Item gefilterd op datum: december 2012

Normaliter leiden economen uit hun modellen voorspellingen af, die zij dan proberen te toetsen aan de realiteit. Elke bevestiging leidt tot de overtuiging dat de uitgangsveronderstellingen correct waren en dat het werkelijk gedrag van mensen kan worden verklaard op grond van die veronderstellingen.

Gewoonlijk is de economie geen experimentele wetenschap.

- Betekenissen

Volgens Sahlins heeft de hedendaagse economie geen oog voor de symbolische systemen waarbinnen de ‘gebruikswaarde’ wordt bepaald. Dit klopt niet volgens Hayek en Steedman.

Volgens Hayek moet een coherente verklaring voor het gedrag van een actor gebeuren in termen van de betekenissen die de actor geeft aan zijn handelingen.

Steedman voegt daaraan toe dat de goederen en diensten die relevant zijn voor het begrijpen van de V of het A van een individu niet uitsluitend kunnen worden beschreven in een fysicale of chemische taal. Mensen vragen voor hun fysiologische behoeften niet naar voedsel maar naar wat volgens hen geldt als voedsel, men moet dus ook de sociale praktijken kennen waarbinnen ze worden gebruikt.

Sahlins schrijft ten onrechte de stelling toe dat ‘nut’ een ‘materiële’ eigenschap zou zijn van dingen. Nuttige dingen hebben wel een materiële drager, maar wat hen nuttig maakt, zijn de menselijke doelen waarbinnen de vormen van die dingen betekenis krijgen.

Maar Sahlins heeft wel gelijk als hij zegt dat economen zich meestal niet afvragen waar de preferentie-ordeningen van individuen vandaan komen en dat zij utiliteiten als gegeven beschouwen.

Sahlins valt het naïeve beeld van de sociale actor als max. utiliteitsgericht aan .

We besluiten dat de economie een wetenschap is die zich bezighoudt met de sfeer van de betekenisgeving.

“Economics is the study of how people and society choose to employ scarce resources that could have alternative uses in order to produce various commodities and to distribute them for consumption, now or in the future, among various persons and groups in society.”

Volgens Gary Becker baseert de economische wetenschap haar verklaringen en voorspelling op enkele typische simplifiërende vooronderstellingen. Hij vermeldt de volgende:

• Actoren gedragen zich maximaliserend

Zij maximaliseren een bepaalde waarde in functie van de verwachte waarde opgeleverd door de alternatieven Z1 ….. Zm.

• De vooronderstelling van het marktevenwicht

Er bestaan markten die de gedragingen van de deelnemers coördineren.

• De vooronderstelling van stabiele functies

Preferenties van actoren veranderen niet substantieel in de tijd.

Modellen?

(= een voorbeeld dat toelaat de belangrijkste relaties tussen de componenten van een proces vast te leggen)

of

(=een geheel van simplifiërende vooronderstellingen mbt een bepaald werkelijkheidsdomein)

Wiskundige modellen spelen een heel grote rol in de economische wetenschap.

Modellen laten voorspellingen toe over werkelijkheidsdomeinen en/of geven verklaringen voor gebeurtenissen in dat werkelijkheidsdomein.

Sommige auteurs nu proberen de ‘economie’ inhoudelijk te definiëren , m.a.w. door te zeggen wat economie bestudeert: enkele voorbeelden:

L. Robbins

“ the forms asumed by human behaviour in disposing of scarce means”

“the science which studies human behaviour as a relationship between ends an scarce means which have alternative uses”

J. Craven:

“Economics is the study of the methods allocating scarce resources and distributing the product of those resources, and the study of the consequences of these methods of allocation and distribution.”

• De hypothesen lopen sterk uiteen

• Elias: vervlechtingsdynamiek (de scheiding tussen het Es, het Ich en het Über-Ich wordt sociaal veroorzaakt)
• Sahlins: eenheid van betekenissystemen (verwijst net zoals Douglas naar symbolische systemen)
• Douglas: sociale functionaliteit
• Freud: bestaan van het onbewuste (hij gaat uit van een onveranderlijke psychische structuur die het gedrag bepaald)

• Verklaringswijzen lopen sterk uiteen:

• Elias: causaal
• Sahlins: unifiërend
• Douglas: functionalistisch (soort causale verklaring)
• Freud: causaal en unifiërend

Ook Mary Douglas meent dat symbolische systemen een belangrijke plaats innemen in de sociale wereld. Zij voegt daar wel de gedachte aan toe dat de symbolische structuren in verband staan met de sociale structuren.

Laatstgenoemde zouden inhoud en vorm van eerstgenoemde bepalen.

De symbolische structuren hebben een functie namelijk het versterken, beschermen en bestendigen van de sociale orde.

Douglas gaat als voorbeeld de verboden geformuleerd in Leviticus en Deuteronomium (2 bijbelboeken) nemen. (p.53)

Volgens Douglas heeft het geen zin om elke regel apart te verklaren. Ze hebben maar zin in een totaalconceptie van de wereld, volgens welke het volk van God moet gescheiden blijven van andere volkeren (tweedeling).

De gedacht van heiligheid drukt zich onder andere uit in de gedachte dat het lichaam integer en een perfect recipiënt dient te zijn. Vanuit die logica kan men begrijpen dat wat het lichaam zelf af- of uitstoot onrein wordt bevonden.

De tweedeling tussen integere en niet-integere dingen passen de joden toe op hun wereldvisie, zei verdelen de wereld in drie: aarde, water en lucht.

Om een verbod te verklaren moet je de symbolische structuur terugvinden. In tegenstelling tot Sahlins meent Douglas dat men die structuren op het diepere niveau zelf nog eens kan verklaren door de symboliek te relateren aan de sociale structuren.

De sleutel van deze logica is de tegenstelling tussen de dingen binnen en buiten de goddelijke alliantie (vb. opvattingen over de lichamelijke perfectie en alles wat het lichaam afstoot wordt als onrein gezien zoals menstruatiebloed,…). Deze opvattingen over reinheid en onreinheid dienen als analogieën om een algemene gedachte van sociale orde uit te drukken. Zij symboliseren kenmerken van de sociale structuur die door de leden van die sociale structuur bijzonder relevant worden geacht.

Telkens weer merkt men dat allerlei groepen de sociale structuur projecteren op het menselijke lichaam. Alle lichaamsproducten worden ‘gevaarlijk’ bevonden en omringd met bijzondere voorzorg. De lichaamsopeningen zelf worden ook als punten ervaren waarlangs het lichaam gemakkelijk kan worden gekwetst of ondermijnd.

Waar Sahlins en het structuralisme het houden op de autonoom verklarende kracht van symbolische systemen, voert Douglas een andere gedachte aan: symbolische systemen vormen gehelen die je vanuit een betekenisrelatie moet benaderen. Maar op een dieper niveau ligt de sociale structuur aan de basis van de symboliek. Zij voert twee soorten verklarende relaties aan:

• Symbolische systemen zijn functioneel voor het verdere bestaan van de sociale structuur: de symbolische systemen zijn er om de sociale structuur te bestendigen. Dit noemt men functionalistische verklaringen.
• Symbolische systemen worden veroorzaakt door de sociale structuur door analogische overdracht. Dit is een causale verklaring.

Hij zegt dat betekenisvolle structuren de kern en de eenheid uitmaken van sociale systemen. Die zienswijze toetst hij op het zelfbeeld van de moderne Westerse maatschappijen. Volgens dit zelfbeeld primeren handelen op grond van zakelijkheid en efficiëntie op de symbolische en culturele opsmuk. Het streven naar materiële rationaliteit kenmerkt het handelen van de homo economicus, niet de productie van betekenis. Dit zelfbeeld is volgens Sahlins fout → het nut van een ding is niet rechtstreeks af te leiden uit de eigenschappen van dat ding, maar wel uit de betekenis die men hecht aan de eigenschappen van dat ding (vb. jurk, pijp). Dus het nut van een ding hangt af van het symbolisch systeem waarin die gebruiksvoorwerpen worden geproduceerd.

Dit wordt toegepast op onze voedselproductie:

De kapitalistische voedselproductie is geen kwestie van louter rationaliteit. Kapitalisme is een culturele orde die zich op een bepaalde manier manifesteert. De productie en handel van g en d gebeurt m.a.w. in het kader van een culturele code die definieert wat utiliteit is.

Niet de economische, ecologische of biologische factoren bepalen wat wij wel of niet eten, maar het wordt bepaald door ons betekenissysteem (vb. hond).

Het heeft iets te maken met de symbolische waarde die aan voedsel wordt toegekend.

Volgens Sahlins zijn er twee ordeningsbeginselen waar je dieren kan in onderverdelen:

• Nabijheid mens: naarmate een diersoort dichter bij de mens leeft, wordt zij minder eetbaar geacht.
• Binnen versus buiten: hoe dieper, hoe meer intern het vlees, hoe minder eetbaar; hoe meer extern, hoe meer eetbaar. Sahlins gaat er hier vanuit dat de lagere waardering van orgaanvlees te wijten is aan een taboe op het consumeren van je diepste zelf.

→ Uit deze twee beginselen kan je afleiden dat onze voedingsgewoonten metaforisch verbod zijn op kannibalisme.

Volgens Sahlins staat die symbolische logica haaks op het louter utiliteitsdenken. Als je enkel de nutritionele waarde van eetbare goederen in beschouwing neemt, is er geen reden om vb. orgaanvlees minder hoog in te schatten dan spiervlees.

Besluit: symbolische systemen bepalen de gebruikswaarde van goederen en niet de 1 of de andere materiële standaard.

Centraal in deze visies staat dat mensen betekenis geven aan de hen omringende wereld. De gedachte dat mensen betekenis geven aan hun omgeving houdt in dat zij die omgeving zien als een geheel van tekens en dat zij hun gedragingen, de gedragingen van anderen,… zien als symbolen. Op de vraag naar wat die symbolen verwijzen heb je verschillende visies:

• Bepaalde praktijken symboliseren brede kenmerken van de sociale structuur. Deze visie onderscheid een sociale structuur en een symbolisch (classificatie)systeem waarbij het symbolisch systeem, de sociale structuur ondersteunt. Dus de sociale integratie veronderstelt een consensus (eens zijn) over de manier waarop men de werkelijkheid ziet en interpreteert. Mensen moeten dus zienswijzen delen, willen zij kunnen samenleven. Symbolische classificaties zijn indelingen van de werkelijkheid. (cfr. mens-dier, hoog-laag, natuur-cultuur etc.)

Dit vormt de basisgedachte en is verder ontwikkeld in de richting van:

• Structureel-functionalisme: dit gaat uit van de gedachte dat symbolen moeten worden onderzocht vanuit het standpunt van hun effecten op de sociale structuur. (cfr. Mary Douglas)

• Structuralisme: de praktijken verwijzen niet naar kenmerken van de sociale structuur, maar het is onmogelijk de betekenis van een element te vatten, zonder het in een gesloten systeem van betekenissen te plaatsen waarin dat element past. De betekenis van een praktijk hangt af van haar plaats in de symbolische structuur.

• Elias verklaart het civilisatieproces aan de hand van het basisbegrip vervlechting. Hieronder verstaat hij een ordeningspatroon dat ontstaat door de wijze waarop individuen met elkaar interageren.

Elias heeft hiervoor een causale verklaring: de differentiatie van de maatschappelijke functies verklaard naar zijn mening de differentiatie van het psychisch apparaat. (de maatschappij gaat zijn veranderingen opleggen aan elk individu die tot die maatschappij behoort). Dit noemt men het proces van staatsvorming.

• Volgens Elias heeft de toenemende vervlechting te maken met de strijd om de belangrijkste machtsbronnen. Daarom staat centraal in het civilisatie proces het ‘koningsmechanisme’. Dit kent meerdere fases:

• Fase van de vrije concurrentie: er staan meerdere eenheden naast elkaar, allen ongeveer even sterk, die wedijveren om de maatschappelijke machtsbronnen.

• Fase van de monopolistische gebonden concurrentie: er blijven na cumulaties slechts enkele sterke concurrenten over. Meer en meer gaat men over naar een monopolie (gecentraliseerde staat). De kleinere machten (adel) moet nu om zijn macht uit te bereiden in de gunst staan van de monopolist (koning). Dit zorgt voor spanningen (tussen de adel) die leiden tot een netwerk van wederzijdse afhankelijkheid, wat zich uit in psychologisering en rationalisering.

• Fase van de functionele democratisering: door de monopolisering van de macht wordt het wel onmogelijk om nog langer het hele mechanisme te beheersen. Daarom zal de centrale figuur de macht moeten delen, waarvan een functionele democratisering het gevolg is. Dit leidt tot de afname van machtsverschillen. De afnemende machtsongelijkheden vertalen zich dan in de veralgemening van de Selbstzwänge.

• Elias probeert ook modellen en ontwikkelingswetten te formuleren om het civilisatieproces te kunnen verklaren.

• Model: dit is een voorbeeld dat toelaat de belangrijkste relaties tussen de componenten van een proces vast te leggen
• Ontwikkelingswetten: deze ontstaan uit de modellen. Het is een algemeen beginsel dat een veranderlijke relatie tussen meerdere veranderlijken aangeeft.
• Voorbeelden van wetten en modellen:

- Centrum-periferiemodel: uitbreiding civilisatie = verhouding tussen centrum en periferie, de periferie neemt door mimicry de gedragsstandaarden van het centrum over

- Koningsmechanisme (model): economische voorbeeld van de markt (concurrentie/monopolie)

- Wet van de afname van de contrasten: gevolg van de sociale mimicry, waardoor de lagere categorieën de gedragingen van de hogere imiteren

- Wet van de vermeerdering van de spelsoorten: steeds meer domeinen worden aan civilisering onderworpen en er komt ruimte voor meer gedragswijzen.

Elias tracht om, naar analogie van de natuurwetenschappen, modellen en wetten te

formuleren en causale verklaringen te construeren.

Volgens Elias worden deze tendensen verbonden met een toenemende rationalisering en psychologiseringvan de maatschappelijke interactie.

• Rationalisering: het proces waardoor mensen leren hun directe impulsen te temperen, aan te passen, en te berekenen op de verwachte reacties van anderen.
• Psychologisering: het proces waardoor men meer aandacht krijgt voor de verborgen motivaties, verlangens en intenties achter de open gedragingen van zichzelf en van anderen.

→ Deze processen gaan samen met de toenemende ‘vervlechting’ van

het sociale weefsel, dwz dat men meer en meer zijn psychische en manifeste gedragingen gaat afstemmen op die van anderen.

→ De verschuiving in de gedragsstandaarden komt eerst tot stand als gevolg van de Fremdzwang(dit betekent dat jij gedwongen wordt door een vreemde om je aan bepaalde standaarden te houden). Later zal die Fremdzwang omslaan in Selbstzwang(dit betekent dat je jezelf opdraagt om je aan bepaalde standaarden te houden).

Volgens Elias worden deze tendensen verbonden met een toenemende rationalisering en psychologiseringvan de maatschappelijke interactie.

• Rationalisering: het proces waardoor mensen leren hun directe impulsen te temperen, aan te passen, en te berekenen op de verwachte reacties van anderen.
• Psychologisering: het proces waardoor men meer aandacht krijgt voor de verborgen motivaties, verlangens en intenties achter de open gedragingen van zichzelf en van anderen.

→ Deze processen gaan samen met de toenemende ‘vervlechting’ van

het sociale weefsel, dwz dat men meer en meer zijn psychische en manifeste gedragingen gaat afstemmen op die van anderen.

→ De verschuiving in de gedragsstandaarden komt eerst tot stand als gevolg van de Fremdzwang(dit betekent dat jij gedwongen wordt door een vreemde om je aan bepaalde standaarden te houden). Later zal die Fremdzwang omslaan in Selbstzwang(dit betekent dat je jezelf opdraagt om je aan bepaalde standaarden te houden).