Item gefilterd op datum: december 2012

• ... door te kijken naar adaptatie: werkt alleen voor één primaire smaak

• vijf smaakreceptoren (niet vier), drie principes
  • zout: membraan laat natrium-ionen door  actiepotentiaal (is dus geen receptor)
  • zuur, zoet, en ‘umami’ (hartig): receptoren reageren op een bepaalde molecuul, namelijk op zuur, suikers, en glutamaat (ja, de neurotransmitter), resp.
  • bitter (veelal giftige substanties): > 25 verschillende receptoren op celmembraan

- gering aantal receptoren per substantie hoge smaakdrempel

• de gevoeligheid van smaakreceptoren is veranderbaar, bv. door ‘miracle berry’ (zoetreceptor reageert op zuur), plant (gymnema sylvestre) vermindert zoetgevoeligheid sterk
  • bv. combinaties van gerechten en wijn

• smaakgewaarwording (flavor) is sterk afhankelijk van
  • smaak zelf (taste)
  • reuk (smell)
  • gevoel in de tong & mond
  • temperatuur

• smaak is robuust voor afname van het aantal receptoren

• smaakreceptoren zijn een soort huidcellen (geen neuronen)
  • sterven na 10-14 dagen af en worden vervangen

• 0 ~ 10 smaakbekers (taste buds) per papil
  ~ 50 receptorcellen per smaakbeker

• smaakbekers m.n. aan de rand van de tong

• smaak en reuk
  • belang vaak onderschat: belangrijk voor overleven bij lagere diersoorten

• codering
  • labeled-line principle - tussen zintuigmodaliteiten: zenuwbaan bepaalt betekenis van het signaal (law of specific nerve energies, Müller)
  • across-fiber principle - binnen modaliteiten: betekenis bepaald door gezamenlijke (parallele) signalen

- als bij computercodering (000=0, 001=1, 010=2, 011=3, 100=4 etc.)

- met name indien de context een rol speelt, bv. bij kleurwaarneming

across-fiber codering ook gebruikt voor smaak en geur

• actiepotentiaal ritme codeert smaak (p.212)

• functie jeuk: krabben verwijdert schadelijke stoffen

• gespecialiseerde jeukreceptoren?

• twee soorten zenuwbanen voor jeuk
  • verschillen in gevoeligheid voor bepaalde planten (bv. ‘cowhage’)

• specifieke, zeer trage spinale zenuwbaan voor jeuk
  • voet  hersenen duurt 3-4 s

• verschillende systemen voor jeuk en pijn
  • opiaten verminderen pijn en verergeren jeuk
  • krabben veroorzaakt pijn  vermindert jeuk
  • effect van novocaïne (tandarts) vermindert sneller voor jeuk dan voor pijn

• opioide mechanisme (bv. morfine)
  • opiaten blokkeren synthese substance
    P receptoren in het ruggemerg en de
    hersenen (periaqueductal gray area:
    tussen vierde en derde ventrikel)
  • natuurlijke opiaten: endorfines
    (endogene morfines)
  • endorfine synthese ook bij chronische
    pijn, lange afstandslopen, sex,
    aangrijpende muziek

• morfine
  • werkt alleen bij doffe pijn (bv. postoperatief), via dunne
    niet-gemyeliniseerde axonen (niet op dikke axonen bij
    scherpe, operatieve pijn)
  • bij pijnbehandeling zelden verslavend (veelal lage doses)
  • morfine vóór een operatie vermindert latere behoefte (intense pijn kan gevoeligheid van pijnzenuwen/ -receptoren vergroten)
  • andere stimuli (bv. wrijven) remmen spinale pijnneuronen o.a. via endorfine productie inhibeert o.a. Substance P de ‘poort’ (gate) voor pijn wordt gesloten (gate theory)

• cannaboïden (marihuana)
  • cannaboïde receptoren in de periferie

• capsaïcine
  • capsaïcine (bv. in rode pepers) selectedert Substance P (branderig gevoel)
  • uitputting voorraad Substance P  lokale pijnstiller (bv. op gewricht)

• placebo’s en hypnose
  • verminderen emotionele pijn (lokaal)

- verminderde activatie in cingulate cortex, niet verminderd in somatosensorische cortex

• werking onduidelijk, werkt lokaal
• nocebo’s (anti-placebo’s) versterken pijn globaal (angst)

• weefselbeschadiging  afgifte van herstellende substanties (o.a. histamine) prikkelt pijnreceptoren
  • onderdrukt door o.a. ibuprofen
  • na langdurige pijn: chronische of aangeleerde pijn

- kan voorkomen worden door direct intense pijn te bestrijden

• deep brain stimulation
  • electrische activatie van nuclei in de thalamus tegen chronische pijn

• thalamus  somatosensorische schors
  objectieve pijn waarneming (‘pain’), soort pijn, locatie, herinnering

• medulla  thalamus, amygdala, hippocampus, prefrontale cortex, cingulate cortex (via hypothalamus en amygdala)
  emotionelegewaarwording van pijn (‘hurt’), ook bij zien van pijn
  • hypnose en placebo’s werken met name op dit systeem

• pijn wordt beïnvloed door de situatie (bv. sportlieden)

hersenen kunnen pijnverwerking onderdrukken

• functioneel
  • trekt aandacht
  • na eerste pijn vermindert pijn dan ook (o.a. door endorfines)
  • mensen zonder pijnwaarneming raken vaak gewond (zonder het te merken)

• verschillende axonen voor milde en heftige pijn
  • milde pijn  neurotransmitter: glutamaat, via dunne (trage) axonen (gevoelig voor morfine)
  • scherpe pijn  neurotransmitter: substance P (& glutamaat), via dikke (snelle) axonen (ongevoelig voor morfine)

• banen voor
  • pijn en temperatuur kruizen bij binnentreden in het ruggemerg
  • banen voor gevoel kruizen in de medulla

• gevoel in het hoofd (zelf)  via de craniale zenuwbanen V1-V3

• rest van het lichaam
  • via zenuwen en het ruggemerg, langs de spinale zenuwbanen (motorisch & sensorisch) naar boven:
    cervicaal (C1-C8), thoracaal (T1-T12), lumbaal (L1-L5), sacraal, (S1-S5), coccygeal (1; stuitbeen)
  • sensorisch: gescheiden banen voor tast en pijn

• dermatomen
  • huidgebieden waarvan het gevoel via 1 spinale zenuwbaan gaat
  • afscheiding niet scherp: overlap

• ruggemerg & somatosensorisch schors bevatten gescheiden verwerking voor
  • tast (aanraking huid)
  • druk (diep in de huid)
  • gewrichtspositie en –beweging

• evenwichtsorgaan ligt naast de cochlea
• werkt met zwevende deeltjes (otolieten) in de drie semicirculaire kanalen
• geeft o.a. rechtstreekse input naar de oogspieren: oculomotor reflex
  • vgl. bewegende vinger vs. bewegend hoofd

• vestibulaire zintuig: evenwicht

• somatosensorische zintuigen
  • tastzin
  • temperatuur
  • positie en beweging van de gewrichten
  • pijn
  • jeuk