). Door deze ideologische

strijd op de spits te drijven & alles in het links/rechts

sjabloon te steken wordt het onmogelijk om partij te

kiezen. Men hoopt dat alles overwaait, en men

gebaart zoals de ‘3 aapjes’ ideologie is vaak slechts

sausje over de realiteit, maar speelt soms ook wel een

rol v. belang. Perceptie blijft belangrijker dan realiteit.

 Hitler voelt deze dynamiek ook aan & is een briljant

tacticus die nagenoeg perfect kan inschatten wat de

machtsverhoudingen zijn & welke stappen hij kan

zetten. Hij bespeelt de ideologische verdeeldheid & weet dat hij verder kan gaan dan

mocht men er wel in slagen een eensgezind front te vormen. Een ander gevolg is dat

Duitsland en Italië nog sterker naar elkaar toegroeien.

• Duitse expansie fase 3: 1937-1939: Hitler ziet de tijd rijp voor een transformatie naar het

Derde Rijk, de omstandigheden zijn gunstig om de Duitse lebensraum (~ Japanse econ.

ruimte) waar te maken. Alle naties zijn namelijk druk bezig met de eigen problemen

 Hitler richt zijn diplomatie voornamelijk op G.B., omdat hij dacht dat als G.B. niet ingreep

ook Frankrijk niet geneigd zou zijn de Kleine Entente te honnoreren.

 Anschluss, aanhechting van Oostenrijk (maart 1938): Hitler maakt gebruik van de

afwezigheid van een krachtdadig beleid (en bijgevolg interventie) in W-Europa om zijn

expansie verder te zetten  legitimatie = ‘alle Duitsers onder één dak’

 Italië had het zien aankomen en stelde G.B. nog voor om te interveniëren, maar eist

in ruil de erkenning v.d. Italiaanse aanhechting v. Abessinië & andere Italiaanse

belangen in de Midd.-Zee  G.B. weigert, Italië kon maar beter zelf beginnen met

zich a.d. afspraken v. niet-interventie te houden in geval v.d. Spaanse burgeroorlog

 Hitler had alle grootmachten gekalmeerd, en kanselier Schuschnigg, die zich

geïsoleerd voelt, tracht de dreiging nog af te wenden door een referendum voor te

stellen, maar Hitler wijst dit af. Hierna neemt nationaal-socialist Seyss-Inquart zijn

plaats als kanselier in en geeft hij de Duitse troepen toestemming de grenzen binnen

te rukken. De Anschluss was een feit.

 naast Frankrijk die enkel een protestnota stuurt (die trouwens wordt afgewimpeld

wegens een ontoelaatbare inmenging in interne aangelegenheden) is het enkel de

S.U. nog die reageert, maar aangezien het W niet aan dezelfde kant v.d. S.U. wil

strijden komt er van interventie niks in huis.

 aanhechting Sudentenland (september ’38) weer via de ‘alle Duitsers onder één dak’-

legitimering stelt Hitler deze eis, maar het was hem waarschijnlijk meer te doen om het

strategische belang van dit gebied, waarin de hele verdedigingslinie (cfr. Franse

Maginotlinie) zich situeerde. Dit is minder evident dan in het geval van Oostenrijk,

aangezien Tsjecho-Slowakije’s voortbestaan verzekerd werd doorheen wederzijdse

bijstandsverdragen met Fr. & Sovjet-Unie. Tsjecho-Slowakije was dus beter gewapend

tegen de Duitse agressie dan Oostenrijk, en een anschluss is niet mogelijk

 andere strategie: Hitler stimuleert de Tsjechische nazi’s om campagne te voeren

voor een grotere autonomie binnen Tsjecho-Slowakije, waarbij de Tsjechen zelf over

hun eigen toekomst mogen beslissen  lukt, want het W dringt aan bij de regering

(onder Benès) om de zaak niet op de spits te drijven, om oorlog te vermijden. Op

deze manier worden zij eigenlijk handlangers v. Hitler bij de Tsjechische ontrafeling.

 eens Tsjechië autonoom is vragen Tsjechische nazi’s de aanhechting v. Sudenten-

land bij Duitsland, & Hitler eist de inwilliging v. deze wens v.d. Sudeten-Duitsers.

 sept. ’38: Conferentie van München (Duitsland, Italië, Frankrijk & G.B.): Hitler belooft

dat dit de laatste eis is, aangezien alle Duitsers dan onder één dak verenigd zijn. Zo

geschiede, en de Britse & Franse onderhandelaars (Chamberlain & Daladier) worden

toegejuichd omdat ze de vrede hebben weten te bewaren. Men beseft echter maar al

te goed dat als Hitler nu toch nog een volgende stap zet de oorlog zeker zal uitbreken,

men hoopt maar dat het zo ver niet zal komen…

 de blijvende toegevingen moedigen Hitler enkel aan om nog verder te gaan, i.p.v.

hem te doen matigen. Tsjecho-Slowakije is intussen zo verzwakt dat Hitler het

makkelijk zal kunnen innemen. Hij blijft manoeuvreren om het land langzaam te

desintegreren en in te lijven  inlijving Bohemen, Moravië, Slowakije wordt Duits

protectoraat, Teschen (industriezone) gaat naar Polen, Hongarije krijgt ook

gebiedsuitbreiding. Daarnaast snoept Hitler ook het Memelgebied van Litouwen af

 Polen (1939): Hitler begint rustig met een voorstel tot overdracht van Danzig, in ruil voor

een verlenging van het Duits-Pools niet-aanvalspact, het ter beschikking blijven stellen

van de haven van Danzig, en het Tsjechische gebied Teschen.  Polen voelt zich sterk

doordat G.B. & Fr. de Poolse territoriale integriteit steunen en wijst het voorstel af

 in maart ’39 eist Duitsland Danzig (Gdansk) en de Danziger Corridor, en men tracht

dit nogmaals te legitimeren met de slogan “alle Duitsers onder één dak”, ook al gaat

het veel meer om de mogelijkheid om de twee afgescheiden delen van Duitsland
terug met elkaar te verbinden  dit is point of no return voor de diplomaten in G.B./Fr.

& men gaat de appeasement-politiek verlaten, nu men eindelijk beseft dat men geen

toegevingen meer mag doen Fr. & G.B. blijven Poolse territoriale integriteit steunen

 intussen stelt de S.U. voor om een anti-Duits front te vormen, en militair samen te

werken. Dit zal niet lukken om twee redenen:

• ideologische terughoudendheid van het Westen blijft standhouden, en de vrees voor Hitler is niet groot genoeg om deze te neutraliseren
• dit front zou betekenen dat de Russische troepen door Polen zouden moeten trekken. Polen is hier echter tegen want het vreest nog altijd dat de S.U. haar controle over Polen zou vestigen (= logische conclusie na vorige ervaringen). Ook de Baltische staten waren hiertegen.

 Intussen blijven de kleine landen aan neutraliteit vasthouden, en België & Nederland

zoeken toenadering tot elkaar. Duitsland moedigt dit aan, maar waarschuwt tegelijk

dat enkel strikte neutraliteit zou volstaan om zich buiten de strijd te houden. Later

zou blijken dat enkel Zwitserland voldoende aan de Duits eisen voldeed…

 Hitler houdt zich eerst stil, en zet geen stappen omdat hij wil zien hoe ver de anti-

Duitse frontvorming zou gaan. Hierna zal Duitsland de eigen internationale positie

versterken:

• ‘Stalen Pact” tussen Italië & Duitsland (mei ’39) = wederzijds militair akkoord en de formalisering van de samenwerking met Mussolini
• Sovjet-Duits niet-aanvalspact (augustus ’39)

 langs Duitse kant bekeken manier om een tweefrontenoorlog te voorkomen

 langs Russische kant bekeken: in geval van oorlog zou de S.U. Duitse

troepen aan haar grens krijgen (na hun inname van Polen) zonder dat het

op steun van het W – dat geen akkoord wou sluiten – kon rekenen.

Daarom was het beter een Deal met Duitsland te sluiten, en Polen tussen

beide te verdelen. Dit akkoord zou er ook voor zorgen dat Duitsland zich

tegen het Westen zou richten i.p.v. tegen de S.U.  S.U. doet het Westen

aan wat het denkt dat het Westen aan hen probeert te doen.

• Aanbod op samenwerking met Japan wordt door Japan geweigerd

 04/‘39: opzegging niet-aanvalspact met Polen & Brits-Duits maritieme overeenkomst

 onderhandelingen lopen allemaal spaak  1 september 1939: aanval op Polen
 3 september 1939: G.B. & Fr. verklaren de oorlog aan Duitsland (= start WO II)

• De ‘fouten’ van de jaren 30

 percepties inzake de noodzaak van machtspolitiek:

- na WO I zag men het failliet van de machtspolitiek, aangezien deze tot zo’n verschrikkelijk conflict had geleid  Versailles: instelling alternatief mechanisme

- WO II was de rechtvaardiging van de noodzaak van machtspolitiek: er was oorlog gekomen doordat men had nagelaten aan machtspolitiek te doen, en geen gebruik had gemaakt van de beheersmechanismen. Vanuit deze perceptie zullen S.U. & V.S. elkaar bekijken na WO II. Men tracht dan te doen wat men vóór WO II had nagelaten: ingrijpen wanneer de andere een stap te ver zet.

 toont duidelijk dat men handelingen op recente ervaringen baseert!

 Waarom had men geen gebruik gemaakt van de beschikbare beheersmechanismen?

- collectieve veiligheid: terzijde geschoven door nationaal egoïsme

- machtsevenwicht: terzijde geschoven door ideologische vooringenomenheid waardoor men niet in staat is een eensgezind front te vormen

 ideologie speelt hier plots wel een belangrijkere rol dan de realiteit (ondanks het

feit dat deze meestal slechts de rol van legitimatie vervult). Denk er echter aan dat

ideologie hier een deel van de perceptie is geworden, en perceptie blijft nog

steeds belangrijker dan de realiteit…

 er was dus niets mis met deze mechanismen, maar men gebruikte ze gewoon niet!

• op één jaar tijd komt er een totale verandering van het politiek klimaat in Europa  détente

 ontspanning met Rusland & Duitsland staan volledig los van elkaar, en zijn parallelle

processen die een algemeen klimaat van ontspanning scheppen.

Ontspanning met Duitsland (= samenwerking)

• oorzaken:

- de impasse waartoe de anti-Duitse blokvorming had geleid, die tot uiting komt in de tweede Ruhrbezetting  deze uitzichtloze situatie kostte veel geld aan Fr. & België terwijl men begon door te krijgen dat men het geld van de herstelbetalingen toch nooit zou ontvangen, en dus eerder geld aan het verliezen i.p.v. winnen was.

- eind 1923 voor België en begin ’24 voor Fr. komen linkse regeringen aan de macht. Op zich heeft dit niet noodzakelijk een effect op het buitenlands beleid, maar in het geval dat een verandering noodzakelijk is zorgt een nieuwe regering vaak voor de mogelijkheid om met een schone lei te herbeginnen.

 schept klimaat voor een omvorming van blokvorming naar samenwerking!

• de ontspanning met Duitsland bevat twee facetten:

 economische ontspanning: Dawesplan (1924): er wordt een comité v. zakenmensen

o.l.v. Dawes opgericht om te zoeken naar een oplossing voor Duitsland. Deze oplossing

was veel realistischer dan het vorige afbetalingsplan, en opent de weg naar politieke

ontspanning. Cijfers zijn hier minder belangrijk, wat hier telt is de filosofie achter het plan:

- herstel Duitse economie: herstelbetalingen worden pas mogelijk als de Duitse economie hersteld is. Men gaat hier dus in de eerste plaats voor zorgen

- herstel economisch-financiële eenheid: alle pogingen om Duitsland op te delen (vb.: Fr. steun aan afscheidingsbewegingen) worden tegengegaan, en er moet een einde komen aan de bezetting van de belangrijke Duitse economische gebieden.

- buitenlandse financiering: absoluut noodzakelijk voor het herstel. Het betekent ook dat het lot van Duitsland met dat van de lener (V.S.) verbonden wordt, en als één van beiden in een crisis belandt ook de andere in de problemen komt. De krach van Wall Street zou aldus een enorme ramp voor de Duitse economie betekenen (zie verder)

 politieke ontspanning: gesymboliseerd in het Locarno-Rijnpact (1925)[1]

 Fr., Duitsland, België, G.B. & Italië bepalen de voorwaarden voor het einde van de

bezetting van Duitsland. De grenzen tussen Fr.-Duitsland en België-Duitsland worden

definitief vastgelegd en erkent (Duitsland had nooit haar gebiedsverlies – Elzas-Loth.,

oostkantons, kolonies – geaccepteerd). Deze grenzen worden onschendbaar en men

gaat het principe van de collectieve veiligheid toepassen door elke schending hiervan

militair te beantwoorden. G.B. & Italië geven garanties dat het aangevallen land ook

door hen gesteund zal worden.
 dit is tevens een herbevestiging van wat was vastgelegd in Versailles

 Duitsland wordt ook opgenomen in de Volkenbond (1926), en zelfs in de kleine groep

van permanente leden (het krijgt de zetel die eigenlijk voor de V.S. bedoeld was)

 wel enkel op voorwaarde dat de Rapallo-overeenkomst tussen S.U. & Duitsland

gehonoreerd zou kunnen blijven! Beiden zouden afhaken als men vroeg daar

tegenin te handelen.

• conclusie: toenemende ontspanning & normalisering in de inter-Europese relaties:

- wereldontwapeningsconferentie (’26-’32), mede dankzij de campagne van NGO’s. De

georganiseerde publieke opinie oefent dus effectief invloed uit  helaas komt Hitler 1 jaar na afsluiten ervan (’33) a.d. macht, wat negatieve invloed op de ontwapening had.

- Briand-Kelloggpact (1928): multilateraal verdrag ter verzaking van oorlog (nooit meer oorlog) en oorlog wordt buiten de wet gesteld (cfr. Irak oorlog van 2003 was eigenlijk ook onwettig). Conflicten zou men zonder geweld moeten oplossen
 1^e pact van wereldformaat waaraan de S.U. deelneemt! (+ 15 staten, incl. V.S.)
 de hierdoor bereikte ‘vrede’ zou echter illusoir blijven…

- eerste plannen voor Europese Unie:

 Coudenhove-Kalergi, Pan-Europa (1922): lanceert een campagne vanuit een NGO

voor de organisatie van een Pan-Europa. Dit is een poging om de Europese

landen afstand te laten doen van een deel v. hun soevereiniteit t.o.v. een groter

geheel, om zo op te kunnen wegen tegen de andere grootmachten, V.S. & S.U.

 dit voorstel is gebaseerd op het idee dat oorlog te vermijden is als landen geen

middelen tot oorlog meer hebben (wegens overheveling militaire soevereiniteit)

  Briand: Europese Federale Unie (1929): neemt het idee van C-K over …, het idee

zal echter lang vaag blijven, en naast onderzoek wordt er weinig mee gedaan. Na

de dood van Briand (1932) en de economische crisis komt er niets meer v. in huis.

- economische heropleving vanaf ‘24

 vrijhandel: afbouw toltarieven met als doel de heropleving van de internationale

handel, en zo ook de binnenlandse economieën

 resultaat: golden/roaring twenties en algemeen gevoel van oneindige economische

boom + nieuwe versnelling van de mondialisering, die in 1914 was afgebroken

Ontspanning met Rusland (= normalisering)

• oorzaak: Lenin besefte dat de revolutie in Europa niet voor de volgende dag zou zijn, en de

strategie met oorlogscommunisme als tijdelijke inspanning niet kon blijven voortduren

 oorlogscommunisme waarbij de staat alles controleert had geleid tot een economisch

failliet, & de te lange duur ervan vrat enorm de economische basis v.h. S.U.-regime aan.

Het oorlogscommunisme had een enorme hoge tol geëist bij de bevolking. De honger

en repressie zorgden voor 5 miljoen doden, en de industriële productie daalde voor 6/7
 nood aan iets nieuws: ‘Nieuwe Economische Politiek’ (1921), wat een beperkte

liberalisering van de economie en een versoepelde staatscontrole inhield (bv.:

bevolking moest minimumproductie afstaan, maar mocht de extra surplus verkopen

voor eigen profijt.)

 zorgt voor een verlichting v.d. blokvorming en een overgang naar een beleid van

vreedzame coëxistentie t.o.v. het Westen (1920-21).

 ook het Westen normaliseert t.o.v. de S.U., wat mede te verklaren is omwille van het

feit dat men in het W dacht dat het communistische experiment mislukt was, en de

S.U. zich begon te “bekeren” naar het kapitalisme.

 Normalisering met het Westen die start met het handelsverdrag met G.B. (1921)

 S.U. wou het financieel-economisch & politiek isolement t.o.v. het W doorbreken en

zo buitenlands kapitaal aantrekken en buitenlandse handel normaliseren i.f.v.

economische groei  1922: Conferentie van Genua: S.U. verklaart dat een tijdelijke

economische collaboratie tussen kapitalisme en communisme nodig is om het post-
oorlogse economisch herstel te verwezenlijken

 hierop volgen nog enkele diplomatieke erkenningen v.h. nieuwe S.U.-regime
 betekent niet dat ze ‘vriendjes’ worden: relaties zijn vanaf nu wisselend goed/slecht

 (-) Verdrag van Rapallo (1923): monsterverbond van de 2 verschoppelingen

v.h. internationaal systeem (Duitsland & S.U.), een coalitie van ontevreden staten.

De S.U. zou verzaken aan de Duitse herstelbetalingen, maar in ruil eist het wel

leningen en het aanknopen van handelsbetrekkingen

 (+) S.U. tekent Briand-Kelloggpact (1928) + wordt lid v.d. Volkenbond (1934)

 deze normalisering zal echter stroplopen in 1924 bij de dood van Lenin, en de chaos

van de hierna volgende opvolgingsstrijd. Uiteindelijk wordt de factie van Trotsky

geëlimineerd, en wordt een Trojka van Stalin, Zinoviev & Kamenev ingesteld

(alhoewel uiteindelijk Stalin alle macht naar zich toe zal trekken)

• consolidering Sovjet-Rusland: begin 20’s werd het witte leger volledig overwonnen door het

rode, & kon de consolidering v.d. – vanaf nu zo geheten – Sovjet Unie of U.S.S.R. beginnen

 1922: afkondiging U.S.S.R

 machtsconcentratie in de handen van Joseph Stalin, die zijn tegenstanders (o.a. Trotsky,

vermoord in ballingschap in Mexico) allemaal uitschakelt, politiek maar soms ook fysiek.

 maakt ook een einde aan de N.E.P. en er wordt een planeconomie ingevoerd. Dit

betekent het einde van enige liberalisering, en opnieuw een concentratie van alle

economische macht in handen van de staat (Stalin). Alle economische doelstellingen

worden bepaald door de staat, en de staat is de ultieme controleur  productie

naargelang het regime iets nodig vindt, en niet naargelang de vraag op de markt

+ brutale collectivisering, geforceerde industrialisatie, zuiveringen (ook binnen K.P.)

 het beeld van Stalin is heel negatief, maar i.t.t. zijn wandaden op binnenlands vlak

voerde hij wel een vrij pragmatische buitenlandse politiek. Zo voert hij voorlopig de

export v.d. Russische revolutie af, t.v.v. het idee van ‘Socialisme in 1 land’ ( Trotsky

die wel in de eerste plaats voor een internationale revolutie ijverde)

 door eerst het communisme in eigen land uit te bouwen wil Stalin de S.U.

consolideren, en ook zijn eigen macht verstevigen.

Repercussies WO I in de rest v.d. wereld

• na WO I krijgen we ook elders in de wereld enkele belangrijke dynamieken, die parallel
lopen met de gebeurtenissen in Europa

• Midden-Oosten: Arabische reveil en erosie van Britse & Franse invloed (idem in Indië!)

 over het algemeen gaat de machtspositie v.d. Europese staten aangetast worden (
invloed V.S. gaat groeien) + wordt reeds langzaam de aanzet tot dekolonisatie gegeven.

• Japan: had van WO I en de bijkomende verwarring gebruik gemaakt om de eigen invloed te
vergroten en expansie verder te zetten (t.k.v. China)  werd niet getolereerd door de

andere overwinnaars en de Japanse ambities en expansie wordt aan banden gelegd

(vooral in China)

 gevolg: de Japanse overwinnaar geraakt gefrustreerd en ontevreden, en ziet de oorzaak

van deze gefnuikte ambities bij de Westerse staten liggen (die liever een groot zwak

China dan een sterk Japan zagen…)

• China: na de oorlog kwam de Guomindang, de Nationalistische Partij o.l.v. Sun Yatsen aan

de macht, en zij zou China proberen éénmaken en democratiseren  de K.P. was toen

nog maar een geheel van cellen en was nog relatief zwak. Mao begint op te komen…

 China wordt geteisterd door krijgsheren die China opdelen en verwarring scheppen, en

de Guomindang slaagt er niet in hen het hoofd te bieden. Mede door de opkomst van

de steeds machtigere Communistsche Partij, die een spelbreker is.
 de concurrentie tussen K.P. & Guomindang wordt opzijgezet voor samenwerking, op

verzoek v.d. S.U. dat hulp stuurde om de Chinezen te helpen bij hun ontvoogdingsstrijd

 1925: Sun Yatsen sterft en Chiang Kai-Shek volgt op. Hij zal zich tegen zijn

communistische bondgenoten keren en voert een bloedige zuivering door.

 de strijd tussen de K.P. en de Guomindang mondt uit in een burgeroorlog en de

communisten zien zich verplicht terug te trekken en de Lange Mars te ondernemen.

Intussen zet Chiang Kai-Shek de “nationalistische revolutie” verder  na WO I bleef

China dus nog jarenlang verwikkeld in onrust door de krijgsheren en vervolgens deze

burgeroorlog. Toch zal men zich in de eerste plaats tegen de Japanse dreiging

verzetten en zolang deze duurt komen de interne tegenstellingen iets minder op de

voorgrond. Tijdens WO II wordt zelfs een front gevormd (maar niet van harte)

Doelstellingen achter de Wereldorde van Versailles na 1929

• pas vanaf ’24 is het mogelijk om de doelen van de overwinnaars v. WO I te onderscheiden

( na napoleon was dit direct duidelijk). Pas nu dacht men een stabiele bedding te hebben
gevonden om de wereldorde de organiseren.

 algemene doelstelling blijft nog steeds het behouden van de status-quo

 Buitenlandse dimensie (zelfde als voorheen):

- machtspositie mogendheden verzekeren

- stabiele omgeving voor binnenlandse dimensie creëren

 Binnenlandse dimensie:

 Westen: wil een voortzetting van de Golden Twenties

 S.U.: wil het voortbestaan van het communistisch regime verzekeren (‘soc. in 1 land’)

Anti-Duitse blokvorming door Frankrijk (trekt soort cordon sanitaire rond Duitsland op)

• Meningsverschil tussen G.B. & Fr. over Duitsland:
 G.B.: (~Keynes) te zware sancties zouden Duitsland verhinderen om haar leidersrol

terug op te nemen, wat resulteert in een vacuüm in het machtsevenwicht. Tevens wordt

een heropleving van de Europese economie enorm bemoeilijkt door het wegvallen v.e.

Duitse sterke economie. Zolang de Duitse economie niet draait zijn herstelbetalingen

trouwens onmogelijk, en een té strakke houding t.o.v. Duitsland kan een toenadering tot

de S.U. in de hand werken  Fr. wil Duitsland zwak houden

• G.B. krijgt gelijk: doordat Duitsland in een economische wurggreep zit ontstaat een

binnenlands klimaat v. chaos die de politieke stabiliteit aantast  interne chaos in Duitsl.:

 Spartakistenopstand (1919): links opstand o.l.v. Luxemburg & Liebknecht, tegen de

Weimarrepubliek  neergeslagen, maar dit maakt geen einde aan de instabiliteit &

verdeeldheid. Er volgen nieuwe pogingen tot opstand, zowel van links als van rechts

 Putschpoging München (1920): de rechterzijde en het leger pogen een putsch maar

deze mislukt[1]. De instabiliteit wordt nog meer gestimuleerd…

 Algemene staking in het Ruhrgebied, zodat het Duitse industriële leven lam ligt. De Ruhr

ligt echter in het gedemilitariseerde gebied zodat de ordediensten niet mogen ingrijpen.

G.B. zou het door de vingers zien, maar Fr. is tegen omdat het een langzame afbouw

van de naoorlogse eisen vreest

 Duitsland grijpt toch in, waarop Frankrijk een Eerste Ruhrbezetting (1920) start. Deze

zal niet lang duren aangezien de staking snel is neergeslagen en de Duitsers zich

dus ook snel terugtrekken kloof G.B. & Fr. groeit! Heel nadelig als we er bij denken

dat deze 2 machten samen in moesten staan voor het beheer v.d. wereldorde

• 1920-21: akkoord over de herstelbetalingen: Duitsland zou tot 1962 een jaarlijkse vaste

som moeten betalen, en zou tot dan dus niet de financiële middelen hebben om een staat

uit te bouwen met een sterke economie of een sterk leger (= zware belasting op Duitsland!)

 dit vormt het politieke instrument van Fr. om Duitsland onder knoet te houden, en is

onderdeel van het algemeen Frans beleid dat een anti-Duitse blokvorming beoogt.

 het Franse beleid bestaat kort gezegd uit een economische & militaire omsingeling

van Duitsland + uit wederzijdse bijstandsverdragen met: België (’20), Polen (’20) en

de Kleine Entente met Tsjecho-Slovakije, Roemenië & Joegoslavië
 op een bepaald moment zegt Duitsland dat het fysiek niet meer in staat is het geld op

tafel te leggen wegens de slechte economie, en vraagt tijdelijke opschorting.
 Fr. weigert en start samen met België een Tweede Ruhrbezetting (1923), die veel

zwaarder was dan de 1^ste. Wat Duitsland zelf niet betaalde zou Fr. zelf wel halen …

 neerwaartse spiraal van de Duitse economie daalt nog scherper: economische chaos!
 de Duitsers hebben kritiek op de bezetting en het verzet neemt toe. Er breekt een
nieuwe algemene staking uit in het Ruhrgebied, alles ligt plat, en dit met steun van de

Duitse overheid  uit pure noodzaak begint men geld bij te drukken, wat uiteraard

inflatie tot gevolg heeft. Dit betekent het bankroet van de middenklasse (schept deels

basis voor Hitler!)

• Frankrijk maakt van de chaotische situatie gebruik om de anti-Duitse blokvorming te

verstevigen, en gaat deze radicaliseren. Fr. gaat afscheidingsbewegingen ondersteunen
(bv. in Beieren) en zo trachten Duitsland territoriaal te beperken en delen te amputeren.

Anti-Russische blokvorming door het Westen

• zoals hiervoor al besproken had het revolutionaire regime in Rusland zich door de Vrede

van Brest-Litovsk als geallieerde teruggetrokken, wat door de geallieerden als verraad

werd gezien

 De contrarevolutie in Rusl. wordt ondersteund door buitenlandse westerse interventie
 het ‘rode leger’ v.h. nieuwe bolsjewistische regime krijgt te maken met het ‘witte leger’
 contrarevolutie is een “opstand van de witte generaals” die een staatsgreep willen

plegen om het tsarisme terug in te voeren. Zij groeien echter snel uit tot krijgsheren

die enkel aan hun eigen macht en rijkdom denken.
 Er is dus geen sprake van een normale contrarevolutie, maar toch geeft het Westen

steun omdat het de Russische Revolutie als nefast voor het oorlogsverloop zag (de

oorlog was nog bezig en het wegvallen v.h. oostfront gaf de Duitsers de kans alle

troepen in het westen te concentreren)  Westen zag de Russische omslag als een

tijdelijke verdwazing die niet gedragen werd door de bevolking, en dacht dat een

kleine inspanning zou volstaan om het regime omver te werpen zodat Rusland de

oorlog met Duitsland alsnog zou kunnen hervatten (= opnieuw 2-frontenoorlog)

 eens de V.S. tussenkomt in de oorlog is het eigenlijk niet echt meer nodig om de contra-

revolutie in Rusland te blijven steunen. De Europese troepen trekken zich dus terug

 Trotsky slaagt erin het rode leger zo te organiseren dat een contraoffensief mogelijk

wordt, en zonder de buitenlandse steun worden de witte generaals – die voor eigen

glorie streden i.p.v. dat ze samenwerkten – verslagen.

 tegen 1921 is de contrarevolutie neergeslagen, maar dit betekent niet het einde van
de anti-Russische blokvorming, aangezien het westen weinig tevreden is met een

communistisch regime  Cordon sanitaire (cfr. met Fr. na Napoleon) met het nieuwe

Polen – dat zich tijdens de chaotische strijd tussen wit & rood oostwaarts wist uit te
breiden t.k.v. Rusland – als buffer (verklaart Russisch wantrouwen t.o.v. Polen!)

 Rusland zien de chaos in Duitsland als de voorbode van de mogelijkheid tot export van

de revolutie naar de rest van Europa. De revolutie in Europa zou niet lang meer

uitblijven, dus het Russische regime zet alles op alles om de strijd vol te houden.

De anti-Russische blokvorming wordt beantwoordt met een anti-Westerse bundeling
van de krachten, zoals we zien bij de oprichting van de Komintern (= vereniging van alle

K.P.’s onder Russische leiding, met als doel een gezamenlijk communistisch front te

bouwen, nodig om de revolutie ingang te doen vinden in Europa)

 aangezien het niet lang meer zou duren voor de revolutie uitbreekt handhaaft men

een beleid van oorlogscommunisme: er is een strikte politieke controle over de

economische rijkdommen en alle productiemiddelen (= tijdelijk autoritair &

dictatoriaal), zodat men sterk staat voor de confrontatie met het westen …