Item gefilterd op datum: december 2012

De katholieke en protestantse kerk legt de nadruk op harmonie en affectie, waardoor de relatie tussen partners wijzigt vanaf de zeventiende en vooral de achttiende eeuw. Ook de relatie tot kinderen verandert (Ariës, Pollock (kinderen als afzonderlijke categorie)). Er ontstaat een romantisering van het huwelijk en het kind wordt bezien als een uniek en individueel mens.

Shorter stelt dat er drie nieuwe sentimenten ontstaan in de achttiende eeuw: de eerste seksuele revolutie, het moederschap en de moederliefde en het belang van huiselijkheid wat romantische liefde, cultivering van moeders en van hun band met hun kinderen inhoudt.

De man bekleedde een benijdenswaardige positie dankzij de verdediging van deze hiërarchie door kerk en overheid, maar er bestonden veel grotere ongelijkheden op economisch en sociaal vlak. Vrouwen hadden immers vaak een machtsbasis wegens arbeidskracht, voortplantingsrol en bezit. Hierdoor speelde ze zeker in de privé-sfeer een belangrijke rol.

Er ontstaat een nauwe band tussen gezin en samenleving in de late middeleeuwen. Dit houdt verband met de staatsvorming en de legitimatie van de kerk (zij breken de gewapende macht va de families vb. eerstgeboorterecht).

Gezin en kerk

- middeleeuwse recht en dogmatiek

• celibaat boven het huwelijk
• principe van monogamie en onontbindbaarheid
• bona matrimonalia: huwelijk als trouw en voortbrengen van kinderen

- consensusdoctrine in de decretalen van Gregorius IX in 1234

• wederzijdse instemming
• onontbindbaar
• vrijere omgangsvormen
• belang autoriteit van de vader

- Humanisme van Erasmus

• vraagstellingen over de onkuisheid van celibatairen
• voorstander van priesterhuwelijken, positivist
• belang van het gezin als een opvoedingsinstituut waarin zorgzame en liefdevolle opvoeding van de kinderen centraal staat.

- Protestantisme van Calvijn

• tegen celibaat en kloosterleven
• desacramentalisering
• doel van het huwelijk blijft het voortbrengen van kinderen, maar een liefdevolle relatie is nodig als afspiegeling van de liefde voor God
• gezin als zeer belangrijke plaats voor de godsdienstoefening

- Katholieke Reformatie

• strijd tegen de mistoestanden in de kerk
• pleidooi voor hernieuwde vroomheid
• christelijk huwelijksleven beter dan celibaat
• toenemende waardering voor het gezin
• regeling huwelijksluiting in het Concilie van Trente: decreet van Temetsi (homogenisering en uniformsering van de huwelijksceremonie, huwelijksgeloften uitspreken in aanwezigheid van getuigen en priester, registratie in parochieregisters, strenger toezicht)

Gezin en staat

- middeleeuwen

• macht van verwantschapsgroepen en familie
• ontluikende moderne staat zorgt voor een daling van de macht van families

- vorstelijk absolutisme

• gehoorzaamheid van de vorst vs almacht van de vader in het gezin
• Bodin: vergelijking staat met de familie
• Bossuet: vaderlijk en vorstelijk gezag gestoeld op le droit divin
• Hobbes: vorstelijk absolutisme maar godloos: staat als monsterlijke machine = leviathan
• Locke: two treaties of government
  • verdrag als vrijwillige verbintenis tussen de vorst en mensen
  • mens van nature goed (geboren als tabla rasa)
  • gehoorzaamheid aan beide ouders
• Rousseau: du contrat social
  • doorbreken van het hiërarchische denken: soevereiniteit van het volk
  • beleid als uitdrukking van de volonté générale
  • scheiding staat en gezin: vader als natuurlijke meerdere
  • opvoedbaarheid van de mens (Emile ou l’education): gezin als opvoedingsinstituut

Het huwelijk was gebonden aan een economische basis en endogamie werd nagestreefd. Deze economische basis kon echter sterk verschillen. Op het platteland was het bezit van grond een belangrijke factor, waar bij de adel het kapitaal en de machtspolitiek nagestreefd werden. Hieruit volgt dat er vaak geen sprake was van liefde en betrokkenheid, tenzij in steden, waar meer huwelijken op basis van eigen keuze aangegaan werden.

- nuclear family vs extended family (aan de hand van het demografisch patroon)

- relatief kleine gemiddelde omvang

- nuancering

• regionale verschillen
• Berkner: gezinscyclus: huishoudens verschillen volledig wanneer er sprake is van een productie-eenheid

Hajnal: het West-Europese huwelijkspatroon: typische kenmerken

- gemiddeld hoge huwelijksleeftijd (zeker in vergelijking met systemen van uithuwelijking maar steeds variaties afhankelijk van sociale groepen in ruimte en tijd)

- hoge proportie ongehuwden

- gering leeftijdsverschil tussen de partners

- relatief beperkt aantal buitenechtelijke geboorten

Hierbij is het huwelijk een soort van evenwichtsherstellend mechanisme. Het zorgt voor een daling van de spanningen tussen bevolkingsomvang, gezinsvorming en bestaansmiddelen.

Het huwelijkspatroon kan verklaard worden aan de hand van verschillende factoren. Ten eerste is het huwelijk afhankelijk van de bestaansmiddelen (Dupâquier: economische basis, kerngezin als standaardmodel en kinderen enken binnen het huwelijk (na conceptie dient een huwelijk voltrokken te worden); Wrighley en Scofield: lange termijn verbanden tussen ontwikkeling van reële lonen en ontwikkeling van nuptialiteit). Daarnaast is er het principe van de neolokaliteit (opzetten van een nieuw huishouden zonder controle van de ouders) en de reproductie binnen het huwelijk.

Deze periode werd gekenmerkt door een hoge huwelijksleeftijd, een klein aantal kinderen en een snelle afname van de fertiliteit. De nataliteit hierbij is afhankelijk van leeftijdsgroep, regio en sociale groep. Het gaat hier om geboortebeperkende attitudes (E.A. Wrigley), amenorroe (= wegblijven van de menstruatie en ovulatie door een gebrek aan voedsel), de duur van de borstvoeding (= cultuurgewoonte) en het regelen van demografisch gedrag via de nuptialiteit.

Normale of structurele mortaliteit

- hoge kinder- en jongelingensterfte

- zuigelingensterfte

• endogeen: geboortesterfte
• exogeen: factoren (> endogeen)

- urban graveyard – effect

• groter sterfteoverschot in de stad
• hygiëne en gezondheid, bevoorradingsstoornissen en een groeiende concentratie van de bevolking
• problemen demografische balans: immigratie was zeer belangrijk!

Catastrofale mortaliteit

- oorlogen

• modernere en intensievere methoden
• indirecte gevolgen

- honger

• klimatologische omstandigheden, waardoor oogstmislukkingen ontstaan
• voedseltekorten leiden tot een prijsstijging, waardoor ondervoeding ontstaat, wat leidt tot een daling van de fertiliteit (relatie voedselprijzen en mortaliteit dient genuanceerd te worden)

- exogene omstandigheden

• de pest
• andere infecties

A bello, fame et peste libera nos Domine

In de pre-industriële samenleving was er een hoge mortaliteit, een hoge fertiliteit en een lage levensverwachting. Dit zorgde voor een lage bevolkingsdichtheid en een zeer lage bevolkingsgroei.

Voor de industriële revolutie was er een relatief beperkte bevolkingsdichtheid. Met de uitbouw van de landbouw en het ontstaan van handel steeg deze. Door de pestcrisis steeg het bevolkingsaantal, waardoor men in een economische en sociale crisis belandde, die in de zestiende eeuw zich herstelde. De industriële revolutie zorgde voor een nieuwe fase in de ontwikkeling van de Europese economie en maatschappij.