Item gefilterd op datum: december 2012

• In de Middeleeuwen kende Europa een theocratie. Alles werd verklaard via God en de Kerk had dus het monopolie op wat “waarheid” was. Vandaar dat er ook weinig vooruitgang werd geboekt op het vlak van filosofie. De tradities gelegd door de Grieken leefden echter wel voort en vormden later de basis van onze Westerse cultuur.
• De Renaissance, het Humanisme en mensen zoals Erasmus, Morus, Luther en Calvijn zijn tekenen dat er een breekpunt komt. Er ontstaan langzamerhand barsten in de theologische cultuur van de Middeleeuwen.

• 1. In tegenstelling tot Socrates en Plato was Aristoteles veel realistischer. Hij hield rekening met de tragiek van het leven: waar je geboren werd, in welke familie, polis, positie, … bepalen mee je kans om dat geluk te vinden.
• 2. Aristoteles is iets meer “down to earth” dan Plato.
• Bij Plato was de ideeënkennis (eidos) zeer belangrijk, terwijl dat Aristoteles ook meer empirisch (ervaringskennis) denkt. Aristoteles schiet wel het idee van het zuiver denken niet af. Kennis heeft 3 niveaus volgens hem:

a) De waarneming: richt zich op concrete, individuele dingen en hun eigenschappen.

b) De ervaring/ondervinding: wordt opgebouwd op grond van verschillende herinneringen aan eenzelfde zaak.

c) Het universele/eidos: tot een wetenschappelijk inzicht hierin kunnen de eerste twee leiden.

• Ondervinding: weten dat enkele bepaalde mensen baat hebben gevonden bij het nemen van een medicijn
• Wetenschap: weten dat medicijn goed is voor alle mensen van een bepaalde soort.
• * Aristoteles werken werden als volgt opgedeeld door Andronikos:
  I) HET ORGANON (instrument)
• Hieronder verzamelde hij alle logische werken. Voor Aristoteles behoorde logica niet tot de filosofie, maar was het slechts een hulpmiddel.
• II) FILOSOFIE
• Hij filosofeerde onder andere over de werkelijkheid.
• Hierin waren tot nu toe twee soorten opvattingen over de werkelijkheid.
• Kinesis/beweging/  Vast
  • Verandering = ontstaan van nieuwe dingen is nieuwe combinatie van onveranderlijke elementen
• Hoe kan je deze twee denkbeelden samen nemen/combineren?
  => Leer van het HYLE-MORFISME
• (stof) (vorm)
  • (potentie) (act)
• (Alles heeft potentialiteit die geactualiseerd kan worden. Vb. Een boom heeft de potentie om een lucifer te worden)
• => hangt samen met de LEER VAN DE 4 OORZAKEN:
• 1) Iets is gemaakt uit bepaalde materie
• 2) door iets/iemand (Actor)
• 3) volgens een bepaalde vorm (Eidos) Teleologisch
• 4) met een bepaald doel (Telos) Wereldbeeld
• (alles heeft te maken met doelmatigheid)
• Hoe meer je met telos en eidos bezig bent, hoe beter je kennis wordt, hoe belangrijker je wordt. Want wanneer je het doel kent, heb je een antwoord op het waarom! In essentie is alles in beweging naar een bepaald doel.
• Een ONBEPAALDE STOF is op weg naar BEPAALDE VORM te worden.
• (=> er is hier nog (=> act
• potentie om nog je bent bepaald als de
• naar iets te bewegen) act gedaan/duidelijk is)
• De VORM/EIDOS geldt hierbij als PRINCIPE VAN UNIVERSALITEIT en is ook het beginsel van inzichtelijkheid en uitzegbaarheid. Alleen het universele in het concrete, het wezen van de dingen, is op zichzelf kenbaar. Hij construeert een hiërarchische structuur van begrippen die de werkelijkheid in zijn algemeenheid analyseert en definieert.
• * RELIGIE: Aristoteles past dit denken toe op de religie.
  Aristoteles: God = Onbewogen BewegerChristenen: God = persoonlijke god.
• Dit is voor Aristoteles ondenkbaar want dat wil zegen dat die zou kunnen bewegen en dat zou willen zeggen dat er nog potentie is en God moet in zijn ogen onbewogen en al helemaal geactualiseerd en perfect zijn!
• * MENS: Aristoteles past dit denken ook toe op de mens.
  Mens is groeiend wezen en groeit naar wijsheid toe. (Phronesis=wijze man)
• DOEL: geslaagd leven te bereiken. => Eudaimonia.
• => wordt bepaald door de sociale omgeving (polis).
• Als de mens en geslaagd leven heeft dan heeft hij de potenties in een goede richting bewogen.
• Deze Eudaimonia hangt samen met Perfectionisme = Leer van het Juiste Midden => We gaan op zoek om karaktereigenschappen te verbeteren en de juiste maat te weten houden in alles.
• Optimum is het midden, waar moed is. Dit is een goede evenwichtsoefening tussen te veel en te weinig. De phroneisis weet hier het meeste van. Mensen die het middel kunnen vinden staan dichter bij een geslaagd leven.
  vb. Rijkdom is van beperkte waarde bij Aristoteles: Rijkdom die goed is voor de mens, die hem gelukkig maakt, is rijkdom waarvan men weet te genieten en die men op passende wijze deelt met vrienden.
• * EKONOMIE: OIKO-NOMIA
• (huishouden) (wet)
• De staat had het geld nodig om zijn huishouden te kunnen doen functioneren, maar ook niet meer dan dat.
• Nodig om aan oikonomia te kunnen doen: CHREMASTIKE TECHNE
• = het ambt/techniek waarin men geld leert verwerven door te werken
• veel minder bezig met eidos en telos en bijgevolg minderwaardig.
  • Het zijn de slaven die werken en het geld verdienen. Dit is voor de Grieken dus irrelevant. Dingen als kunnen piano spelen werden als rijkdom aanschouwd.
  • TELOS het geld verdienen
  • het geld beheren
    • Bij een grote hoeve die beheerd moet worden, moet je ook weer het juiste midden vinden. Niet alles uitgeven, maar ook niet alles oppotten.
    • Als maatschappij/voorwerp zijn doel/telos mist, dan is het fout.
      Enkel geld verdienen is fout in hun ogen. Ze hebben een vrij pessimistische lijk op productieve kant van de economie.
    • 3 FUNCTIES VAN GELD bij Aristoteles:

1. METEN: Hij heeft het liefst dat alles constant blijft zodat je altijd met dezelfde meetlat kan blijven meten (is dus tegen inflatie)
2. Vergemakkelijkt RUIL: stel dat er geen geld is als ruilmiddel:

• => moet je zoeken naar iemand in de samenleving die op een bepaald moment als jij brood zoekt en daarvoor confituur wil geven net confituur nodig heeft en zijn brood wil afgeven.

1. THESAURIE = aan waarde-opslag doen en daarmee geld verdienen.
   Voordeel van geld is namelijk dat het gemakkelijk bewaart, het vervalt niet i.t.t. natuurlijke goederen. Die hebben een grens (rot zijn).

• GEVAAR: de derde functie van geld
• Net die oneindigheid en onbepaaldheid van geld zorgt voor problemen. Het rot niet weg en blijft eeuwig.
• => Geld komt meer en meer in de maatschappij via de handelaren en als geld gaat overheersen, kunnen zij hiermee politieke macht verwerven en die versterken = vermenging van politieke en economische macht.
• Als de handelaar zich hierbij alleen nog op de SLECHTE CHREMASTIKE TECHNE zou richten (= waar dag geld verdienen enkel nog het doel is), zou er dus pervertering (zowel in maatschappelijke als persoonlijke orde) kunnen optreden. Aristotoles erkende het ontstaan van sociale onevenwichten zoals gekochte posities, corruptie, … Handelaars, normaal gezien lager geacht dan de burgers, konden zich via geld opwerken tot de oneindigheid. Daarom vindt Aristoteles dat economie instabiliteit creëert. Men kan er aan onderuitgaan door dat men het doel uit het oog verliest.
• Economie is dus bedreigend. Zowel in Aristoteles zijn tot als nu.
  vb. Fabrieken die sluiten, mensen op straat zetten, corruptie, uitbuiting,…
• Economische orde: Wat is de juiste prijs?
• Word niet allen bepaald door object, maar ook door subject (persoon)
  • Ruil weerspiegelt namelijk de positie van iemand op iemand anders.
    (daarom kan een architect meer vragen dan een schoenmaker)
  • = Sociale orde (de economische orde bevestigt deze)
    • Vanaf de economische orde dit niet meer doet is er een gevaar voor afbrokkeling van de sociale orde.
    • Effect op christelijke cultuur:
    • De Medici waren een succesrijke handelaarsfamilie. Dit was zeer verdacht dat ze zo succesrijk waren. De ziel staat dan namelijk voortdurend in gevaar en moeten dit compenseren door heel veel religieuze kunst te kopen. De Medici deden dat heel veel.
    • * RECHTSLEER:
    • heeft te maken met rechtvaardigheid.
      • a) TOTALE RECHTVAARDIGHEID = alles wat polis beter maakt.
        In premoderne samenleving worden intredes in gemeenschap gevierd.
      • Vb. Geboorte, communie, trouw,… Wat niet wordt gevierd: je verjaardag.
      • Dit bevestigt dat Gemeenschap > Individu in de premoderne samenleving!
      • b) BIJZONDERE RECHVAARDIGHEID:

1. CORRECTIEVE RECHTVAARDGHEID  te maken met misdaad, contracten

• Vb. Stel er gaat iemand iets van u stelen, dan gaat de correctieve rechtvaardigheid optreden.
  a) men gaat de misdaad ongedaan maken door compensatie aan diegene die iets verloren had. Dit alleen is echter niet genoeg, dus ook:
• b) boeten voor de orde in de samenleving die je verstoor hebt. De Correctieve Rechtvaardigheid gaat straffen als de regels van de samenleving worden overtreden.

1. DISTRIBUTIEVE RECHTVAARDIGHEID  op welke manier moeten we nu goederen verdelen?

• Vb. De Grieken veroverden veel (Alexander de Grote) en dus was er een grote oorlogsbuit die moest verdeeld worden onder de burgers.
  Manier van de GRIEKEN: Iedereen neemt voor zichzelf
• Manier van ARISTOTELES: “Suum cuique tribuere” (geef aan elk wat hen toekomt) Iedereen 10 euro geven is niet juist, want sommigen hebben meer nodig aangezien de noden van personen verschillen.
• Een rechtvaardige verdeling moet volgens hem rekening houden met de sociale orde in de samenleving. De verdeling moet proportioneel gebeuren met de waarde, de verdienste en competenties van een persoon. (worstelaar heeft meer eten nodig dan kind)
  • !Over een precies criterium spreekt hij zich dus niet uit, het hangt af van de waardenhiërarchie die op dat moment heerst in de maatschappij.
  • Vb. In democratie: gelijke verdeling aan iedere, als lid van de polis, geborene.
  • In oligarchie: weer andere verdeling, veel meer naar de rijken
  • => Aristoteles zijn theorie lijkt toch beetje elitair (besten krijgen het meest)
  • !Waar de wet faalt door zijn abstracte universaliteit, verwacht men dat de rechter rekening houdt met de omstandigheden. Men verwacht van een rechter dus veel meer dan alleen kennis van het algemene. Het aanvoelen wat passend is in een concrete situatie is ook heel belangrijk!
  • * Vandaag: de verdeling is al meer egalitair maar toch ook nog geen rekenkundige gelijkheid. Er is wel een verdelende rechtvaardigheid.
    De verdelende rechtvaardigheid zorgt voor discussies. Is het rechtvaardig dat dit? Is het rechtvaardig dat dat?
  • vb. Proportionele belastingen als verdelende rechtvaardigheid
    voorbeeld: BNP wordt via de STAAT verdeeld over de MAATSCHAPPIJ:
  • = Staat is dus reusachtige herverdelingsmachine die criteria moet vinden voor herverdeling.
  • Recent filosoof die hierover nadenkt: SEN
  • => houdt net als Aristoteles rekening met de verschillen tussen personen, Maar Aristoteles houdt geen rekening met de bekommernissen die Sen heeft. Aristoteles: je verdeelt proportioneel volgens waarde (beste krijgt meest)
  • Sen: gehandicapte heeft meer noden dus die moet meer krijgen
    vb. van Sen: 3 jongens maken ruzie om een bamboefluit. Wie krijgt het?
    a) diegene die het zelf heeft gemaakt? (VERDIENSTE/MERIT)
  • b) diegene die het kan bespelen? (TALENT)
  • c) diegene die i.t.t. de anderen geen speelgoed heeft? (ARMOEDE/NEED)
  • => We gaan gemakkelijker compenseren wat te maken heeft met verdienste.
  • Vb. Werkloze niet op armoede maar op verdienste compenseren.
  • Sen voert CAPABILATIES (dingen die je potentieel kunt bereiken in je leven) in. (liberaal idee)
  • => Dit laat het individu zich van een bepaald startpunt dat voor iedereen gelijk is ontwikkelen. Individuen zijn gelijkwaardig of ze nu gehandicapt zijn bijvoorbeeld of niet. We moeten voor hen een gelijk startpunt proberen te creëren.
    MAAR: er zijn grenzen. Vb. De Sociale Zekerheid heeft grenzen.
  • Hoe ver moet je dan gaan en hoeveel met je compenseren?
  • Toch proberen we voor iedereen zo goed mogelijk een gelijk startpunt te creëren.

• => Hele grote wetenschapper in logica, ethiek, politiek, retorica, fysica, metafysica,…
• => Heel veel van zijn geschriften zijn verloren gegaan. Ze zijn via de kruistochten en de reconquista terug in Europa terecht gekomen. Zijn werken waren niet echter niet geliefd bij de Kerk in de middeleeuwen. Hij wist te veel en ze dreigden hun monopolie op het denken te verliezen. Toch zijn er een paar enkelingen die hier zeer geïnteresseerd in waren:
• - Rond: 800: AVEROES begint de teksten van Aristoteles te vertalen.
• - Rond 1200: Thomas van Aquino doorkruist alle teksten van Aristoteles en schrijft de “Summa Theologica”. De Kerk negeerde ook dit natuurlijk want vond deze te bedreigend, maar Thomas gaat de Christelijke boodschap verweven met zijn visie.

• Wat is er mis met waardenrelativisme/permissiviteit/onverschilligheid/normeloosheid?
• Gedragsnormen zal je dan niet meer kunnen afweren ondanks dat ze fundamenteel fout zijn. Je zal dan niets eraan kunnen doen.
• Is waardenrelativisme gelijk aan normenloosheid?
• Neen, descriptief niet, normatief wel! (uitleg zie hierboven)

• meent, net zoals Antigone, dat er wel zo’n universele wet kan zijn.
  Want als het voor de ene gewoon zo zou zijn en de voor de andere nog anders, dan zouden we er niet komen.
• We refereren terug naar de ijsberg:

5%

95%

MORAAL, WAARDEN & NORMEN

• vb.1: Boven het water bevinden zich de discussies. Deze bevatten toch een stukje van objectiviteit hoewel ze een sterke eigen mening hebben. Discussies bepalen namelijk bepalen waar je in de toekomst naar toe gaat gaan, want die kunnen omgezet worden in waarden & normen die je dan aan je kinderen gaat doorgeven. (Zo komen ze onder de ijsberg terecht en wordt het toch iets fundamenteel)
• vb2. Stemmen op een bepaalde partij heeft, ondanks dat het een persoonlijke voorkeur is, ook te maken met kiezen voor bepaalde normen en is ook een keuze naar de toekomst.
• Als dat fundamentele goed zit dan dienen wetten en politie enkel nog om wat bij te sturen langs de kanten.
• Het hedendaags standpunt bevindt zich tussen hoe de sofisten en Socrates dachten en is een combinatie van beiden.

1. SOFISTEN

• => komen naar de stad en er is een verhaal over de oprichting door een god. Er zijn bijgevolg verschillende weten ontstaan.
  MAAR: men stelt vast dat wet bepaald wordt door macht en dat de wetgeving de machtsverdeling in de stad weergeeft.
• => Sofisten ontmaskeren de wetten als belangen voor groepen in de samenleving waarbij alles te maken heeft met macht en niet met de goden.
  GEVOLG: er bestaan geen universele wetten want hoewel iedereen goden heeft zijn wetten van stad tot stad verschillend. De sofisten tasten vertrouwen in wet aan en leren mensen dingen naar hun hand te zetten.
• Marx, Foucault, Nietsche,… dachten op gelijkaardige manieren hierover.
  De wet dient als bevestiging van de machtsstructuur en wordt ontmaskerd als verdrongen machtswil.
• !Deze visie is RELATIVISTISCH t.o.v. de wet. Elke claim universalisme is fout!
• Logische contradictie: het enige universalisme dat er is, is dat alles relatief is.
• Relativistisch betekent dat waarden en normen kunnen verschillen doorheen de tijd en van plaats tot plaats. Er zijn verschillende soorten relativisme:

1. Descriptief relativisme
2. Normatief relativisme
   1. Subjectivisme => alles is persoon-relatief
   2. Cultuurrelativisme => alles is cultuur-relatief

• - Descriptief relativisme => stelt zich niet onmiddellijk een probleem.
• - Normatief relativisme en meer bepaald normatief relatief subjectivistisch
• => er komen een aantal problemen naar boven:
• Probleem 1: Bij normatief relativisme wordt het heel moeilijk bepaalde gedragen als fout te beschouwen. Iedereen maakt namelijk zijn eigen keuzes die een kwestie zijn van smaak. Wat doe je met mensen die waarden en normen overtreden?
• Vb. Dutroux, de Nazi’s,
• Toegepast op het subjectivisme:
• Vb. Een kannibaal die mensen opeet maar het is met wederzijdse instemming. Wat doe je aan die kannibaal? Dit zijn subjectieve voorkeuren. Het is zijn keuze en daar kan je niets tegen doen. Dan mag je niet gaan argumenteren waarom jij gelijk hebt, maar waarom hij ongelijk heeft.
• Probleem 2: Elke wet bevat claim van objectiviteit.
• Probleem 3: de praktijk, de dagelijkse discussie
• Vb. Vinden dat iemand rare kleren heeft en hem er door raar vinden. Jouw kleren zijn namelijk de juiste. Dit is wederom persoonlijk relatief. Jij vindt dit… de andere vindt dat… Wat is de zin van de discussie dan als er niets van objectiviteit inzit?
• => Als je vindt dat bovenstaande posities verkeerd zijn moet je niet-normatieve positie innemen en toch geloven dat er iets van universaliteit is. Wij gaan die objectiviteit zoeken in een bepaalde context. Dit brengt ons bij Socrates.

= reflectieproces (def. Weber) waarin we gaan nadenken over de waarden en de normen.

We denken al veel meer na over de waarden & normen dan vroeger.

Vraag : Zijn er zo eeuwige wetten die boven de staatswet staan zoals Antigone had gewild in het verhaal?

INTERMEZZO: WAARDEN, NORMEN & MORAAL

* WAARDEN: NORMEN:
Vb. Rechtvaardigheid =>
Eerlijkheid => Niet liegen

Waarden zijn eigen bepalingen en subject gebonden.
Ze hangen samen met de liberale staat waar individu centraal staat.
Normen zijn afkomstig van de eerste 10 geboden.
vb. Je mag niet stelen, je mag niet doden, je mag geen overspel begaan,…
Komen eigenlijk sterk overeen met de grondwet van vandaag.
= fundament van de samenleving

Religie gaat de bron van de normen buiten het bereik van de mensen projecteren. G
(Mozes met zijn 10 geboden)

=> want toen Mozes met zijn 10 geboden naar beneden kwam en je zou het niet accepteren dan stel je eigenlijk god in vraag.
Gevolg: steniging, in 4-en delen
=> De autoriteit ligt hierdoor dus bij God.

* MORAAL:
= de verzameling van waarden en normen op een bepaald moment op een bepaalde plaats. (def. Weber) en gaat ons gedrag sturen.
Het is dus plaats- en tijdafhankelijk. De moraal van vroeger is niet noodzakelijk gelijk aan de moraal van deze tijd.

Er is een link tussen normen die worden omgezet/versteend zijn in wetteksten en die dan de moraal moeten ondersteunen, maar uiteindelijk is het jij die jezelf controleert want de pakkans dat ze u controleren als je iets verkeerd doet is belachelijk klein. vb. Te snel rijden

Dit heeft alles te maken met INTERNALISATIE

• • = onder water gaan van moraal door het socialisatieproces. (vgl met de ijsberg)
  • 5% => Stukje van reflectie
  • • 95% => De onzichtbare moraal

MORAAL WAARDEN & NORMEN

Vb. Tanden poetsen bij 2à3-jarigen
=> Dan krijgen ze een Disney tandenborstel om hen te motiveren en worden ze aangemoedigd met “braaf kind” of gestraft met “stout kind”.
Op een dag gaan ze het zelf gaan doen want als we bijvoorbeeld op reis gaan steken we de tandenborstel als één van de eerste dingen in onze valies.
Het proces van internalisering is gelukt, we doen dat nu onbewust en automatisch!

• Waarden en normen dringen zich op, er gaat zowel een zeker activiteit als een zekere passiviteit mee gepaard (~automatisme). We worden van buitenaf genormeerd, maar kiezen de waarden die ons aanspreken. Waarom we door iets aangesproken worden beheersen we echter nooit volledig. Maar er blijft toch een keuze moment.
• Vb.2 Velen rijden boven de 120 maar toch ook geen 240. De regel kan dus in feite worden afgeschaft maar blijkbaar beïnvloedt hij toch nog steeds ons rijgedrag. We controleren immers onszelf, het gaat om een eigen waarde omdat we die normen en waarden hebben geïnternaliseerd.

= basisregels
En die kunnen we niet zomaar veranderen. Ze komen van buitenaf op je toe.

• = TRAGEDIE => ontstaan in samenlevingen die onderdrukt zijn.
• Het verhaal:
• De broer van Antigone, allebei kinderen van Oedipus, komt in opstand tegen de Koning van Thebe, Kreon. De andere broer blijft de koning echter trouw. Dan is er een strijd waarin beide broers omkomen. Diegene die hem trouw bleef wordt begraven, maar diegene die in opstand kwam niet.
• Antigone is het hier niet mee eens en maakt een graf. Kreon komt dit echter te weten en sluit Antigone op. Er komt een dialoog tussen Antigone en Kreon:
• Zij vindt de goddelijke wetten = universele wetten > Kreon’s wetten die aards zijn en individuele wetten zijn, want een andere koning zouden andere wetten betekenen. Zij wordt voor deze uitspraak ter dood veroordeeld. Kreon wordt later gestraft want zowat iedereen uit zijn naaste omgeving sterft door een tragische verdere wending in dit verhaal.
• Eigen aan tragiek: je denkt het goede te doen, maar einde is slecht.
• => Er kan een lot zijn waar je niet onderuit kan. De structuur van je leven heb je niet onder controle. Je moet geluk hebben om geluk te krijgen en je kan het dus niet zelf maken.
• Nu duwen we tragische dimensie weg:
• => Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen geluk maar die controle hebben we soms niet.
• Vb. 1 september sterft er statistisch sowieso een kind aan de schoolpoort.
• Gevolg: we gaan ons kind meer met de auto brengen  meer verkeer  meer kans op ongevallen.
  => We proberen dus ons lot onder controle te houden maar creëren zo een invers effect. We hebben niet altijd alles zelf in de hand.
  Hoe hiermee leven? Grieken vertrokken vanuit tragische ingesteldheid en hopen ze beter met de tragiek te komen omgaan.
• CATHARSIS hier: besef laten groeien omtrent oncontroleerbaarheid.

• Plato stelt dus dat mensen hun geluk niet zelf kunnen maken!

- ECONOMIE:

- Bij Plato is economie ook totaal onbelangrijk. Deze moet wel goed draaien maar is niet van belang om de staat te doen draaien, mag niet van belang zijn. Er is een strikte scheiding tussen economie en politiek in de staat.

• Wachters mogen zich niet verrijken omdat zij een politieke stem hebben (de belangenvermenging weer), handelaars enzo wel want zij hebben geen politieke stem.