Item gefilterd op datum: december 2012

 groei van andere wetenschappelijke disciplines tijdens de Wetenschappelijke Revolutie

• Van Wezel (1514-1564)
  • Hofarts Karel V, beter bekend als Vesalius
  • Grondlegger van de moderne anatomie
  • De humani corporis fabrica libri septem – 1543

 weerleggen van oa Hippocrates en Galenus

• dissecteerde mensenlichamen
• Gerard Mercator (1512- 1594)
  • cartograaf
  • Mercatorprojectie: bolvormige aarde voorgesteld op een plat oppervlak
• Abraham Ortelius ( 1527- 1598)
  • Ander toonaangevend cartograaf uit de VMT
• Christoffel Plantijn
  • 1555: uitgeverij te Antwerpen met unieke druktechnieken en culturele uitstraling in heel Europa
  • 1575: 80 personeelsleden, 16 drukpersen

 wijsbegeerte

• vanaf 17^e E losgehaakt van de godsdienst
• Francis Bacon (1561-1626)
  • Inductieve methode
  • Menselijke ervaring, waarneming en experimenten leiden naar waarheid
• René Descartes ( 1596-1650)
  • Deductieve methode
  • Steunen op de rede om verbanden te leggen en te ontdekken
  • Methodische twijfel aan elke vaststaande opvatting
  • Cogito ergo sum : enige zekerheid

• Pascal Blaise (1623-1662)
  • Ontwikkeling wis- en natuurkunde
  • Eerste mechanische rekenmachine
  • Bewees bestaan vh luchtledige
  • Toonde afhankelijkheid luchtdruk-hoogte aan
  • Experimentele bewijsvoering
  • Verdediger van het christelijk geloof en het Jansenisme

 beweging die Kerk wou hervormen naar Augustinus

• Lettres écrites à un provincial – 1657: tegen jezuïeten

 Aristoteles (384 -322 BC)

• aarde bevindt zich onbeweeglijk in het middelpunt van een bolvormig heelal
• rondom de aarde een om zijn as wentelende hemelbol met oa de maan (verdeelde universum in 2 delen)

1) ondermaanse: aardse

• chaotisch en vergankelijk
• aarde-water-lucht-vuur

2) bovenmaanse: hemel

• volmaakt en onvergankelijk
• ether: met 7 bolvormige lagen (op buitenste, 8^e bol sterrenfirmament –Primum Mobile)
• daarachter; verblijf vd godheid
• weinig aandacht voor de exacte details van de bewegingen vd hemellichamen

 Ptolemaeus (90-160)

• geocentrisch model met Aristotelische volgorde vd hemellichamen
• wijzigde bewegingen vd hemellichamen tov klassiek model

 Copernicus (1473 – 1543)

• De Revolutionibus orbium Caelestium – 1543
• Aarde draait dagelijks rond as en samen met andere planeten rond de zon
• Niet eerste met idee van heliocentrisme, wel eerste die het onderzocht
• Receptie
  • Aanvechting door antieke geleerden en de Katholieke Kerk
  • Dankzij groeiende nadruk op empirie en verbeterende instrumenten afbrokkeling van het geocentrische wereldbeeld

 Kepler (1571-1630) en Galilei (1564-1642)

• inzichten over de planetenbanen en de aantrekkingskracht tussen de hemellichamen

 Isaac Newton (1642-1727)

• onderzoek van optica, dynamica en de zwaartekracht
• grondlegger van de moderne natuurkunde

5.1 BEGRIP EN PERIODE

 Wetenschappelijke Revolutie = periode tussen de publicatie van Copernicus’ De Revolutionibus orbium caelestium, 1543 en Newton’s Philosophiae Mathematica in 1678

• Aristotelisch wereldbeeld werd in iets meer dan een eeuw vervangen door een benadering vh heelal op basis van natuurwetten
• Opmerkelijke reeks ontdekkingen op gebied van astronomie en dynamica
  • Copernicus, Kepler, Galileï, Huygens en Newton
• ontstaan van een nieuwe benaderingswijze van mens en natuur door de filosofen
  • Bacon en Descartes
  • Wat machtigt de mens om iets voor waar aan te nemen ?

 Renaissance en Humanisme vaak gezien als respectievelijk artistiek en letterkundig, echter wegbereiders van de ontwikkelingen in de wetenschap door hun kritische ingesteldheid

• geleerden beperkten zich aanvankelijk tot lezen en becommentariëren van Grieks-Romeinse ‘wijsheden’, zonder de juistheid ervan ook maar in vraag te stellen
• wetenschappers hebben de kritische methode van taal- en tekstgeleerden overgenomen en zo de wetenschappelijke methode ontwikkeld

 in de loop van de 12^e en 13^e E ontstaan als corporatie (vereniging van mensen die gelijkaardige taken uitoefenen

• doelstellingen:
  • onderlinge hulp
  • collectieve verdediging tegen externe tegenstanders
  • verwerving van monopoliepositie
• eerste universiteiten (Bologna, Oxford, Cambridge) zijn spontaan ontstaan, los van enig religieus of wereldlijk initiatief
• oprichtingspatroon universiteiten vanaf de 13^eE:
  • studium generale opgericht door een wereldlijke overheid
  • pauselijke bevestiging gaf universele erkenning en privileges aan de leden
  • gezien als opleidingscentra voor intellectuele, politieke en administratieve elites vd staat
• faculteiten op de universiteiten van het Ancien Régime
  • artesfaculteit; artes liberales of quadrivium
    • arithmetica
    • geometria
    • astronomia
    • musica
  • hogere faculteiten:
    • theologie (Sorbonne!)
    • rechtsgeleerdheid (Bologna !)
    • geneeskunde ( Montpellier!)
  • problematiek van de nieuwe wetenschappelijke disciplines

 oprichting van gespecialiseerde instellingen

 1^e universiteit vd Nederlanden: Leuven

• gesticht in 1425-1426 door Leuvense stadsmagistraat met Brabantse hertog Jan IV
• naar model van grote buitenlandse universiteiten zoals Parijs en Keulen
• 1^e decennia 16^eE: gemiddeld 2000 studenten
  • huisvesting; colleges
  • 4 pedagogieën waar ook merendeel vh onderricht werd gegeven
  • Latijn als officiële voertaal
  • Voor hogere faculteiten logeerden ze in de colleges of bij burgers
• licenciatus: studenten met voldoende kennis om zelf les te geven
• magister: na voltooiing van de artes opleiding
• doctor: na voltooiing van een vd hogere faculteiten

 2^e Universiteit Nederlanden: Douai

• 1561 voor Franstaligen

 Peregrimatio Academia: studenten trokken van universiteit tot universiteit (ook professoren !)

 gevolgen van de algemene verbetering vh onderwijs sinds de 16^e E

1) reformatorische ideeën konden veel gemakkelijker ingang vinden bij het grote publiek: hogere scholingsgraad en kritischere ingesteldheid

• Europa was verdeeld in ren reformatorisch en contrareformatorisch kamp door de godsdienstoorlogen: opvoeding vd jeugd was cruciaal
• Verschillende geestelijke orden legden zich toe op het onderwijs
  • Jezuïeten (supra)
  • Augustijnen, franciscanen, dominicanen voor jongens
  • Ursulinen voor meisjes
  • Ongeveer het volledige onderwijs stond onder invloed vd Kerk
• protestanten hechtten veel belang aan de Latijnse school of gymnasium
• Calvijn: Academie
  • Schola privata: Latijnse school + basisopleiding
  • Schola publica: hogeschool met vrije kunsten, recht, medicijnen en theologie
• staat kreeg de verantwoordelijkheid voor het onderwijs binnen het protestantisme

 geen georganiseerde of uitgebreide beroepsopleiding in de Middeleeuwen

• vanaf de 15^e E: groeiende behoefte aan adequate beroepsvorming door de groei van de handel en nijverheid
• ambachten werden traditioneel aangeleerd in het ambacht zelf, op basis van een leercontract (basisvaardigheden werden in de plaatselijke school aangeleerd of bij de ambachtsmeester zelf)
• vanaf laat 15^e E en in 16^e en 17^eE
  • wezen- en vondelingenhuizen richten eigen werkscholen op
  • jongens: bakken, brouwen, kleren of schoenen maken
  • meisjes: wassen, strijken ed
  • geen groot succes
  • kinderen werden vaker bij particulieren tegen de betaling in de leer gezet: dit leidde vanaf de VMT tot uitbuitende kinderarbeid
• handel en administratie
  • veel mogelijkheden in de grote steden
  • vb Antwerpen: alle Europese talen, wiskunde, boekhouding en handelscorrespondentie
• hoger beroepsonderwijs:
  • in de loop vd 17^e en 18^e E
  • architecten, schilders, ingenieurs, chirurgijns en landmeters
  • grand tour : buitenlandse studiereis voor jongens uit de hoogste klasse op het einde van hun opvoeding

 Onderwijs was in de Middeleeuwen een zaak van en voor de geestelijkheid

• kloosterscholen
• kapittelscholen
• enkel opleiding voor clerici
• nauwelijks of geen onderwijs voor leken

 pas vanaf 12^e E, met ontstaan vd steden en de groei van een nieuwe sociaal-economische orde:

• oa nood aan kennis vh schrift voor handelaars
• ontstaan v onderwijs voor niet-geestelijken

1) kleine scholen

• instellingen voor basisonderwijs verbonden aan de parochie of op initiatief vd plaatselijke overheid  kinderen leren lezen en schrijven in volkstaal + rekenen
• kinderen van alle leeftijden tesamen, kregen hoofdelijk les
• school werd vaak gehouden bij de meester thuis, met nauwelijks of geen didactisch materiaal
• een schoolmeester diende slechts datgene onder de knie te hebben wat hij zelf diende te onderwijzen

 echter wel een onberispelijke levenswandel !

2) Latijnse scholen

• in stedelijke centra
• vaak gegroeid uit kapittelscholen
• lager en middelbaar onderwijs
• eerste 3 vd 7 artes liberales: grammatica, dialectica en retorica

 zgn. Trivium: drievoudige weg voor de taal vd waarheid

• humanisten waren zeer geïnteresseerd in het onderwijs, omwille van hun geloof in de maakbare mens
  • door het onderwijs kwam de cultuur ipv de natuur en menselijke vrijheid ipv fataliteit

 vanaf 1400: belangrijke hervormingen in het onderwijs

• Johan Cele in de Latijnse School van Zwolle
  • scheiding van lager en middelbaar
  • opdeling Latijnse school in 8 klassen
  • hogere gespecialiseerde leraars
  • monitorensysteem waarbij oudere lln de jongere hielpen
  • geïnspireerd door de Moderne Devotie
• 1599: ratio studiorum ingevoerd door de jezuïeten
  • uitgebreid opvoedingsplan
  • organisatie vd onderwijsinstellingen tot in de details uitgewerkt
  • nadruk op tucht, pietas en eloquentia
• 16^eE: schoolnet sterk uitgebreid
  • 2 op 3 parochies beschikken begin VMT over een kleine school
  • ongeveer elke grote of middelgrote stad had een Latijnse school
  • oprichting van armenscholen in de steden
  • zondagsscholen: arme kinderen die niet naar de dagschool gingen
  • zondags catechismusonderricht op het platteland

 meeste regio’s gold slechts één confessie als de officiële en religieuze minderheden werd er streng vervolgd – de Republiek vormde hier als enige een uitzondering op

• officiële of publieke Kerk was de gereformeerde
• overheid betaalde calvinistische predikanten in ruil voor preken en het voltrekken van dopen en huwelijken
• ! enkel leden vd gereformeerde kerk konden een publieke functie opnemen !
  • slechts 20 % vd bevolking officieel lid in 1620
  • groot deel vd bevolking woonde als liefhebber de gereformeerde diensten bij (ontrekken aan de strenge calvinistische discipline)
• 1579: Unie van Utrecht: erkenning principe van gewetensvrijheid
  • geen vrijheid van eredienst! (katholieke of lutherse diensten waren dus in theorie illegaal)
  • schuilkerken en synagogen werden toch oogluikend toegestaan
  • wereldlijke overheid stelde de concordia of sociale harmonie boven het ‘monopolie van de waarheid’

 positief voor de handel

 atheïsme of de radicale filosofie van Spinoza werden niet geduld

 Europese bevolking pas diepgaand gekerstend in de VMT dankzij de systematische aanpak vd confessionele kerken

• catechismus: zowel bij protestanten als bij katholieken
• censuur op teksten met afwijkende ideeën
  • Romeinse Index van Verboden Boeken 1564
• Regelmatige visitatie van parochies of kerkgemeenschappen door dekens of andere kerkelijke ambtenaren
• doel: gewone mensen doordringen van de juiste christelijke leer

 effect op de gewone gelovigen ?

• veel verboden op bijgelovige praktijken en zgn ‘losbandig gedrag’ lijken maar kortstondig effect te hebben gehad
• protestantse woordcultuur vs. Katholieke beeldcultuur

• huishouden als belangrijkste plaats voor devotie
  • grotere leesvaardigheid dankzij catechismus
  • groter boekenbezit in protestantse gebieden
• meer eenvoudigere organisatie van tijd en ruimte
• soberdere en rationelere aanpak
  • promoten van devotionele lectuur en individueel gewetensonderzoek
  • stroomlijnen vd heiligenverering
  • calvinisten ontvankelijker voor nieuwe kapitalistische werkethiek (Max Weber)
  • 17^e E: bollandisten onderwierpen middeleeuwse heiligenlevens aan historische kritiek (Acta Sanctorum)
• protestanten: voldoening vd persoonlijke relatie met god en Christus
• katholieken: aantrekkingskracht ve direct, mystiek contact met het ‘heilige’

 sacramentaliën

 vroege Reformatie was gevoed door het ongenoegen over de laatmiddeleeuwse clerus

• anglicanisme: behoud vd middeleeuwse parochies en bisdommen, met de vorst aan het hoofd van de Kerk
• lutheranisme: priesterschap van alle gelovigen maakten de clerus en kerkelijke hiërarchie overbodig
  • niet haalbaar in de praktijk
  • leiding vd kerk door het Staatshoofd: bouwt kerkelijke bureaucratie uit
• gereformeerden: nadruk op participatie van leken (predikanten echter grote autoriteit)

• vorming van de clerus stond voor allen centraal
  • tussen 1551 en 1650: 45 katholieke en 26 protestantse universiteiten
  • verschil katholieke – protestantse clerus

 gewijde, celibataire figuren vs een bij voorkeur gehuwde ambtenaar vd kerk

 beiden: nadruk op respectabiliteit en voorbeeldfunctie

 Gevolgen van de hervorming van de clerus

• protestantse gebieden: inkrimping van de geestelijke stand

(verdwijnen vd kloosters)

• katholieke gebieden: stijging van het aantal geestelijken

 hernieuwde aantrekkingskracht van religieuze orden !

• jezuïeten vanaf 1540 met Ignatius van Loyola ‘

 soldaten van Christus

 enkel verantwoording aan paus

 missionarissen in overzeese territoria

 stedelijke colleges met humanistische georiënteerd onderwijs

 rationele benadering vh geloof en ascetische levensstijl