Item gefilterd op datum: december 2012

A) Het ogenblik van hun veroveringstochte

• Azteken geloofden dat de nazaten van de Tolteken, die 500 jaar ervoor het gebied hadden verlaten olv Quetzalcoàtl omstreeks die tijd hun land weer zouden komen opeisen
  • keizer Montezuma vermoedde dat Cortés en zijn mannen deze Tolteken waren, wat verwarring zaaide bij de Azteken, en waarom zij dan ook met alle eer ontvangen werden in Tenochtitlàn

• Het Incarijk werd in 1531, het moment dat Pizarro er aan kwam, verscheurd door opvolgingstwisten

B) De ver doorgedreven centralisatie van beide imperia

• In beide gevallen hebben de Spanjaarden de leiders met hulp van de indiaanse bondgenoten (die de grootmachten vijandig gezind waren) vernietigd

• van zodra de top was uitgeschakeld, kwam het bestuurlijke en militaire apparaat echter tot stilstand, dwangmiddelen tov onderworpen volkeren vielen weg en de rijke implodeerden gewoon

C) Het technische overwicht van de Spanjaarden

• De Spanjaarden hadden technisch het overwicht, veel meer militaire ervaring (vele kwamen recht uit de Reconquista) en waren ook enorm gedreven

• Ze beschikten over kanonnen, haakbusse, superieure ijzeren zwaarden tegenover primitieve strijdwapens (zelfs geen hardmetalen wapens)

• Het gebruik van gevechtshonden en vooral de paarden had een groot afschrikwekkend effect

• De Spanjaarden beschikten verder over meer strategisch inzicht en taktische kunde

- 13^e E: Nahuatl-sprekende immigranten uit Aztlan vestigen zich in Vallei van Mexic

 ‘Azteken’ = afgeleid van Aztecatl: ‘die van Aztlan’ (hoewel Azteken geen courante contemporaine benaming was voor het volk

- Cortés had het altijd over ‘die van Mexica’ of de Mexica’s

De benaming Azteken is geïntroduceerd door de 19^e eeuwse Mexicokenner en natuurkundige Alexander von Thumbolt, en deze term vond verspreiding dankzij het standaardwerk ‘ The Conquest of Mexico ‘ – 1843 van Noord-Amerikaanse historicus Prescott

 de exploratie van het nieuwe continent

• Amerigo Vespucci (Florentijn) beschreef als eerste ‘Amerika’ als een autonoom continent

• 1510: Vasco de Nunez sticht op grondgebied vh huidige Panama de eerste Spaanse stad op het continent: Tierra Firme

 1513: bereiken van de Stille Oceaan

• 1527:vloot van Cortés nemen de ‘Filippijnen’ (naar oudste zoon v Karel V) in bezit (ervoor reeds door Magellaan ‘bezocht’

 de confrontatie met de precolumbiaanse beschavingen

• 1519-1521: Hernan Cortés verovert Mexico op de Azteken uit goudlust
• 1524-1541: Francisco Pizzaro onderwerpt Zuid-Amerika & vindt de Inca’s in het Andesgebergte

• Azteken of Mexica’s:
  • machtsbasis = Vallei van Mexico
  • dominante macht van Meso-Amerika in 14^e En 15^e E
  • federatie van hoogontwikkelde stadstaten die andere volkeren militair, politiek en economisch domineerden + aan belastingen onderwierpen

• Tenochtitlàn = bestuurlijk en religieus centrum

 gebouwd op groep eilandje op Texcocomeer

 ongeveer 210 000 inwoners

• Inca’s:
  • centrum = Cuzcovallei in zuiden van de Peruviaanse Andes
  • reeds vanaf 13^e E, vanaf midden 15^e E zeer expansief op zeer korte tijd

 1530: Incastaat van Colombia en Ecuador tot centraal-Chili en het noordwesten van Argentinië

• zowel het gezag van de Azteken als de Inca’s berustte op een sterk leger en een uitgebreide administratie

 verband Portugees kolonisatieproces en de plannen voor de oversteek van de Atlantische Oceaan v. Cristoffel Columbus

• Columbus (1451-1506) = een Genuese koopman actief in Portugal
• Stelt in 1485 voor aan de kroon om een alternatieve route te binden in westelijke richting: geen gehoor
• Kreeg uiteindelijk toelating en middelen om voor Castilië voor de expeditie

 augustus 1492: vertrek vanuit Andulische havenstad Palos de la Frontera

 via de Canarische eilanden oversteek vd oceaan

• 12 oktober: voet aan wal op Bahamas
• later: Cuba en het eiland Haïti/Dominicaanse Republiek

 “ Hispaniola “

 tussen 1492 en 1504 maakt Columbus 4 reizen naar de Nieuwe Wereld, de Caraïben en de kusten van Midden-Amerika verkennend en zonder te beseffen dat hij op een nieuw continent was gestoten

 Spanningen nav de ontdekking van “Amerika”

• Portugal meende op basis van een eerder verdrag met Spanje dat niet alleen de Westelijk kusten van Afrika maar ook alles in Westelijke richting het alleenrecht op scheepvaart te hebben

• 1494: Verdrag van Tordesillas dankzij paus dat bepaald dat alle gebieden voorbij 370 zeemijl voorbij de Canarische eilanden aan Spanje wordt toegewezen (met de verplichting van missionering)

• !! Portugal kreeg later Brazilië in handen dankzij dit verdrag !! wist Portugal van het bestaan hiervan?
• 1529: Verdrag van Zaragoza: een tweede demarcatielijn aan de andere kant: ten oosten van de Molukken
• Portugal en Spanje hadden maw de wereld onder elkaar verdeeld in 2 invloedssferen

Chronologie van het Portugese kolonisatieproces op de weg naar Indië

• Portugese kroon deed veel moeute om de zeeroute rond Afrika te openen (vb. Hendrik de Zeevaarder)
  • 1415: Ceuta
  • 1419: Madeira
  • 1431: de Azoren

• 1434: omzeilen van Kaap Bojador (gold als grens vd bevaarbare oceaan)

• ontwikkeling van een nieuw scheepstype: karveel

å driemaster waarop zowel het driehoekig zeil als het vierkante zeil aanwezig zijn

å kan tegen de wind in laveren (terugkeer!)

• winstgevende handel op West-Afrikaanse kust (Guinea !)

å slaven, goud, ivoor

• 1483: passeren van de Kongomonding
• 1488: Bartolomeo Dias bereikt het uiterste Zuidpunt van Afrika
• 1497-1498: Vasco Da Gama brengt verbinding tussen Portugal en Indië tot stand

• vanaf Malindi (Afrikaanse oostkunst) geassisteerd door Arabische stuurman
• mei 1498: aankomst in Calicut
• in de volgende jaren wordt de Indische Oceaan een Portugese binnenze

• Het Portugese ‘ Estado da India’

• focus op handel en scheepvaart: geen bedreiging voor de Safawiden of andere binnenrijken

• dankzij combinatie van commerciële activiteiten en geweld tegen opstandige handelaars of kuststeden: ontstaan van een met wapens ondersteund handelsmonopolie

• kolonisatie = gericht op handel

• stichtten van beveiligde handelsnederzettingen en feitoras die de zeeweg naar oosten moesten verdedigen en als tussenstations dienen
• blokkeren van de handelsroutes via de Rode Zee
• in de loop van de 16^e E vergroot dmv nieuwe strategische knooppunten in de Indische Oceaan + inname van specerijen-eilanden als de Molukken

• ’20: gouverneur Albuquerque leidt grote expansie
• Goa wordt belangrijkste nederzetting en draaischijf van de handelsbetrekkingen
• Verovering van Malakka (=doorgang Indische Oceaan- Chinese Zee) breidt de controle uit tot Zuid-Oost Azië

• specerijenhandel tussen Azië en Europa blijkt echter hoe dan ook niet te monopoliseren: landroutes ed doen het monopolie nog voor het midden vd 16^E E ineenstuiken

 Leprozen

• melaatsen waren nog steeds een vertrouwd beeld in de vroegmoderne samenleving
• vormden een gevaar voor de volksgezondheid en werden aldus afgezonderd door de maatschappij
• zelfbedruipende leprozerieën enerzijds, anders de sloppenwijken op braakliggende grond (vandaar. Akkerzieken)
• contact met buitenwereld was streng gereglementeerd
  • schoudermantel, hoed met witte rand en een klepper
  • bedelnap voor zowel voedsel als geld (zonder lichamelijk contact)
• melaatsen werd in de 16^e E soms symbolisch begraven na de diagnose

 Mentaal zieken

• geen duidelijk contemporaine afbakening vh begrip ‘waanzinnigen’
• wetenschappelijke revolutie ontkrachtte de idee van de straf van god of het werk vd duivel
• personen die ‘krank van zinnen’ waren, werden doorgaans door familie of parochie verzorgd
• Instellingen:
  • veroorzaakten zij schandaal of waren zij gevaarlijk, dan werden ook zij vanaf de 15^e E ‘opgevangen’ in instellingen
  • 18^e en 19^e E: exponentiële groei van instellingen en hun omvang
  • Rusland, Polen, Scandinavie en Balkan: opsluiting pas vanaf 1850
  • Zuidelijke Nederlanden: geestelijke orden zoals de Cellebroeders of alexianen zorgden voor mentaal zieken
  • Spartaanse leefosmtandigheden: dwangbuizen, draaiende stoelen, zweepslagen als tuchtmaatregelen
  • Zelfbeheersing en morele discipline werd verwacht van elke patiënt als enige kans op genezing
  • Steeds vaker artsen ipv psychologen

cfr. The Merchant of Venice – W. Shakespeare

 Zigeuners en joden nemen binnen de groep marginalen een speciale plaats in

• groepen die zelf bewust kozen voor een zekere mate van afzondering en bewaring van de eigen identiteit binnen de christelijke samenleving

 Zigeuners:

• 1400: eerste zigeuners in West-Europa
  • aanvankelijk gastvrij onthaald, van onderdak en voedsel voorzien
• in de loop van de 15^eE : wantrouwen en afkeer
  • storende bedelarij
  • diefstallen
  • brutale optreden
• vanaf de 16^eE worden zigeuners gecriminaliseerd
  • bedreigd met bestraffingen van lijf en goed
  • doorgaans verbannen, na eventuele geseling en het plaatsen van een brandmerk
• enige marginale groep in het Ancien Régime van wie de gehele levenswijze als crimineel en illegaal werd bestempeld
• aparte zigeunerplakkaten waar voor lichte misdrijven zwaardere straffen worden opgelegd
• houding vd plattelandsbevolking was dubbelzinnig:
  • enerzijds afkeer
  • anderzijds nieuwsgierigheid en fascinatie voor de magie en waarzeggerskunsten
• door de verbanningen verplaatste het probleem zich enkel maar van regio tot regio
• 17^e en 18^e E: in Duitsland, Nederlanden en Frankrijk deed er zich een vermenging voor van zigeuners, marginalen en criminelen

 harde aanpak in de Republiek jaagde de zigeuners daar bijna volledig weg

• verklaring voor de zigeunervervolging
  • vooroordelen tegen de zigeuners: huidskleur, taal die leek op het Bargoens
  • vnl via Turkije binnengekomen; werden ervan verdacht Turkse spionnen te zijn
  • werden beschuldigd van kinderroof, kannibalisme, veroorzaken van ziektes
  • maatschappelijke onaangepastheid: nomadische levenswijze was onverenigbaar met de opvattingen van de sedentaire bevolking

 Joden

• 1450 – 1570: nooit geziene verdrijving van joden uit West- & Midden-Europa
  • talloze vorsten verbanden joden collectief uit hun grondgebied
  • 1492: algemene verbanning in Spanje
  • 1497: gedwongen doop van 70 000 Portugese joden
  • waar ze mochten blijven, werden ze gedwongen in afgezonderde stadswijken te wonen
• gevolg: massale migratie naar de Balkan en Levant of Polen en Litouwen
  • ontworteling legde basis voor verruiming en versteviging vd joodse impact op de Europese economie en politiek en de interne joodse cultuur
  • kloof groeide met niet-joodse bevolking omdat ze zich terugtrokken
• na 1570: gemeenschappen in West- en Midden-Europa groeiden terug aan
  • groeiend vorstelijk centralisme
  • vorsten beschikten graag over de joodse geldschieters die door hun onderlinge netwerk als geen andere snel grote bedragen ter beschikking konden stellen
  • in ruil voor leningen kregen ze vaak concessies, privileges en residentietoelatingen
  • hoofdzakelijk joden organiseerden de graanproductie in Polen en Litouwen en het transport ervan naar de Baltische havens
• 1650-1713: tijdperk van de ‘hofjoden’:
  • rijke financiers die voor meerdere regeringen werkten
  • vb Samuel Oppenheimer: bevoorrade tijdens de Negenjarige Oorlog de Oostenrijkse legers in zowel Hongarije als Duitsland

 bij dood in 1703: algemene crisis omwille van de gigantische bedragen die de keizerlijke schatkist hem verschuldigd was

• succesvolle integratie vh jodendom = verbazingwekkend omwille van de talloze collectieve verbanningen en discriminerende maatregelen
  • latent semitisme bleef bestaan, dat geregeld tot uitbarsting kwam
  • 1614: joden uit Frankfurt verdreven
  • 1648-1651: 100en tot 1000en joden vermoord in Oekraïne
  • 1744: verbanning joden uit Praag door Maria Theresia

 moest hierop terugkomen in 1748 omwille vd vele praktische moeilijkheden

• installatie van getto’s (naar Venetiaanse wijk Gheto), met toegangspoorten die ’s nachts sloten

 versterkte de joodse autonomie en zelfbestuur + de interne cohesie

• 18^eE: joodse economische activiteiten waren veel breder geworden, maar de positie vd joden in Europa zou die eeuw sterk achteruitgaan
  • steeds frequentere protectionistische maatregelen benadeelden de joodse lange afstandshandel

 seksueel deviant gedrag ( anale seks, bestialiteit, masturbatie, fellatio en necrofilie) werd in de VMT samengevat onder ‘sodomie’

• justitie in Europa viseerde vooral seksuele gemeenschap tussen mannen, het hedendaagse ‘homoseksualiteit’
  • term impliceert een bewuste seksuele identiteit en geaardheid
  • debat essentialisten (homoseksualiteit en de homoseksuele identiteit is van alle tijden) vs. Sociaal-constructivisten (homoseksualiteit is een historische – hedendaagse- categorie)
• vanaf de scholastiek (Magnus, Aquino) zorgde theologische rechtvaardiging voor een strengere repressie
• 13^eE: sodomie werd een halsmisdrijf
  • slechts zelden duidelijk omschreven, al waren de straffen doorgaans erg zwaar
  • in praktijk nooit systematisch vervolgd, net zoals andere seksuele delicten
  • gerecht liet zich op bepaalde plaatsen eerder incidenteel selectief met de vervolging van seksuele handelingen onder geslachtsgenoten bezig
  • betrokkenen waren doorgaans gehuwd en er was zelden sprake van echt affectieve relaties onderling
• eind 18^e en gedurende 19^eE: doodstraffen verdwijnen, relatieve decriminalisering
  • sodomie werd slechts nog vervolgd als zedenschennis, niet meer wegens de seksuele handelingen op zich

 seksualiteit hoorde zich volgende kerkelijke voorschriften te beperken tot die handelingen die strikt noodzakelijk waren voor de voortplanting

• prostitutie werd oogluikend toegelaten door gezaghebbende figuren zowel binnen als buiten de kerk als een noodzakelijk kwaad, om ergere kwalen als verkrachting en overspel te voorkomen en om eerbare vrouwen te beschermen
• wel heel wat reglementen uitgevaardigd in het Ancien Régime om zgn schandalen of excessen te voorkomen of in te dammen
• zowel kerkelijke als wereldlijke rechtbanken waren actief in het vervolgen van prostitutie
• in veel steden werden een maatregelen genomen om prostitutie tegen te gaan
  • vanaf 15^e E: beperkt tot bepaalde stadsdelen
  • lokken van klanten werd in veel verordeningen aan banden gelegd
  • sancties als schandstraffen en verbanning, later ook in tuchthuizen opgesloten
  • Amsterdam 18^e E: lichte gevallen werden buiten strafrecht om behandeld, recidivisten kregen strengere straffen
  • Viseren van prostituees, maar ook bordeelhouders en –houdsters, pooiers en koppelaars
• in de loop van de 17^e E en 18^eE: overschakeling van bestrijding naar grotere tolerantie
  • Reformatie en Contrareformatie hadden aanvankelijk tot een strengere seksuele moraal geleid
  • Beginnende secularisering maakte van prostitutie vooral een probleem van volksgezondheid en openbare orde
  • In 17^e E was een prostituee nog een misdadigster, in de 18^e E een slachtoffer

- armoede

- lage inkomens en werkloosheid

- ontbreken van sociale en economische bescherming

 bracht vrouwen tot prostitutie

• dmv niet consequent te vervolgen en streng in te grijpen in geval van ongewenste aspecten werd een systeem van autoregulatie gecreëerd

 Michel Foucault: 17^e en 18^e E als de periode vd Grote Opsluiting

• nuancering:
  • opsluiting in absolute aantallen niet zo aanzienlijk vòòr 19^e E
  • beweging zette in verschillende landen op verschillend moment in
  • gevangenissen bestonden wel al n VMT, maar dan als tijdelijke opsluiting tijdens gerechtelijk onderzoek, niet als strafinstelling
  • instellingen hadden dan wel goedkope arbeidskrachten, maar waren toch bijna allemaal verlieslatend
  • de tijdelijke verwijdering uit de maatschappij en de discipline tijdens de detentie zorgde voor sociale en politieke stabiliteit

 conclusie:

• de positie van de arme in de VMT verbeterde allerminst: noch feitelijk, noch juridisch
• het proletariaat ‘van de 19^e eeuwse industrialisatie’ kreeg al vorm in de VMT (vooral op het platteland)