Item gefilterd op datum: december 2012

huwelijksuitstel bracht bevolkingsgroei onder controle

• huwelijksuitstel door mentaliteitsverandering o.i.v. renaissance, hervorming, contrareformatie
• effect: als economische productie ↑ wordt inkomen per capita minder ondermijnd door overbevolking
• inkomen per capita gevrijwaard = consumptie kan stijgen + men kan meer sparen
• spaargeld investeren in infrastructuur + rationalisatie van industriële productie
• demografische controle zorgt voor stijgende consumptie en investeringen

= 2 grondpijlers industriële revolutie

a. hongersnood: te wijten aan onvolkomenheden in structuur vraag-aanbod graangewassen

1. gebrek goed(kop)e substituten = bij misoogst toch constante vraag/aanbod v. brood
2. prijzen ↑ onevenredig met aanbod ↓ (wet v. King[1]) à te weinig graan = ondervoeding, verzwakking, minder weerstand tegen ziekten
3. verbeterde later met invoering subsituut aardappel

b. fluctuaties v. graanaanbod door klimatologische omstandigheden of oorlog

• ontspanning door graaninvoer? à duur, langzaam, vaak gehinderd door oorlog/embargo’s

c. hongersnood= hoge graanprijzen = lage conceptie/nataliteits/nuptialiteitscijfers + hoge

mortaliteit à graanprijs = demografische barometer

a. 1340-1750: bevolking trage groei, pas na mid. 18^de eeuw intens groeitempo zoals nu

• bevolking: Fr., Sp., Port. = stabiel,
• bevolking Duitsland lichte groei,
• bevolking Polen verdubbeling, na 1600 stagnatie
• bevolking Britse eilanden + Lage landen = gunstiger

b. verklaringen voor afwezigheid echte demografische groei in pre-industrieel Europa:

• wapengeweld
• structurele factoren (naast toevallige): door demografische structuur met hoge fertiliteit & hoge mortaliteit
• late huwelijksleeftijd: lange lactatieperiodes/seksonderbrekingen om economische (oogst), religieuze (advent/vasten) redenen
• hoge mortaliteit (kinderen, adolescenten, volwassenen)
• veel ongehuwden
• dalend aantal onwettige geboorten
• vroegtijdig onderbreken huwelijk (sterfte)

a. economische oorzaken: aantasting economische macht v.d. ME-steden door laat-ME crisis

• ontwrichting economisch leven/financiën door hoge mortaliteit, oorlogsoperaties, kwijnende trad. textielnijverheid
• enkel handhaving steden in Ned. & It.: herstructurering industrie + stedelijke rijkdom blijft struikelblok vorstelijk centralisme ó elders worden vorsten machtiger, Romeins staatsidee
• individualistische theorie v. Il Principe (Machiavelli) (ó religieus universalisme)

b. mercantilisme = economische vertolking nieuwe leer over prioriteit v.d. macht v.d. staat

• geheel van voorschriften & normen v. ec. politiek die de macht v.d. staat moeten verstrekken
• verschillende landen, verschillende modellen:
  • G.B. = uitbouw handel;
  • Fr. = nijverheid (Colbert);
  • Pruisen = agrarisch/populationistisch beleid & Kameralisme
• kenmerken: chryshedonisme (basis = goud & zilver), streven nr. positieve handels- & betalingsbalans, staatsinterventie in nijverheid/handel/transport, protectionisme

à ook in middeleeuwse steden maar op kleinere schaal

a. mentale vernieuwing: humanisme, reformatie, antropocentrisme en rationalisme,…

• intellectueel emancipatieproces via boekdrukkunst, lekenonderwijs
• los van scholastiek en theologie, weg van theocentrisme en statisch wereldbeeld

b. 16^de eeuw: wetenschappelijke revolutie (inductie, observatie, experiment)

• vooral ambachtelijk, zwakke band technische uitvinding & wetenschappelijk onderzoek
• eerste stappen in de ontwikkeling v.d. zuivere wetenschap

c. 18^de eeuw: verlichting

• experiment + 19de eeuw : scheikunde: kloof wetensch./industrie dicht

• oprichting nieuwe ordes
• aanmoediging mariadevotie
• oprichting broederschappen
• oprichting soldaten van de contrareformatie: missioneringsactiviteiten
• opleiding voor priesters
  • kleinseminarie: humanioravorming
  • grootseminarie: theologische en filosofische vorming

• oorzaak
  • reactie tegen reformatie
  • verlengstuk van binnenkerkelijker hervormngsbeweging
• decreta de fide
  • de waarheid kent twee bronnen: de bijbel en de traditie
  • bevestiging van de erfzonde
  • rechtvaardiging christene door eigen wil
  • weg van rechtvaardigheid loopt langs het geloof
  • verrichten van goede werken
  • eucharistie is belangrijkste sacrament
  • middelaarsfunctie van Maria en de heiligen
• decreta de reformatione
  • verbanning aflaat- en relikwiehandel, ambtsverwaarlozing, concubinaat, …
  • algemene celibaatsverplichting
  • residentieplucht voor bisschoopen en pastoors

A. leven

• geboren te Noyon, 1509
• studies in Parijs
• afbreken priesterstudies om rechte te studeren in Orléans en Bourges

B. ontwikkeling van zijn leer

1. de leer: de institutio religionis christianae

• onderricht in de christelijke godsdienst, 1536
• centraal: gods Woord, belang van de kerkvaders
• radicaal zondige staat van de mens
• zielenheil bereiken door predestinatie
• dat achter het menselijk handelen gods wil staaty, is een mysterie, maar t staat zo in de schrift geopenbaard
• eucharistie: heilige geest is aanwezig, niet de mensgeworden christus
  • tussenweg tussen lutheranisme en zwinglianisme
  • consensus tigurinus
• eerste geneefse periode

2. de organisatie: de ordonnances ecclésiastiques

• theocratie
  • predikanten: preken en sacramenten bedienen
  • doctores: onderwijs en theologisch onderricht
  • ouderlingen: tucht en zedelijkheid
  • diakens: armen- en ziekenzorg
• tweede geneefse periode (zie ook onderwijs)
  • hoogintellectueel gehalte
  • schola privata
  • schola publica

• Noord-Oost-Nederland
• linkervleugel van de reformatie
• kenmerk: de volwassendoop
• excessen en harde repressie, Munstr, 1523
• geen sociale structuren, principieel pacifisme
• krachtige heropbloei 1550 olv Menno Simons
• verenigt in stille gemeenten (autarkisch)
• afkeer van de verdorven wereld
• verspreiding over de angelsaksische wereld (the Amisch)

• in het zuiden van Duitsland en Zwitserland
• geen kerkelijk hiërarchie
• volledige afwijzing heiligencultus/sacramenten
• strenge soberheid in de kerk
  • alle kruisen, altaren, heiligenbeelden verwijderd
  • geen orgels meer
• nauwe band tussen kerkelijke en burgerlijke gemeente
• oprichting huwelijksrechtbanken
• geen trans/cionsubstantiatie
• schakel tussen Luther en Calvijn