Item gefilterd op datum: december 2012

 regio’s met eerstegeboorterecht:

• andere kinderen secundaire rol
  • werkten als ondergeschikten op familiebedrijf
  • moesten een andere bron van inkomsten zoeken
• behoud vh familiebezit stond voorop
• kerngezinnen:
  • verdeling vh erfgoed maakte vorming van nieuwe huishoudens mogelijk en noodzakelijk
  • banden met ouderlijke familie werden niet verbroken
  • pasgehuwden gingen in de buurt vh ouderlijke huis wonen: neo-lokaliteit
  • samenwonen onder één dak gebeurde hoofdzakelijk in tijden v crisis

 huishouden doorloopt vaak verschillende fasen en verandert daarbij geregeld van samenstelling

• aantal inwonend personeel per gezin vaak 1 à 2 personen
  • huispersoneel bij dorpsnotabelen
  • knechten bij landbouwbedrijven
• landbouwbedrijven beschikten vaak slechts zolang over personeel tot de kinderen oud genoeg waren om zelf mee te helpen
• overlevingslandbouw: dagloners die men naargelang de economische conjunctuur kon aannemen of ontslaan

 meisjes in een plattelandssamenleving

• huwelijk was zo goed als het enige middel om in levensonderhoud te kunnen voorzien
• indien niet getrouwd was migratie naar de dichtstbijzijnde stad vaak de enige uitweg
• weduwen weken ook vaak uit naar de stad
• mannen konden daarentegen gemakkelijk aan werk geraken daar de vraag naar fysieke arbeidskracht groot was

 Huwelijk en gezinsvorming hangen niet enkel samen met de economische conjunctuur, maar ook met erfrechtstelsels

 huwelijk was tot het eind vd 18^e E een exclusief kerkelijke aangelegenheid

 erfenis had betrekking tot de grond èn op roerende goederen zoals voedselvoorraden en kapitaal

• deelbare systeem: gelijke verdeling vd erfenis onder de nog levende kinderen
• ondeelbare systeem of majoraat: erfenis gaat naar één erfgenaam, doorgaans de oudste zoon
• common law: oudste zoon erft hele familiebezit; kan echter via testamentaire beschikkingen ook andere zonen bezit toewijzen

 omvang en samenstelling vh huishouden

• alleenstaanden
• nucleaire of kerngezinnen (vader-moeder-kinderen)
• uitgebreide gezinnen (met verwanten, gewoonlijk grootouders)
• frèrêches (broers en zussen)

 duidelijk overeenkomst met verschillende regionale huishoudstructuren

• Peter Laslett: vroegmoderne bevolking bestond in West-Europa voor meer dan 80 % uit kerngezinnen
• Zuid en Centraal- Europa: veel uitgebreide gezinnen

 samenstelling van huishoudens was ook sterk bepaald door het type van economische activiteit:

• in regio’s met akkerbouw vaker uitgebreide gezinnen dan in regio’s waar veeteelt primeerde
• in steden groter aantal alleenstaanden en dominantie vh nucleaire gezin

 term van John Hajnal : van toepassing op de bevolking vd Late ME en de VMT

 2 huwelijkspatronen met denkbeeldige scheidingslijn lopend van Trieste tot Sint-Petersburg

• ten Westen: hogere leeftijd bij het eerste huwelijk (> 25j) en een groter aandeel dat nooit trouwde tov het Oostelijke deel

• antwoord op landschaarste en beperkte mogelijkheden van toenmalige plattelandseconomie
• malthusiaans of zelfregulerend

• Huwelijksleeftijd schoof nog verder op in de 2^e helft vd 18^e E

 verband met bloei protoindustrie ? (Cfr. Supra)

• jongeren kwam onder druk te staan door de sterk stijgende grond- en voedselprijzen als gevolg vd bevolkingsexplosie
• verruimen vh bestaaninkomen met vlasteelt en rurale linnennijverheid bood onvoldoende kansen

 individualistische houding die zich in de VMT oiv het humanisme openbaarde, werd ook op sociaal vlak merkbaar – er was ook echter nog steeds het collectieve karakter van het maatschappelijk leven

 identiteit ve individu werd in grote mate bepaald door de gemeenschap waartoe hij of zij al dan niet behoorde

 belangrijke veranderingen in de VMT op financieel gebied

• vlottere circulatie vd wisselbrief
  • gebruikt om verbod op woekerpraktijken te omzeilen
  • soort cheque / bankbiljet avant la letre
  • vanaf 16^e E praktisch overal aanvaard dankzij betere juridische bescherming vd schuldeisers en grotere overdraagbaarheid van wisselbrieven
  • leidde tot ontstaan vh moderne endossement
• handelsbeurzen ipv jaarmarkten
  • ook handel in niet-aanwezige goederen
  • Antwerpen, Amsterdam, Londen
  • Discontokrediet (wnr wisselbrieven voor de vervaldag werden uitbetaald)
• ontwikkeling vh depositokrediet
  • ontstaan van grote bankinstellingen
  • 1609: wisselbank Amsterdam
  • 1619: Hamburger Bank
  • 1621: Nuremberger Girobank
  • 1694: eerste staatsbank: Bank of England (vanaf dan ook krediet)

 bank notes; evolueerden naar bankbiljetten

• oprichting van talrijke handelsfirma’s en vennootschappen
  • handelscompagnieën
  • aandeelhoudersvennootschapen

 brede waaier aan handelsactiviteiten

• stedelijke behoeften: boeren uit het omringende platteland
• grotere centra kregen hun goederen via tussenpersonen
• stad diende als markt voor goederen die de plattelandsbevolking nodig had
• marskramers

 grootste gedeelte handelsvolume bestond uit verkeer van basisgoederen zoals graan, hout en baksteen

• hoge transportkosten zorgden voor grote prijsverschillen tussen lokale producten en geïmporteerde
• meer intensieve internationale handelscontacten
• men probeerde zoveel mogelijk zware en volumineuze goederen via zee of waterwegen te vervoeren

 interregionale handel bleef niet beperkt tot luxegoederen:

• vanaf 15^e E importeerden de Nederlanden rogge vanuit de Baltische streken
• 17^e E: graan werd belangrijkste handelsgoed voor Holland
• in de loop van de Vroegmoderne Tijd sloten Engeland, Frankrijk, Spanje en Italië zich aan bij dit netwerk van de graanmarkt
• verder ook: ossenhandel, lakens, …
• Italië exporteerde op grote schaal nijverheidsgoederen naar alle delen van Europa
• Wijn en zout werden vanuit Frankrijk, Rijnland en MZgebied geëxporteerd
• Metalen werden dichtbij hun ontginningsgebied bewerkt maar er ontwikkelde zich ook een langeafstandshandel omwille van de grote vraag
  • Duitse handelshuizen Fugger en Welser hebben hun kapitaal aan de koper- en zilverbewerking te danken
  • Vanaf de 17^e werd Zweden de hoofdproducent van koper en ijzer, in de 18^e E werd dat Engeland

 internationale handel:

• Venetië en Genua hadden handelscontacten met het Ottomaanse rijk en voorzagen Europa van Aziatische producten als specerijen, zijde en andere luxeproducten
• Portugese ontdekking vd zeeroute naar de Indische Oceaan verbrak dat monopolie, en later voegden ook de Nederlanden en Engeland zich bij dit circuit
• Ontdekking vd Nieuwe Wereld
  • 16^e E: zilver
  • 17^e E: suiker, katoen, tabak
  • havensteden langs Atlantische kust begonnen ook belangrijke rol te spelen

 Europees handelsnetwerk functioneerde als basis van de ontwikkeling vd kapitalistische wereldeconomie

• beschreven door Braudel: Civilisation matérielle, économie et capitaliste
• inspireerde Wallerstein: a Modern World: wederzijdse afhankelijkheid kern-periferie in de wereldeconomie
• één commercieel en financieel centrum in een wereldeconomie:

 16^e E: Antwerpen

• stapel- en distributiecentrum van Engels laken, Centraal-Europese metalen en Portugese specerijen
• later ook Italiaanse zijde, Spaanse wol en wijn
• ook belangrijk centrum van nijverheidsgoederen zoals textiel en luxegoederen zoals tapijten en juwelen
• 1531: oprichting beurs
• Opstand tegen Spanje was het einde voor de Antwerpse hegemonie (1568)

 17^e E: Amsterdam

• was al in de 16^e E de belangrijkste havenstad van Holland
• veel handelaars vluchtten eind 16^e E naar Amsterdam met hun kapitaal, technologische kennis en handelscontacten
• bloeiperiode tijdens de bloeiperiode vd Republiek
• 1609: wisselbank – 1613: beurs
• zetel van zowel de VOIC als de WIC

 18^e E: Londen

• mercantilistische handelspolitiek van Engeland
• unieke positie als enige Engelse grootstad
• > 500 000 inwoners

• mercantilistische politiek vd centrale overheden
  • opleggen van hoge invoerrechten & andere protectionistische maatregelen
  • oprichten van staatsbedrijven
  • steunen van rpivé-ondernemingen met renteloze leningen en subsidies
• verschil: in Noordwest-Europa vooral gericht op industrie, in Centraal-Europa op de landbouw en in Engeland op de handel
• nieuwe nijverheden werden ontwikkeld en gestimuleerd om afhankelijkheid van import te minimaliseren

 tabaks, suiker en katoennijverheden

 Gent: katoenindustrie groeide dankzij fusijnweverijen en katoendrukkerijen

 Derby: zijdemolen van 5 verdiepingen

 protectionistische maatregelen verzwakten echter de concurrentiegeest en belemmerden economische vooruitgang in vele staten

 Vlaamse tapijtindustrie werd zwaar getroffen door de portectionisctische maatregelen van andere landen

 ambacht = geprivilegieerde organisatie van stedelijke handwerklieden of handelaars die zich toeleggen op het produceren en verhandelen van een bepaald type ve product of actief waren in een bepaalde sector

 bezaten lokale privileges:

• Leden vh ambacht hadden monopolie op productie en verkoop van een bepaald product tot vb een mijl rond de stad (Gent)
• Onderhoud van ouderen, werklozen en werkonbekwame leden
• Forum voor culturele activiteiten
• Vaak politieke macht en hoog sociaal aanzien
• Weerden concurrentie binnen en buiten de stadsmuren, echter niet zo streng als vaak wordt gedacht

 reglementeerden werk binnen het ambacht, bepaalden kwaliteitsnormen en boden bescherming tegen concurrentie

 grondstoffen en werktuigen vaak aangekocht via Kaufsysteem (kooplui konden het proces dus heel gemakkelijk controleren)

 meerderheid van de vroegmoderne corporaties waren ambachten

 Gent: 16^e E: 58 officiële ambachtsgilden en 16 officiële beroepsgilden

 beroepsgilden: hoofdzakelijk religieuze functie + geen politieke vertegenwoordiging in de stad

 ambachten waren hiërarchisch georganiseerd

• meester: leider vh werkatelier + eigenaar vd grondstoffen en werktuigen
• gezellen en leerjongens (minder gunstig statuut)
• toegang tot meesterschap gereglementeerd + meesterproef na x antaal jaar (vaak gemakkelijker voor de zoon vd meester)
• ontaardden in loop van VMT in gesloten oligarchieën

 afgeschaft in NLen onder Frans bewind: wet Le Chapelier

• kapitaalkrachtige ondernemers wilden grotere werkplaatsen

 bestonden wel: bvb. Atelier van Plantijn: 5000 arbeiders !

• hinderpaal voor economische vooruitgang

nog tot in 19^e E verder bestaan in Duitsland

 merendeel vd vroegmoderne nijverheid vond plaats in de steden

• grootste tak: textielnijverheid
• handelsarbeiders in voedingssector, bouwsector; metaal- en houtbewerking, ..
• meeste centra hadden ambachtelijke nijverheid voor lokale markt en gestandaardiseerde fabrikaten voor export
  • textielsteden als Brugge, Gent en Leiden
  • metaalverwerkende centra als Nuremberg en Luik, Solingen en Sheffield
  • Venetië en Antwerpen: grotere handelscentra

 glasbewerking

 drukkunst

 ruimtelijke verschuivingen in industrieel landschap van VMT

• economische macht steden werd aangetast door laatmiddeleeuwse crisis
  • enkel Nederlanden & Italië konden steden stand houden

 werden belangrijke exportcentra voor de buitenlandse afzetmarkt

• tijdens 16^eE: terug stijging productie en tewerkstelling in andere delen Europa
  • grote bevolkingsgroei
  • stijgende vraag vanuit kolonies
  • toenemende handelsactiviteiten
• einde 16^eE: opnieuw crisis
  • einde aan expansiefase
  • stijgende voedselprijzen
  • beperkingen vd agrarische productiviteit
  • achteruitgang vraag naar industriële goederen
  • 17^e E: nijverheid gaat nog meer achteruit

 organisatie vd nijverheid ij Europa

• corporatief
• niet-corporatief
• arbeidsstructuren in VMT gekenmerkt door grote diversiteit
• Catharina Lis & Hugo Soly: ambachtslui en hun gezinnen kwart tot een derde vd totale bevolking

 Gent: 18^e E: 50 %

• ambachtswezen als typisch kenmerk vd stedelijke nijverheid in de
• VMT

 nijverheid op het platteland kon zich voor 16^e E niet ontwikkelen omwille van de sterke economische en politieke positie vd steden

 politiek centralisatieproces beperkte de stedelijke macht vanaf de 16^e en 17^e E

 platteland kreeg volop de kans om naast de landbouw ook andere economische activiteiten te ontplooien

 ondernemers hadden voordeel bij het verplaatsen vd productie naar het platteland

• inschakeling van goedkopere arbeidskrachten
  • dalende concurrentiële prijzen
  • grotere winstmogelijkheden
• afwezigheid van georganiseerde vormen van arbeid
  • flexibiliteit met vraag en aanbod
  • meer bewegingsruimte en mogelijkheden bij onderhandelingen
• platteland : vooral productie van goedkopere producten waarvoor weinig technische vaardigheid vereist was
• stad: duurdere en gecompliceerdere goederen

+ verkoop, distributie en afwerking van plattelandsgoederen

 Twee organisatievormen in rurale industrie

• Verlag-systeem
  • putting-out systeem
  • organisatie productie gedirigeerd door stedelijke ondernemers
  • kapitaal, werktuigen en grondstoffen in ruil voor het gewenste product te produceren
  • vnl. In nabijheid van stedelijke centra : grotere controle en lagere transportkosten
• Kaufsysteem
  • rurale huishoudens namen zelf productie in handen
  • grondstoffen werden gekocht voor eigen rekening, verwerkt en eindproduct doorverkocht
  • goedkopere grondstoffen en lokale productie: vb. Linnen

 17^e en 18^e E: hoogtepunt vd rurale industrieën in Europa

• steeds meer plattelandshuishoudens legden zich toe op de productie van industriële goederen
  • Vlaanderen: aantal huishoudens met weefgetouw en spinnewiel van 40-50 % naar 70-80% eind 18^e E
  • Totale productie van lijnwaad verdubbelde tusen 1610 en 1760

 Proto-industrie

• wordt op niveau vd huishoudens gecombineerd met landbouwactiviteiten
• voordelen voor plattelandsbevolking
  • mogelijkheid tot aanvullend inkomen in wintermaanden
  • stijgende belastingen kon men blijven betalen dankzij de extra inkomsten
  • ook vrouwen en kinderen in het arbeidsproces
  • economische activiteiten die weinig of niet afhankelijk waren van natuurlijke omstandigheden

 regio’s met slechte bodemkwaliteit of bereikbaarheid werden minder benadeeld

• effecten vd proto-industrie
  • kortstondige stijging v welvaart
  • bedrijfsversnippering
  • stimuleren vd bevolkingsgroei
  • kinderarbeid en creatie v permanente arbeidsvraag stimuleerden de overgang naar een industriële arbeidsklasse
  • leidt niet noodzakelijk tot industrialisering !!

 bleven soms naast elkaar bestaan

 metaal- en steenkoolnijverheid

• sterk toegenomen vraag naar metaal en goedkope brandstof
• 16^eE: belangrijke technische vernieuwingen
  • intensievere, diepere en langere mijnontginning
  • eerste industriële revolutie ?
• hoge kapitaalintensiteit
• productie in haden v overhedne, adel en ondernemers zoals de Fuggers
• geografisch eerder beperkt