Item gefilterd op datum: december 2012

• zocht naar het blijvende, eeuwigdurende principe van alles, en dat voerde tot absolute ontkenning van elke verandering
• verandering is schijn en bedrog, het soort gezichtsbedrog dat ons doet geloven dat de zon op- en ondergaat
• alleen inzicht in het eeuwig blijvende zijnde is waarheid, de rest is een opinie
• fundamenteel verschil met de presocratici uit Turkije

• het vuur, dat alle substantie verandert (zoals hout tot as), leverde de sleutel tot het geheim van het heelaal
• het was niet zo belangrijk meer te weten wat nu de oerstof was, maar wel in te zien dat het ging om het principe van de voortdurende verandering van alles = logos: de materiële wereld, de mensen, de instellingen
• logos = het eeuwige verstand dat zich doorheen alle tegenstellingen ontwikkelt

-‘’God (de logos) is dag en nacht, zomer en winter, oorlog en vrede, verzadiging en honger’’

- alles is voortdurend in verandering en alles staat in tegenstelling tot iets anders

Vb.: geen licht zonder donker, geen gezondheid zonder ziekte, geen liefde zonder haat

- kentering in de economie: als fundament van het nadenken moeten we aannemen dat alles veranderd

Hier ligt tevens het begin van het dialectisch denken dat later door Hegel uitvoerig zal worden uitgewerkt.

Heraclitus geloofde in de wijsheid van de logos die voor een verborgen harmonie van alle tegenstellingen zorgde. De mensen moesten deze wijsheid leren inzien en er zich naar schikken. Alleen door dit inzicht en deze aanvaarding van de werkelijkheid kan de mens de rust en de blijmoedigheid bereiken, die het hoogste geluk zal zijn. Dit inzicht in de voortdurende verandering (dynamiek) van al het bestaande leidde tot een tegenbeweging aan het andere uiteinde van het Griekse Rijk, in de Griekse kolonies en Zuid-Italië.

• lucht = oerstof
• vuur is verfijnde lucht, water is vloeibaar geworden lucht(gas),…
• actueel: luchtvervuiling en windturbine

• interesseerde zich voor de wiskunde (berekenen van een afstand of een hoogte) en voor raadsels zoals de magnetische kracht
• merkte op dat ijs, water en wolken dezelfde substantie zijn

-hypothese: alles bestaat uiteindelijk uit water

• water = oerstof
• actueel: opwarming van de aarde, het inpakken van gletsjers om schade te beperken

In de havensteden van Klein-Azië woonde een klasse van handelaars en politici die er alle belang bij hadden, de resultaten van de wetenschap praktisch, dit wil zeggen materieel te kunnen toepassen op de scheepvaart, de productie, de handel en de politiek

Filosoferen is een gevaarlijke bezigheid omdat doordenken altijd betekent dat je het bestaande overschrijdt. Je vraagt je af waarom de dingen zijn zoals ze zijn in plaats van ze gewoon als zodanig (dus kritiekloos) te aanvaarden.

Filosoferen is tegelijkertijd een onvermijdelijke, noodzakelijke bezigheid voor de mensen, die van nature nieuwsgierig zijn en willen weten, hoe alles in elkaar zit.

Filosoferen is op praktisch niveau volslagen nutteloos en zelfs hinderlijk omdat het je soms verhindert onlogisch of onethisch te handelen, of bepaalde materiële waarden voorrang te geven boven algemeenmenselijke en persoonlijke waarden, die moeilijk kwantitatief gemeten kunnen worden. Aan de filosofie doen berust daarom op een keuze.

(1) Descriptieve (beschrijvende) filosofie = beschrijft het bestaande, zowel het zijn op zich als de mens wordt beschreven

Het zijn: al wat is en bestaat

• Ontologie (zinsleer): het onderscheid tussen zijn en worden
• Metafysica: de vraag naar de oorsprong van de zijnden, naar een oerprincipe of God

De mens

• Wijsgerige antropologie: wat is de mens?
• Cultuurfilosofie: wisselwerking tussen mens, tijd en omgeving
• Sociale filosofie: mens en samenleving

(2) Normatieve filosofie = het juiste denken en handelen trachten te bepalen

Hoe kunnen we juist zijn?

• Logica: de theorie van het juiste redeneren
• Kennisleer: wat is de waarde van ons kennen?

Hoe moeten we juist handelen?

• Moraalfilosofie (ethica)

Het verschil tussen filosofie en ideologie is totaal.

Ideologie = een samenhangend mensbeeld dat steun en zekerheid geeft, al dan niet bewust wordt opgedrongen en antwoorden geeft maar geen vragen laat stellen

→ het is een verstard mensbeeld dat gecontroleerd wordt door autoritaire en absolute gezagsinstanties (priesters, partijleiders, professoren) die geen tegenspraak dulden en de anderen als ketters of dissidenten vervolgen.

→ helpt bovendien de traditionele zuilen in stand te houden

Geloven = het verplicht aannemen bij een ideologie, men stelt geen vragen

De bovenvermelde vragen naar de oorsprong van de wereld en mens, de zin van het bestaan en het onderscheid tussen goed en kwaad worden zowel door de filosofie als door de godsdienst behandeld, maar de methode (de weg) om tot een antwoord te komen verschilt.

In de filosofie is er geen plaats voor een boven- of buitenmenselijke openbaring, waarin bepaalde waarheden aan de gelovigen worden meegedeeld en door hen worden aanvaard. De filosofie verwerpt deze geopenbaarde waarheden niet noodzakelijk, maar beperkt zich tot een kritisch-rationele benadering van dezelfde problemen.

In bepaalde periodes (bijvoorbeeld de Griekse tijd) gaat de filosofie tegen de overgeleverde religieuze mythologie in. Vandaar dat bijvoorbeeld Socrates van atheïsme beschuldigd werd, terwijl de relatie in andere tijden veel harmonieuzer en conflictloos was.

De godsdienst spreekt zich soms uit op terreinen waar de filosofie geen antwoord kan geven of tenminste de vraag ophoudt.

Om vanuit het vanzelfsprekende mensbeeld tot de filosofie te komen, moeten we door drie belangrijke fasen gaan: het geleefde, het gesproken en het besproken wereldbeeld.

(a) het geleefde geëxisteerde mensbeeld

• krijgen we van onze ouders en omgeving mee
• we leven volgens de waarden en verklaringen die ons milieu deelt
• dit geleefde mensbeeld is vrij onbewust en tegelijkertijd bepaalt het heel ons denken en handelen van vroeg tot laat

(b) het gesproken mensbeeld

• in elk van deze groepen komt een moment, waarop het onbewust geleefde mensbeeld uitgesproken wordt, waarin we de overgang vieren van de kindertijd naar de jonge volwassenheid
• ritueel gebeurt dat door de vieringen van het Vormsel, het Feest van de Vrijzinnige Jeugd of het joodse Bar-Mitvah feest
• in elk van deze vieringen kiezen de jonge volwassenen nu zelf voor een mensbeeld waarin ze zijn opgegroeid
• het is de eerste keer dat openlijk voor een bepaalde godsdienstige of humanistische overtuiging gekozen wordt

(c) het besproken mensbeeld

• filosofische benadering
• in deze fase worden de eigen en ook de andere mensbeelden kritisch bekeken en gebeurt het, dat men ofwel het vroegere mensbeeld verwerpt of er deze keer zeer bewust en overtuigd opnieuw voor kiest
• vereist een dieper inzicht in ons zelf en onze omgeving en de moed om dit nieuwe inzicht ook in de praktijk om te zetten, vaak met zware offers
• vb.: keuze UA : pluralistisch → men sluit zich aan bij verschillende levensbeschouwingen, actief pluralisme