Item gefilterd op datum: december 2012

• sodium = natrium
• potassium = kalium
• (nor-)epinephrine = (nor-)adrenaline
• adolescence = puberteit (soms incl. adolescentie)
• pituitary (gland) = hypofyse
• pineal (gland) = pijnappelklier/epifyse
• (para)thyriod = (bij)schildklier
• adrenal gland/cortex/medulla = bijnier/ -schors/ -merg
• pancreas = alvleesklier
• thymus = zwezerik
• peptide = onderdeel van een eiwit (=proteïne)
• estrogen = oestrogeen
• estradiol = oestradiol
• gonads = geslachtsklieren
• ovaries = eierstokken
• uterus = baarmoeder
• carbohydrates = koolhydraten

• verklaringen van gedrag: fysiologische (werking), ontogenetische (ontwikkeling individueel gedrag en structuren), evolutionaire (ontwikkeling soort), functionele (effect)
• dualisme vs. monisme (=mentalisme, materialisme, identiteitspositie)
• onderzoek van bewustzijn
  • eenvoudige problemen (fenomenen als slaap, aandacht)
  • moeilijke problemen (bv. hersenen-bewustzijn)
• erfelijkheid (van gedrag)
  • nature – nurture debat, sociobiologie
  • mechanisme: DNA, genen, homozygoot-heterozygoot, dominant-recessief, mutatie, recombinatie
  • onderzoeksmethode: tweelingenonderzoek, problemen, misvattingen

• redenen voor psychologischonderzoek bij dieren
  • de onderliggende (bv. fysiologische) mechanismen zijn gelijk bij dieren en kunnen bij dieren eenvoudiger onderzocht worden, bv. onderzoek aan zenuwcellen (Lashley)
  • geeft inzicht in de dieren zelf
  • geeft inzicht in de/onze evolutie
  • ethische bezwaren bij mensen

• ethisch probleem
  • we willen dierenleed beperken
  • MAAR bepaalde kennis kan leed bij mensen voorkomen

• gedrag is evolutionair ontwikkeld – is dus goed voor overleven (i.e., voor voortplanting)
  • bv. beren eten alles wat ze vinden, vogels eten net genoeg

• kraaien roepen anderen bij voedsel vanwege veiligheid

• menselijk gedrag
  • eetgedrag (vetopbouw bij bepaalde mensenrassen)
  • sociaal gedrag: rolverdeling mannen-vrouwen
  • mannen: veel nakomelingen mogelijk  gaan van nature vreemd
  • vrouwen: weinig nakomelingen  zijn van nature monogaam

zelfde doel: verspreiden van eigen genen

• hoe ontstaat alruïstisch gedrag?
  • waarom verspreiden alruïstische genen zich, waarom zou een alruistisch individu zich beter voortplanten?
  • bij dieren: weinig altruïsme, bv. kraaien roepen anderen bij voedsel vanwege zelfbescherming
  • verklaring  indirect eigenbelang
    • beter voor de groep (alleen als egoïstische individuen uitgestoten worden)
    • reciprocal: “dan helpt de ander mij ook” (alleen bij herkenning van andere individuen)
    • familieleden worden voorgetrokken: verspreiding eigen genen?

• problemen
  • sociobiologie is speculatief en kan veel niet verklaren (bv. verschillen tussen soorten bij vaderlijke zorg)
  • suggereert dat veranderingen niet mogelijk zijn

• aangeleerd gedrag zorgt (rechtstreeks) voor genetische veranderingen (Lamarck)
  • nee, alleen indien de voortplanting beïnvloed wordt
  • niet: giraffes hebben een lange nek omdat ze dan beter bij de blaadjes kunnen

maar: giraffes hebben een lange nek omdat giraffes met een korte nek eerder omkomen en zich dus niet voortplanten

• uitzondering: ondervoeding en stress kunnen overdraagbare genen uitschakelen

• de mensheid ontwikkelt zich niet meer doordat er geen ‘survival of the fittest’ meer is
  • toch wel: ‘fittest’ gaat nog steeds om beste voortplantingskansen

(tegenwoordig: schoonheid en intelligentie ipv. gezondheid en kracht)

• evolutie is verbetering
  • nee, evolutie is aanpassing (aan de huidige omgeving)

• evolutie verbetert de soort
  • nee, evolutie versterkt de verspreiding van nuttige genen

bv. een gen voor verdediging van de eigen kinderen verspreidt zich maar kan slecht voor de soort zijn

• het gaat om effecten op voortplanting, niet om overleven

• evolutie: (elke) genetische veranderingen over generaties (ook negatieve veranderingen)

• evolutie werkt via selectie en toeval
  • natuurlijke selectie (Darwin): zorgt ervoor dat de meest succesvolle (best

aangepaste) individuen zich meer voortplanten => nuttige genen verspreiden zich binnen de soort

‘nuttiger’: betere voortplanting

• artificiële selectie : fokken van gewenste eigenschappen

• toeval: genetische mutatie kan betere aanpassing geven

snelle verspreiding binnen de soort (bv. zwarte vlinders)

• genen kunnen uitgeschakeld worden (bv. ondervoeding en stress)  uitgeschakeld gen wordt overgedragen

• indirect effect van genen: effect op omgeving
  • multiplier effect: bv. knappe mensen krijgen meer positieve aandacht  meer zelfvertrouwen  meer ondernemend  meer succesvol

• verschillen tussen mensen niet alleen vanwege erfelijkheid, bv.
  • beperkende omgeving: aanleg ontwikkelt zich niet
  • prenatale effecten: roken, slechte voeding, drank, drugs beïnvloeden eigenschappen (wel aangeboren, niet erfelijk)
  • verschillende prenatale voedingsomstandigheden bij één- en twee-eiïge tweelingen

• onderzoek?

vergelijk overeenkomst in eigenschappen tussen ouders en eigen vs. adoptiekinderen

• eigen kinderen: erfelijk en aangeleerd
• adoptiekinderen: aangeleerd
• verschil (eigen kind - adoptiekind): erfelijkheid

• kinderen in vergelijkbare omgevingen: verschil t.g.v. aanleg

• kinderen in verschillende omgeving: verschil t.g.v. aanleg EN omgeving

• aanleg belangrijker in meer stimulerende (‘rijkere’) milieus
  • aanleg komt beter tot uiting dan in weinig stimulerende omgevingen (erfelijkheid lijkt groter)

• tweelingenonderzoek
  • ééneiïge tweelingen (identical twins) zijn monozygoot (100% genetisch gelijk)
  • twee-eiïge tweelingen (fraternal twins) zijn heterozygoot (50% genetisch gelijk; als broers en zusters)

• gelijke mate van optreden van een bepaald gedrag bij een één-eiïge en twee-eiïge tweelingen  aangeleerd
• grotere overeenkomst tussen één-eiïge dan tussen twee-eiïge tweelingen  genetisch bepaald
  • soms uitzonderlijke overeenkomsten tussen één-eiïge tweelingen die in verschillende omgevingen opgroeien (vb. zelfde merk tandpasta)

• erfelijk blijken o.a. eenzaamheid, neuroticisme, televisiekijken, sociaal gedrag, hersenanatomie, alcoholisme

• wat is belangrijker: aanleg of aangeleerd gedrag?

• hoe werken genen op gedrag?  genen bepalen hoe de hersenen zich ontwikkelen
  • bv. via de ontwikkeling van het limbisch systeem (emotie)
  • bv. verschillen in neurale verbindingen correleren met persoonlijkheidsverschillen (bv. sensation seeking)

• erfelijkheid van gedrag (‘aanleg’) is lastig vast te stellen vanwege de omgevingsinvloeden

• erfelijkheid van gedrag varieert veelal tussen

1 (niet erfelijk, aangeleerd) en

2 (volledig erfelijk, niet aangeleerd)

bv. depressiviteit is voor ong. 0,5 erfelijk

• recombinatie
  • nieuwe combinatie van bestaande eigenschappen: bv. blond van vader én krullend haar van moeder
• mutatie
  • spontane verandering van een gen, bv. andere oogkleur

(blauwe ogen vermoedelijk t.g.v. een mutatie)

• zeldzaam, meestal negatieve effecten (ziekte)
• gemuteerd gen is meestal recessief: geen effect bij aanwezigheid van een goed gen

inteelt: kinderen van twee verwanten hebben een grotere kans op twee gemuteerde genen  aangeboren afwijkingen

• belang van mutatie: leidt soms tot een positieve eigenschap (zwarte vlinders in UK)  grotere overlevingskans  verdringen andere individuen = evolutie