Item gefilterd op datum: december 2012

- moedernegotie begon in belang af te nemen à structurele moeilijkheden in Poolse economie

- daling wereldvraag naar Hollands graan door demografische stagnatie in Europa (1630-1700)

- toenemende agrarische autarchie DE & meer eigen voedselproductie in Eng., Sp., Port., Vl.

- 17^de eeuw = volledige ontplooiing Europees mercantilisme: protectionisme i.p.v. liberalisme

1. protectionisme nog versterkt door stagnatie continentale & Z-Europese economie
2. grote financiële offers van Republiek voor zeeoorlogen met Eng. + Lod. XIV

- binnenlandse factoren: republikeinse bestuursvorm & decentralisatie v. instellingen hadden zich tegen eind 17^de e. geconsolideerd tot een oligarchisch & thalassocratisch beleid[1]

• nationale rijkdom geconcentreerd binnen conservatieve machtselite die via bestaande instellingen macht behield à ondermijnde dynamisme v. commerciële middengroepen
• kooplieden trekken beleggingen weg uit handel & investeren in financ. sector & speculaties

d. oorzaak in de aard v.h. Hollands commerciële kapitalisme zelf

• maritieme expansie was hoogtepunt Europees kapitalisme dat met opkomst steden was ontstaan à plafond was bereikt: Gouden Eeuw niet gedragen door radicale vernieuwing v. productiestructuur of economisch systeem, maar door kwalitatieve verfijningen & organisatorische vooruitgang binnen de gegeven traditie v.h. handelskapitalisme
• Atlantische handel: verdere uitbouw v. Portugees systeem van handelsfactorijen a.d. kust, roofeconomie, plantagecultuur, slavenarbeid
• dit systeem belet ontwikkeling ruime vraag in kolonies zelf, er is geen echte agrarische kolonisatie
• poging tot agrarische kolonisatie in N-Am., maar mislukt wegens hoge kost + snel toenemende niet-Hollandse bevolking
• Holland had zich te diep ingegraven in het traditionele commerciële kapitalisme en oppervlakkige exploitatie v. kolonies !!!

fase 1 beheerst door Holland (1650-1680), fase 2 door Engeland (daarna) => Hollands succes v. 17^de eeuw steunde op 3 grote pijlers:

• Oostzeevaart: graanimport uit Balticum, Noors hout, Zweeds koper/ijzer, huiden,…à deze handel was moedercommercie of hoofdnegotie
• Levantvaart of straatvaart (vanaf eind 16^de e.) à It. bemiddelingsfunctie = uitgeschakeldà gebruik zilveren negotiepenningen v.d. Amsterdamse Wisselbank à deflatie! (Ag nr. Z)
• succes op niet-Eur. zeeroutes à verovering Portugese factorijen i.d. Indische Oceaan

• VOC, WIC (Brazilië, Antillen), Nieuw-Nederland in V.S.
• geen grootse kolonisaties en volksplantingen in de Nieuwe wereld à verloren aan Engeland
• hierdoor werd Amsterdam centrale pakhuis Europa
• opgaande conjunctuurbeweging voor nijverheid, landbouw, bevolking
• commercieel & industrieel succes gebaseerd op principe v. universeel liberalisme & vrije zee

a. weerstand Mediterrane economie = sterk! à na 1540 nieuw succes: revanche

méditerranéene

b. nadelig voor de herleving:

• verzwakking Z-DE + Ned. schakelde de traditionele tussenpersonen en afzetmarkten van de Italiaanse Levanhthandel uit
• Straatvaart ging Italië van Baltisch graan voorzien + traditionele graanaanvoer vanuit Zwarte Zee door Ottomanen afgeleid à Holland & Eng. trekken hele handel tussen It. & NW-Europa naar zich toe
• 1625: volledige uitschakeling traditionele It. Levanthandel + tussenhandel met NW-Eur. = einde exportnijverheid & overzeese handel, verarming bevolking+ misoogsten & pest

c. Spanje: 16^de eeuw = politiek, economisch & cultureel hoogtepunt: siglo de oro

• slechte politieke beslissingen + oorlog vergden zware materiële offers à staatsfinanciën ↓
• volop profiteren van zilverovervloed zonder handel & nijverheid te herstructureren + eigen productieproces & nationale handelsorganisatie op te bouwen
• enorme import zorgde voor tekort in handelsbalans, opgeloost door zilverexport.
• bij uitputting zilveraanvoer werd de Spaanse economie bezegeld
• door afwezigheid industrieel productie-apparaat, gebrek aan geschoolde arbeidskrachten,
• uitdrijving joodse/moorse handelaars, conservatieve ambachtenbeleid, grote bureaucratie

• vertraging in groei Z-Duitse economie à door uitputting mijnen + Eng. Gietijzer
• Z-Duitse kooplieden schakelden na 1520 over op financiële activiteiten i.p.v. handel (Fugger)
• velen gingen ten onder aan Spaanse staatsbankroet van Filips II (1557)
• teruggang Italiaanse tussenhandel à dynamiek v. traditionele land routes gebroken door concurrentie van de directe straatvaart v.d. Hollanders & Engelsen
• toenemende oorlogsactiviteiten: 80j-oorlog in Ned. (A’pen!), Fr. Burgeroorlogen, 30j-oorlog,…
• slecht voor handelsactiviteit op het continent: handelaars stopten actieve handel wegen te gevaarlijk à la trahison de la bourgeoisie: ze kochten onroerende goederen & adeltitels + investeren in landbouw

a. als gevolg v. hoogconjunctuur:

• gunstige prijs/inkomenseffecten + opwaartse[1] & neerwaartse bindingen[2]
• prijsverlagingen = verbeterde koopkracht + stimulans voor handel in vreemde waren
• inkomenseffecten = selectedring v. sluimerende reserves aan arbeid & natuurlijke rijkdommen à verhoogde winning v. stoffen zorgde voor nieuwe werkgelegenheid, nieuwe inkomens, nieuwe koopkracht
• ook transfer v. arbeid v. platteland naar steden à hogere productiviteit steden = extra-inkomens, meer koopkracht & vraag
• handel zorgde voor neerwaartse bindingen⁴ (nieuwe vraag naar goederen) à opwaartse bindingen doordat handel voor nieuw aanbod v. goederen zorgde
• mede mogelijk door ontginning woeste gronden & opening nieuwe mijnen
• technologische/organisatorische vooruitgang zorgde voor lagere transportkosten (zowel over zee als land) + deed transactiekosten dalen

b. democratisering verre handel: 16^de e.: kleine kooplieden kunnen deelnemen (= einde monopolie It. familiebedrijven wegens te dure organisatie)

• mogelijk dankzij nieuwe handelstechnieken (commissiehandel[3], participatiehandel[4])
• nu ook Z-Ned. Handel + actieve internationale deelname (= goedkopere transactiekosten + versnippering commercieel inkomen over groter deel bevolking)

Antwerpse haven groeide uit tot dominerende wereldcentrum inzake opslag & distributie

a. Europa levert: koopwaren, koper, zilver (Z-DE), It. zijde, Eng. laken, ambacht. Producten

b. Europa biedt afzetmarkt voor koloniale producten

• A’pen exclusieve stapelmarkt & verdeler v. Portugese koloniale handel
• Port. kon routes nr Midden/Verre-Oosten niet beveiligen (Venitië)à monopolie fini
• toch behoud van dominerende handelspositie (grootste handelsmetropool W)
• A’pen opnieuw grote begunstigde bij Spaanse kolonisatie à hoogtepunt 16^de eeuw
• A’pen werd aanzienlijkste internat. markt v. NW-Eur.+ econ. zwaartepunt Lage Landen

a. economische opgang Z-Duitsland (vb.: Neurenberg)

• heropening zilvermijnen, door veralgemening nieuwe zuiveringstechnieken
• versterkt door investering kooplieden (Fuggers) + industriële traditie

à gunstige ligging t.o.v. Italië als tussenpersonen tussen Levant, It., NW-Eur.

b. bloei Brabantse jaarmarkten (Bergen op Zoom, Antwerpen)

• Engels laken geen toegang meer tot Vlaamse markt maar wel tot jaarmarkten
• A’pen werd stapelplaats voor hele continent
• drukke contacten met Keulen & Duitse achterland
• monetaire politiek Karel de Stoute zorgde voor overwaardering zilver
• zilver vloeit af nr Brabantse jaarmarkten à bankfilialen Z-Duitse bankiershuizen in A’pen

• profiteerden van uittocht Brugse kooplieden in jaren 1485-93

c. na 1500: nieuwe transcontinentale handelswegen via jaarmarkten in Castilië & Lyon

• ontstaan grote internationale transportfirma’s+ organisatorische vernieuwingen (post, krediet)
• = verdere impuls voor Europese verkeer over land

à ontoereikeende agrarische productie = vanaf 1550 Malthusiaanse spanning

à demografische druk op landbouwsector = scherpe prijsstijging of ‘prijsrevolutie’

a. specifieke intensiteit v. Malthusiaanse spanning in elk gebied door trage verschuiving ec. zwaartpunt v. Mediterrane regio naar Atlantische ruimte

• felste prijsrevolutie rond Mid. Zee + 1620/30 hongersnood, pest & bevolkingsinzinking
• daarna agrarische stagnatie (~ Sp., Port., It. in 1^ste helft 17^de eeuw)

b. meer vitaliteit in agrarische expansie: verdere aangroei in Frankrijk en Denemarken

• Denemarken: 1618-1648: Malthusiaanse spanningen: achteruitgang door pol. factoren (30j-oorlog)
• Frankrijk: keerpunt bij ineenstorting Lodewijk XIV
• rond 1700 stagnerende landbouweconomie + sterk verminderde bevolking

c. Engeland: uitzondering! Weinig militair geweld, commercieel-maritieme ontwikkeling

Atlantische economie, vooruitgang landbouwtechniek à vanaf 17^de e. agrarische revolutie

3.4.

a. hypothese over ‘betere controle’ over bevolkingsontwikkeling VS. demografische druk in loop 16^de eeuw = NIET met elkaar in tegenspraak!

• betere controle is enkel algemene langzame tendens die geleidelijk versterkte
• bevolkingsaangroei bleef dus mogelijk tijdens expansieve periode v. 16^de eeuw (door betere voeding + verlaging huwelijksleeftijd) à juist geen dramatische overbevolking zoals ervoor

b. vooruitgang v. agrarische arbeids/grondproductiviteit in Ned. VS. prijsrevolutie v. 16/begin17de eeuw zijn ook NIET met elkaar in tegenspraak!

• vrij geringe bevolkingsvermindering in 14/15^de eeuw in Ned. à elders was bevolkingsgroei v. 16^de eeuw inhaalbeweging voor demografische verliezen van 14/15^de eeuw ó Ned.: bevolkingsaangroei is groei i.p.v. inhaalsbeweging
• wegens maritieme ligging grote verbintenis Ned. met rest Europa à prijsstijgingen voelbaar!

B. de opbouw van de Atlantische handelseconomie

correcties van voorgaand model voor mercantilistische tijd: herhaling v. proces v. groei & verzwakking v.d. transcontinentale handel

1. hoge bloei in 16^de eeuw + stagnatie in 17^de eeuw
2. continue expansie maritieme handel tijdens nieuwe tijd
1. intussen wel verschuiving maritiem zwaartepunt v. Z-Europa naar NW-Europa
2. geen ongestroorde groei v. maritieme handel voor mediterrane economie! Wel Atl. ec.à ~ monetair: 16^de eeuw = grote zilverstukken + overvloed edelmetaal ó 17^de eeuw = deflatie[1]

1. De nieuwe expansie van de Europese handel over land en de verdere groei van de maritieme handel in de 16de eeuw

a. men zocht naar innovatie om aan moeilijkheden te ontsnappen: betere rotatietechnieken, voedergewassen, 3slagstelsel (braak↓), beter alaam, specialisatie, plattelandsindustrie

b. bij einde wapengeweld (eind 15^de e) legden deze innovations qualitatives (Simiand[1]) de basis voor agrarische groei à hoogtepunt Z-Ned. = mid. 16^de e.; N-Ned. = 17^de e.

1. stijging grondproductiviteit door technologische/organisatorische vooruitgang, specialisatie/diversificatie v. gewassen
2. bloei handel en mogelijkheid tot aanvoer graan uit Balticum door martieme ligging Nederlanden
3. bevorderde interregionale arbeidsverdeling:
1. meer tijd voor industrie
2. speciale teelt (extensief vee, visserij, zuivel, tuinbouw) om rendement in landbouw op te drijven
4. met extra brain-drain vanuit Z-Ned. werd landbouw meest vooruitstrevende van 17^de eeuw

c. toch geen kwantitatieve vooruitgang à verzwakking expansie na 1714 door inzinking graaninvoer, oorlogsoperaties Lodewijk XIV, veepestplagen na 1714

toch tendens tot verbetering persoonlijke rechten boerenbevolking à verschil O/W-Europa

a. West-Europa: ontbinding feodaliteit = slavenarbeid & lijfeigenschap geleidelijk verdwenen

• heerlijke verplichtingen bleven voortbestaan tot einde A.R. à remde agrarische vooruitgang
• tienden, grondcijns, pachtsom, banaliteit, rente, belasting aan centraal gezag, karweidienst

b. Oost-Europa: omgekeerd (vb.: Polen) à vroeger goed statuut boeren, vanaf late ME slecht

• vanaf dan graanleveringen aan NW-Europa à vergt kapitaal + leiderschap

Grootgrondbezitters nemen organisatie op zich + profiteren van groeiende politieke en economische macht:

• kopen kleine heerlijkheden
• usurperen boerenbedrijven
• beknotten vrijheid boeren

= la deuxième feodalité

• versterking lijfeigenschap + verslechting levensomstandigheden tasten productiviteit grond & arbeid aan
• minder tijd voor eigen grond=minder opbrengst=minder voedsel, gezondheid ↓
• vicieuze cirkel à bevolking raakt uitgeput à ook minder productie op domeinen

= algemene demografische en agrarische stagnatie à na 1650 algemene depressie en sociaal immobilisme