A. oorsprong en verspreiding
- Combineert de verworvenheden van Renaissance en Humanisme:
- renaissance/humanisme : emancipatie, vrijheid, DE MENS, los van het carcan
- wetenschappelijke revolutie= rationaliteit.
- Kant:
- “Durf na te denken”
- het licht gaat zegevieren over de duisternis
- mathematisch rationele benadering van de wereld
B. aspecten van het verlichtingsdenken
1. algemeen
- emancipatie en ratio
- optimisch wereldbeeld
- loskomen van de ‘la condition humaine’ door wetenschap en techniek
- vooruitgangsdenken
- kritiek:
- kritisch onderzoek
- scepticisme voor overlevering
- wezen op dingen die niet zo fraai waren, corruptie
- inspiratie bij Confugius en door nieuw ontdekte landen “Le bon sauvage”, mensen die leven volgens de wetten van de natuur en die niet bedorven zijn door de Westerse cultuur
- religie
- niet meer akkoord met de kerk als institutie gedurende 10 eeuwen lang
- religie behoort tot de private sfeer
- opvattingen:
- theisten= openbaring;
- deisten (groot succes) = god als eerste kracht
- atheisten
- scheiding van kerk en staat
- religieondergravend: openbaring, zondeval en verlossing verworpe
- Voltaire: “zolang er idioten zijn zullen er religies zijn”
- de verlichting was niet anti-religieus
- natuurrecht
- recht op leven, gelijk geboren, geen slavernij
- mensen hebben rechten maar samenleven moet mogelijk zijn
- Locke: in een natuurlijke toestand zijn alle mensen vrij. Natuurrecht ligt in de rede vast. Om tot een voldoende bescherming van ieders vrijheid te komen moet elkeen een stukje vrijheid afstaan met instemming van elkeen
- Locke “Two treatises of government”, Rousseau “Le contract social”
- vrijheid en verdraagzaamheid
- tolerantie op ethisch, religieus en politiek vlak (Voltaire)
- staatsconcept
- knabbelen aan vrijheden: Locke en Rousseau.
- het koningschap verloor zijn sacraal karakter, het werd kritischer en rationeler benaderd
- Montesqieu: ‘L’esprit des lois’, voorafgegaan door Engeland met een sterk parlement en sterke positie van rechters
2. grondideeën
- Hobbes : Levithian
- Locke : empirisme, het experiment
- Montesqieu : triasleer
- Diderot
- Voltaire
- Rousseau
- soortgelijke beweging in Duitsland
- Engeland: deisme
Frankrijk: anti kerkelijk en anti-dogmatisch
Duitsland: redelijke inzichten te verzoenen met het christendom.
3. invloed op de Europese monarchieën
Toch verder zetten van absolutisme: uitbreiding eigen macht, afschaffing lokale machten.
- Frederik II
- Jozef II
- haakt gerechtelijke macht los van de uitvoerende
- zorgt voor het welzijn van de burgers: vb. tortuur afgeschaft
- voert leerplicht in (theorie)
- bevordert handel en infrastructuur (vb.Frankrijk)
- de kerk moet haar plaats kennen:
- seculier
- toleranter
- snoeien in religieuze orden
- naasting van kerkelijke bezittingen
C. de encyclopedie
De “Encyclopedie” bestond uit 28 delen.
Gangmakers: Diderot en d’Alembert Een collectieve groep van mensen werd aan het werk gezet en men deed beroep op 150specialisten
Doel: rassembler les connaissances éparses sur la terre
Ook de methodologie was vernieuwend.
- Geen compilatie maar een nieuwe creatie met polemische bijdragen
- Grote gehelen, logisch geordend: “dictionnaire raisonné”
- Aandacht voor technologie en nieuwe uitvindingen
- Manier van uitgeven: 28 delen waarvan 11 prenten.
