Item gefilterd op datum: december 2012

• Ethica

Bestudeert de normen van het handelen en de waarden

• Politiek

Bestudeert de vraag hoe de maatschappij moet georganiseerd worden

• Esthetica

= de leer over de schone kunsten

(metafysica = leer over de grondslagen van alles wat bestaat, van al het zijnde)

• Ontologie

= men zoekt naar algemenen beginselen van het zijnde als het zijnde

• Bijzondere metafysica

= men onderzoekt de beginselen / grondslagen van de voornaamste soorten zijnden

• Rationele kosmologie

Bestudeert de (basis-)structuur van de wereld

• Rationele psychologie

= algemene leer over de mens: psyche als het meest essentiële deel van de mens (andere benaming = wijsgerige antropologie)

• Rationele theologie (theodicee)

= wijsgerige leer over God, waarin ondermeer problemen over het ontstaan van God, zijn wezen, de godsbewijzen werden bestudeert

≠ hedendaagse theologie, die geen wijsgerige leer, maar een studie van openbaring is

• Wijsbegeerte

= vorm van kenniswerving die ontstaat wanneer men geen vrede neemt met de mythische, magische of dogmatische aanpak; wanneer men de eis van betrouwbaarheid stelt en dus kritisch wordt

Ontstaan in Griekenland (6^de eeuw BC)

Thales van Milete = eerste wiskundige

= eerste wijsgeer

 verschil met mythische en dogmatische benadering = overtuiging dat:

• deze situatie niet bevredigend was
• discussie en controle nodig was
• de definitiemethodes moesten verbeterd worden

• Drie basisproblemen

a)factische / speculatieve vraag naar de aard van de werkelijkheid

b) ethisch – politieke vraag naar het reguleren van het menselijk handelen

c) epistemologische / theoretische vraag: kunnen we de twee vorige vragen beantwoorden? Kunnen we betrouwbaren kennis verwerven, en zo ja, hoe?

• Benaderingswijze van de wijsbegeerte

= streven naar rationaliteit / rationeel denken

Enge zin van het woord

= denken waarbij men door een onophoudelijke interactie tussen nauwkeurig geformuleerde theorieën en onbetwijfelbaar vastgestelde empirische feiten, tot betrouwbare kennis komt

Brede, wijsgerige, zin van het woord

= rationele benadering gekenmerkt door de eis om betrouwbare antwoorden te zoeken op alle vragen  streven naar zo groot mogelijke helderheid in de begrippen en uitspraken

• Irrationeel en a – rationeel

Irrationeel

= ideeën naar voor brengen die of interne contradicties bevatten, of manifest in strijd zijn met de alledaagse ervaring of algemeen aanvaarde wetenschappelijke inzichten afwijzen

A – rationeel

= leerstellingen die niet voor rationele of wetenschappelijke argumentatie vatbaar zijn, maar die evenmin duidelijk in strijd zijn met de logica of de wetenschappelijke gegevens (cf. relatie mens – God)

• Rationaliteit

Niet duidelijk wat men als aanvaardbaar bewijs mag beschouwen als men het niveau van wetenschappelijkheid niet kan bereiken

 verschillende opvattingen over wat een behoorlijke argumentatie is:

- Probleem van de mededeelbaarheid (hoe exact moet de filosofische taal zijn?

- Probleem van eenheid en coherentie (moet er een eenheidstheorie zijn?)

- Probleem van empirische verificatie (is empirische controle mogelijk?)

 eisen van bewijsvoering

Strenger maken = minder vragen kunnen beantwoorden

Soepeler maken = betrouwbaarheid van de antwoorden daalt

 het is aangewezen voor strenge eisen te kiezen (en dus antwoorden schuldig te blijven): zolang men niet in extremen vervalt is alles in orde

 algemene methodologische vuistregel

Buitengewone beweringen hebben steeds nood aan buitengewone bewijzen, willen ze aanvaardbaar zijn voor de kritisch denkende mensen

• Wetenschap

= benaderingswijze die toelaat betrouwbare kennis te bereiken (deze kennis geeft aanleiding tot algemene consensus)

• Zesde eeuw BC

Thales van Milete : ontwikkeling wiskunde: methode die zonder dwang tot universele erkenning aanleiding gaf

MAAR: kennis die men met wiskunde bereikt is de kennis van constructies van onze geest (geen kennis van de ervaarbare wereld)

• Zeventiende eeuw AD

Galilei : onderzocht de wetten van de val en de worp (mechanica)

 ontstaan experimentele methode: combinatie van wiskundige methode om modellen te formuleren, en het experiment dat toelaat deze modellen met grote precisie te controleren

Kenmerken:

- formulering van stellingen in logico – mathematische taal

- controle van de stellingen door herhaalbare experimenten

 UNIVERSELE ERKENNING!!

Galilei (mechanica) + Kepler (planetentheorie)  Newton synthetiseert!

• Geen universeel beeld

Wetenschappen = uiteengevallen in specialismen

GEVOLG: de wetenschap weet altijd meer, maar elke individuele wetenschapsmens beheerst een steeds beperkter terrein (niemand kan het geheel nog overzien)

Oorspronkelijk streefdoel = kennis als antwoord op de nood aan verklaring

MAAR: wetenschap is ingekapseld geworden in staten of industriële ondernemingen

• Gevaren van de wetenschap

Cf. atoombom, Tsjernobyl…

 ontstaan anti – wetenschappelijke of pseudo – wetenschappelijke stromingen

 fundamentalistische strekkingen binnen godsdiensten

• Dogmatisme

= een geesteshouding waarbij men een aantal opvattingen als onwrikbare waarheid hanteert en deze derhalve nooit aan kritiek of controle onderwerpt

 voordeel: groepsverbondenheid biedt steun

 nadeel: nadelig bij het verwerven van betrouwbare info

• Dogma (in christelijk taalgebruik) = - formulering van een geloofswaarheid

- is bindend  er bestaat een institutionele bevestiging van

• Elk systeem zoekt een compromis tussen:

- Open houding = het geheel van pro – en contra – argumenten overzien en dan beslissen

MAAR: enorm verlies van tijd en energie!

- Dogmatische houding = voor eens en voorgoed de regels voor het handelen vastleggen en zich steeds blindelings naar die regels gedragen

• Politieke filosofie (Popper)

- Open society : vrije communicatie van ideeën is mogelijk en er is geen weerstand tegen veranderingen  democratie

- Closed society: censuur op de communicatie en starre structuren  totalitaire regimes

• Sektarische bewegingen

Kenmerken: - inpalming

- groepsvorming

- hiërarchie

- charismatisch leider

- afzondering van de wereld

- uitverkiezing

- geslotenheid voor informatie

- irrationalisme van geloofsovertuigingen

- proselytisme (bekeringsijver)

 hoe sterker deze kenmerken aanwezig zijn, hoe sterker de dogmatiserende, verstarrende invloed op de aanhangers en hoe meer men een beweging kan bestempelen als ‘sekte’ (cf. ook brainwashing)

• Geloven = erbij horen

Het al dan niet geloven in de leer is onwrikbaar verbonden met het al of niet behoren tot de groep van gelovigen.

• Excommunicatie = wie de leer niet of niet volledig aanhangt, wordt publiek uit de groep gestoten
• Abnegatie = wie een afwijkend inzicht heeft, kan uit vrees voor excommunicatie zijn eigen mening verloochenen en zich onderwerpen
• Hypocrisie = in plaats van zich echt te onderwerpen geeft men naar buiten toe de indruk dat men zich aan het geloof houdt

• Andere interpretaties

Afvallige meningen die aangehangen worden door groepen: als ketters beschouwd en vervolgd OF leidt dit tot godsdienstoorlogen

• Zwart – wit manier van denken

“Op het einde der tijden zullen de goeden van de kwaden worden gescheiden en zal de ene groep eeuwig gelukkig zijn, de andere voor eeuwig gefolterd”

 MAAR: grote massa van de mensen ligt ongeveer rond het midden en de extremen in positieve of negatieve zin vormen kleine aantallen = Gauss - curve

• Westerse versie

(ontwikkeld door Zarathoestra = Perzische profeet, 9^de eeuw aCn)

- Dualistisch wereldbeeld: wereld van het goede en wereld van het kwade

- Onophoudende strijd: iedere mens moet een kant kiezen, maar op het einde der tijden zal het goede overwinnen en zullen de kwaden gestraft worden

 Droevige toestand van de wereld wordt begrijpelijk gemaakt door een reden te geven voor het tijdelijk succes van de bozen en het mislukken van de goeden

 Strijd tussen goed en kwaad binnen in de mens wordt verhelderd: hij wordt nu een door een engel benaderd, dan weer door een duivel bekoord

Manicheïsme: Goede = het geestelijke

Kwade = het materiële

(>>> nu: mancheïstisch = in zwart – wit tegenstellingen denken)

• Indische versie

Leer van de zielsverhuizing (= transmigratie / palingenese / samsara / reïncarnatie / wedergeboorte of metempsychose)

De gedachte is dat er een ziel bestaat (of tenminste een schuldenlast / karma) die na de dood verder blijft bestaan en herboren wordt in andere levende wezens. Het goed en kwaad van een bepaald leven geeft aanleiding tot een beter of slechter bestaan in het volgend.

 er bestaat een mogelijkheid zich te bevrijden van deze cyclus van wedergeboorte!

• ‘Geluk van de bozen’

Dit knelpunt wordt ‘opgelost’ door te stellen dat het ware geluk op aarde niets anders is dan het beoefenen zelf van de deugd dan dat bijgevolg het succes van de bozen slechts schijn is.

 Diesseits: “aan deze zijde van de dood” ; dit is niet het enige, het laatste, het definitieve

 Jenseits: “aan gene zijde van de dood”; een ander leven in het hiernamaals waarin het onrecht van dit bestaan zal worden goedgemaakt

• Beloning en straf

Idee van beloning en straf na de dood ≠ kenmerk van elke godsdienst

(bv. Babyloniërs en Grieken kenden dit fenomeen niet)

 komt slechts tot uiting op een beschavingsniveau dat voldoende complex is opdat het probleem van ‘het geluk van de bozen’ zou kunnen opduiken

• Neolitische Revolutie  vorming grote rijken

gevolg: ontstaan van rechtsregels !

bv: “Gulden Regel” = Doe een ander niet aan wat je niet wenst dat jou zou worden aangedaan

>> aansporingen tot verdraagzaamheid, respect voor armen en zwakken, algemene naastenliefde

• Onrechtvaardigheid

Men begint te beseffen dat de wereld onrechtvaardig is. (De ethische normen gaan in tegen de neiging van de mens tot egoïsme en agressiviteit.)

 nood aan zingeving! “Wat kan de zin zijn van een leven in gerechtigheid, wanneer de wereldorde zelf onrechtvaardig is?”

2 mogelijke reacties:

• Zich aanpassen aan de onrechtvaardigheid en aanvaarden dat er lijden is
• Ontstaan van wereldgodsdiensten: (brengen ook een grotere stabiliteit binnen het rijk)

verlossing van de onrechtvaardigheid in het hiernamaals

OF

Zielsverhuizing: reïncarnatie met een cyclus van levens

· Het boek Job en het lijden

Vraag naar het waarom van het lijden = pseudo – vraag: tot op heden is nooit aangetoond dat het lijden een dergelijke ‘zin’ of ‘doel’ heeft

• Universaliteitsaanspraak

(itt mythes: waren karakteristiek voor een bepaald volk) De openbaringsgodsdiensten richten zich in principe tot alle mensen

• Openbaring

Waarheden van een godsdienst vinden hun oorsprong bij God / hoogste werkelijkheid en worden geuit in boeken of in prediking van een profeet

 heilige boeken waarvan de tekst niet voor discussie vatbaar is (interpretatie van de tekst leidt vaak tot een afscheuring)

• Hindoeïsme: de veda’s

- Uitspraken die door God aan de wijzen uit de oudheid zijn geopenbaard

- Ultieme realiteit = Brahman (‘macht van de illusie’ zorgt ervoor dat de wereld echt lijkt)

- Ziel is onverwoestbaar

- Toekomstig bestaan van de ziel wordt bepaald door het karma

- Cyclus van een aantal levens = samsara

• Boeddhisme: de tripitaka

- Verzameling van legenden en gedichten, toegevoegd aan een historische kern, die samen een model vormen voor de zoektocht naar verlichting

- Leven is onvolmaakt, onbevredigend en vol lijden

- Oorsprong van het lijden is hebzucht en verlangen

- Het nirvana kan de cyclus van zielsverhuizingen doorbreken

• Jodendom: de thora

- Pentateuch: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium

- Boeken van Mozes, die de joden uit de Egytische slavernij heeft weggeleid

• Christendom: nieuwe testament

- Handelingen van Jezus en zijn apostelen

• Islam: koran

- Openbaringen van de aartsengel Jibril aan Mohammed

- Koran > Quara = het gereciteerde

• Dogmatisme

Dogma’s zijn stellingen die men moet aannemen om als gelovige van een godsdienst te worden beschouwd

• Verlossing

Vertrekpunt openbaringsgodsdiensten: mens bevindt zich in een droevige situatie op aarde

 toetreden tot de godsdienst biedt de mogelijkheid aan zonde en ellende te ontkomen