Overal in Europa waren kerkelijke instellingen en hofhoudingen toonaangevend op cultureel gebied. Grote steden hebben hun zelfbewustzijn ook in de architectuur vastgelegd.

In de Zuidelijke- Nederlanden zijn de meest typische gebouwen de belforten, deze hadden verschillende functies (van nuttige functies tot prestige symbool). Ook lakenhallen, het hart van de plaatselijke economie, waren enerzijds functioneel en anderzijds symbolisch. Verder waren er ook hallen voor de voorziening van de lokale markt, kerken en hospitalen.

Op gebied van literatuur manifesteerde de burgerlijke samenleving zich even veelzijdig. Toch valt op dat Brabant een vruchtbaarder literair milieu schijnt geweest ze zijn dan Vlaanderen. Zo zijn bepaalde genres duidelijk vroeger en sterker vertegenwoordigd in Brabant. Met name de geschiedschrijving. De literatuur omvat een groot aantal vertalingen naar de volkstaal uit het Frans en het Duits, en er was de mystieke traditie. Uit de 14^e eeuwse toneeltraditie zijn er weinig profane toneelteksten bewaard, deze traditie werd voor een deel geïnspireerd door hoofse epiek en lyriek. Ook zijn er een aantal kluchten bewaard gebleven. De Nederlandse letterkunde in de 14^e eeuw lijkt rijk geschakeerd te zijn, nauw aansluitend bij de internationale tendensen, maar met een onmiskenbare originele inbreng. Brabant was opvallend sterker vertegenwoordigd, wellicht door de nauwere banden tussen steden, adel en hof. Wel ontwikkelde zich in Vlaanderen de boekproductie en miniatuurkunst tot internationaal niveau, duidelijk naar franse voorbeelden.

In het noorden van de Nederlanden, ook in Den Haag, werden na 1358 de artistieke activiteiten op hoog internationaal niveau gebracht dankzij de Beierse Hertog Albrecht. Den Haag werd het centrum van literaire en muzikale creativiteit. De topfiguren waren stuk voor stuk geëmancipeerde intellectuelen, door hun hoog niveau konden ze zich veroorloven eigen sociale klemtonen te leggen en aarzelden ze niet een kritische spiegel voor te houden.

De expansie van de Hollandse handel en nijverheid valt alleen te begrijpen door deze te plaatsen in haar samenhang met de omringende regio’s. Van de Hanzesteden werden de methoden voor het brouwen van bier en de conservering van haring nagebootst, van Vlaanderen en Brabant de technieken voor de bereiding van laken. De Zuidelijke- Nederlanden vormden een belangrijke afzetmarkt, terwijl van daar graan werd ingevoerd.

De complementariteit tussen gewesten onderling speelde duidelijk ook een rol rond Vlaanderen. Bij een boycot door de Hanze zochten zij een uitwijkplaats in Dordrecht. Toch slaagde Hollander er niet in Vlaanderen de loef af te steken in de handel. De reden hiervoor is dat de Hanze er nooit aan zou denken haar vaste basis Brugge op te geven.

De voorsprong die de Vlaamse economie had vanaf de 11^e eeuw, bleef gehandhaafd tot het einde van de 15^e eeuw.

De regionale verschuiving van activiteiten werd bepaald door gunstigere productievoorwaarden. De mobiliteit werd veroorzaakt door de logica van de kapitalistische productiewijze, die al duidelijk leefde bij de groothandelaars van die tijd. De economische dynamiek vond haar oorsprong in het winstbejag van groothandelaren.

De expansie van de Hollandse handel en nijverheid valt alleen te begrijpen door deze te plaatsen in haar samenhang met de omringende regio’s. Van de Hanzesteden werden de methoden voor het brouwen van bier en de conservering van haring nagebootst, van Vlaanderen en Brabant de technieken voor de bereiding van laken. De Zuidelijke- Nederlanden vormden een belangrijke afzetmarkt, terwijl van daar graan werd ingevoerd.

De complementariteit tussen gewesten onderling speelde duidelijk ook een rol rond Vlaanderen. Bij een boycot door de Hanze zochten zij een uitwijkplaats in Dordrecht. Toch slaagde Hollander er niet in Vlaanderen de loef af te steken in de handel. De reden hiervoor is dat de Hanze er nooit aan zou denken haar vaste basis Brugge op te geven.

De voorsprong die de Vlaamse economie had vanaf de 11^e eeuw, bleef gehandhaafd tot het einde van de 15^e eeuw.

De regionale verschuiving van activiteiten werd bepaald door gunstigere productievoorwaarden. De mobiliteit werd veroorzaakt door de logica van de kapitalistische productiewijze, die al duidelijk leefde bij de groothandelaars van die tijd. De economische dynamiek vond haar oorsprong in het winstbejag van groothandelaren.

Niet alle steden zagen hun bevolkingscijfer evenredig dalen. In sommige steden werd dit gecompenseerd door de trek van plattelandsbevolking naar de steden. Als gevolg van schaarste aan geschoolde arbeidskrachten stegen daar immers de lonen, er meer woonruimte beschikbaar gekomen. Ook daalde de kwaliteit van de landbouwgrond, de reden hiervoor zijn te zoeken in de bodemstructuur en het turfsteken.

Veel van de overtollig geworden mensen zochten een nieuw bestaan in de steden, anderen legden zich toe op ambachtelijke activiteiten in de dorpen zelf, te denken aan haring, kaas en zuivelproductie. Hiervoor was er een grote nood aan zout. Er groeiden ook nieuwe exportnijverheden bloeiden, o.a. bierbrouwerijen en lakenindustrie.

Het succes van al deze Hollandse handelsroutes berustte op nog drie basisgegevens: de scheepsbouw, de scheepvaart en het structureel te kort aan broodgranen. Dit laatste dwong om elders aankopen te verrichten, zodat er een dynamiek ontstond.

hogere reële inkomsten waren dan voorgaande generaties, waarmee men meer luxeproducten kon kopen.

Tegelijkertijd stegen echter de transportkosten, omdat de sterfte arbeid schaars en duur gemaakt had. De uitgaven werden gedrukt door meer goederen te vervoeren in een keer, en door Het handelsvolume steeg, maar de Europese bevolking daalde globaal met een derde. Het antwoord hierop is dat door de dalen van de bevolking er meer kapitaal vrijkwam en er hogere scheepscapaciteit.

In de Nederlanden was de 14^de eeuw zonder enige twijfel evenzeer als elders in Europa een periode van aanzienlijke bevolkingsafname door honger en pest.

In de loop van de 14^e eeuw grepen grondige veranderingen plaats in de economische structuur van de Nederlanden. Natuurlijk mogen we de effecten van de lange afstandshandel niet overschatten, maar de Nederlanden bekleedden echter wel een centrale plaats in het europees economisch systeem.

He burgerlijk kapitaal drong door op het platteland, dit in de vorm van aankoop van land en investering in veestapels. Eigenaren oefenden invloed uit op de investering in productieverhogende technieken en door bepaalde leveringen in natura voor zichzelf op te eisen (turf, tarwe, graan textiel).

De grote vraag in de steden vormde de motor achter deze investering, maar anderzijds zouden de Vlaamse steden nooit hun omvang bereikt hebben zonder de bevoorrading uit naburige streken op het platteland.

De radicale doorbraak in de politieke structuren van het graafschap Vlaanderen die volgde op de Guldesporenslag, lokten vanzelf reacties uit: ten eerste kwam er een nieuwe aanval van de Franse koning in 1304, die uitliep op een halve overwinning en het verdrag van Athis. Ten tweede probeerden de patriciërs de macht in de steden opnieuw naar zich toe te trekken. Onder de ambachtslieden waren er ook conflicten om macht. (In Gent zouden er 3 leden de macht onder elkaar verdelen (poorters), in Ieper 4 leden en in Brugge 9).

De west- Vlaamse boerenbevolking kwam in opstand o.l.v. Klaas Zannekin, door de rigoureuze herstelbetalingen aan Frankrijk. De opstand werd bloedig onderdrukt door een Frans leger dat door de graaf te hulp was geroepen.

Toen in 1337 de 100 jarige oorlog uitbrak, voelde men in Vlaanderen onmiddellijk de weerslag, omdat men economisch afhankelijk was van Engeland, en politiek afhankelijk van Frankrijk. Drie grote steden, Gent, Brugge en Ieper oefenden het feitelijk gezag uit. De hoofdsteden vaardigden discriminerende maatregelen uit om hun eigen textielnijverheid te beschermen. Hier kwam een einde aan toen Lodewijk van Male zijn intrede deed in Aalst ( Aalst werd één van de 3, dus 4: Gent, Ieper, Brugge en Aalst)

In Holland had graaf Willem IV schulden gemaakt. In die moeilijke financiële toestand deed zich een opvolgingscrisis voor na zijn dood. Willem III’s dochter, Margaretha, was gehuwd met keizer Lodewijk. Toen Lodewijk stierf was er weerstand tegen Margaretha, en installeerde ze haar minderjarige zoon Willem als stadhouder. In 1350 wou Margaretha opnieuw de touwtjes in eigenhanden nemen, maar ze vond slechts steun bij een deel van de adel en de steden. Dit mondde uit in een burgeroorlog met twee partijen: de Hoeken (die de terugkeer van M. steunden) tegen de Kabeljauwen (die Willem als graaf wouden erkennen). Willem V won de strijd. De 2 partijen berusten op adel en bestuurlijke families in steden, de scheidingslijnen liepen doorheen de standen. Af en toe laaide de strijd op.

In het graafschap Glere (sinds 1339 hertogdom) speelde zich een analoge situatie af inzake het ontstaan van een partijstrijd. De oorzaken van dit proces zijn, ten eerste een betwiste troonopvolging, ten tweede een sociale structuur, waarin de ridders een belangrijke rol speelden, steden nog volop in een emancipatieproces zaten en de geestelijkheid geen tegenwicht vormde. Het conflict werd aangewakkerd door sociale spanningen aan het begin van de honderdjarige oorlog. Alsmede ook door een opvolgingskwestie tussen de rivaliserende adellijke families Van Heekeren en Van Bronkhorst. Dit leverde een aanhoudende strijd op met Brabant. Keizer Karel IV kwam tussen beiden, en bracht willem van Gulik op de troon, dit betekende een consolidatie

In een drietal vorstendommen groeide de traditie om privileges en resultaten van krachtmetingen vast te leggen in documenten.

In het prinsbisdom Luik was deze traditie ontstaan in een sfeer van burgeroorlog. Na ieder gewapend treffen moest er een vredesakkoord gesloten worden. Naar aanleiding van iedere bisschopsverkiezing kwamen de partijen (de bisschop, het kapittel, het patriciaat & ambachtsgilden) tegenover elkaar te staan. Uit de vredesakkoorden kwam een bestuursvorm tevoorschijn, waarin de ambachtsgilden de stadsraad formeel in handen hadden. Hierop kwam protest, en er werd een controlelichaam ingesteld, de ‘raad der XXII’.

In Brabant ging het er iets vredelievender aan toe, de hertogen zochten steun bij de steden tegen de adel. Hiervoor vroegen de steden natuurlijk privileges in de plaats, om hun economische en bestuurlijke autonomie uit te bereiden. In vele opvolgingsgevallen was er twist, dit was ook het geval toen Hertog Jan II stierf, en zijn zoon minderjarig was. Toen dwongen de steden de inrichting van een controlelichaam af (de raad van Kortenberg), waarbij ze her recht hadden passief weerstand bieden indien het land niet goed bestuurd werd. Bij de dood van Jan III, sloten de adel en de steden een verbond uit angst voor buitenlandse inmenging en uit angst verdeeld te worden tussen de drie dochters van Jan III.

Ook in het Prinsbisdom Utrecht of het Sticht, groeide de traditie van standenoverleg. De Stichtse landbrief van 1375 was de meest volledige versie van deze standen privilegies. De standenvertegenwoordiging zou het toezicht houden op oorlogsverklaringen en bisschoppelijke ambtenaren die de landbrief zouden overtreden zouden terecht gesteld worden voor een rechtbank uit de standen. Toch kon bisschop Frederik van Blankenheim de bisschoppelijke macht consolideren en de invloedssfeer uitbereiden.

Op gebied van politieke structuur en politieke cultuur vonden ingrijpende veranderingen plaats. Dit wil niet zeggen dat daarmee een tijd van orde en rust zou zijn aangebroken. Na de hevige revolutionaire doorbraken werden de oude machten gehergroepeerd. Vooral in Luik en Vlaanderen, waar de conflicten het hevigst waren bleef de consolidatie gedurende het grootste deel van de eeuw uit.

De uiteenlopende institutionele tradities van vorstendommen werden een fundamenteel gegeven voor de Nederlandse geschiedenis tot het eind van de 18^e eeuw.