Item gefilterd op datum: januari 2014

‘filosofisch taoïsme’: oorspronkelijke ideeën van Lao Zi en Zhuang Zi

‘religieus taoïsme’: bepaalde ontwikkelingen van enkele eeuwen later.

Zhuang en het boek Zhuangzi

• De belangrijkste stamvader van het taoïsme, excentriekeling. Door zijn sceptische en anarchistische houding nooit erg populair geweest in het latere Chinese denken.
• Het boek is en collectie oude geschriften (φ teksten, fabels, sprookjes, …) en onderverdeeld in Innerlijke Geschriften, Uiterlijke Geschriften en Gemengde geschriften.
• Gericht aan mensen die zich willen terugtrekken in het privéleven: een handleiding voor de individualist die zijn eigen leven wilde leiden (los van een ambtelijke loopbaan).

Kerngedachten van de Zhuangzi

• Politieke chaos van die tijd: “trek je terug uit de samenleving”. Centraal: het zich losmaken van conventionele waarden en redelijke argumenten, het standpunt en het relativeren van waarden. Voorzichtigheid bij het beoordelen van anderen. (Alles is voortdurend in beweging en dus aan het veranderen.)
• Scepticisme  een levenshouding die van elke zekerheid afziet.
• Spontaneïteit en zuivere ervaring, eerder een ‘weten hoe’ dan een ‘weten dat’ (vnl. begrepen door ambachtslieden). ‘ziran’(vanzelf zo): de natuur is eenvoudig zoals de dingen vanzelf gebeuren. De Wijze past zich aan aan de loop der dingen en tracht niet zijn wil op te leggen aan hen. De Wijze handelt niet, de Weg is werkzaam in hem.

Lao Zi en de Daodejing (het Boek van de Weg en de Deugd)

Het boek is een lang filosofisch gedicht:

• Dao-deel: de aard van het Dao en de Weg (metafysisch).
• De-deel: sociaal-politieke zaken.

Kerngedachten van de Daodejing

• Dao: de fundamentele werkelijkheid. Dao gaat vooraf aan alle dingen. Het is datgene waardoor alles bestaat en is wat het is, maar zelf niet tot de dingen behoort. Het is zeer onzelfzuchtig, leeg, vormeloos en zonder naam.
• De: het principe van de afzonderlijke dingen, de werking van het Dao in het ding. De Dao gaat vooraf aan alle dingen, maar blijft ook nadien aanwezig in de dingen als een energie, een kracht, voortdurend in beweging.

Terugkeren naar Dao

• Men moet voortdurend terugkeren naar de Weg. Om te kunnen zij wat ze zijn, moeten dingen stevig hun wortels in de grond geplant houden. Een Wijze kiest voor een eenvoudige manier van leven (hij streeft niet naar wat hij wil bereiken, maar gaat de tegenovergestelde richting uit). Hij tracht de Weg van de terugkeer te bewandelen. (meditatie)
• Men moet terugkeren naar dingen die men als kind bezaten: zuiverheid, oprechtheid en spontaneïteit (vernietigd door opvoeding en aanpassing aan de cultuur)  ‘wuwei’ = niet handelen: goede dingen worden spontaan gedaan, onbewust en onbezorgd over het feit of anderen dit als deugd beschouwen.
• Staat: ideaal gezien moet het centrale gezag tot een minimum herleid worden.

Gezondheid, lang leven en onsterfelijkheid

• De Wijze heeft weinig begeerten en vermijdt daardoor ook angsten en emoties die anderen doen wegkwijnen. Gezondheid en leven wordt gevoed door het ‘niet tussenkomen’ en het ‘spontane leven’. Een daoïst wordt bij zijn dood weer opgenomen in de kosmos, om later opnieuw gebruikt te worden bij het voortbrengen van nieuwe dingen.

Vanaf de 2^de eeuw v.C.: confucianisme wordt uitgeroepen tot officiële staatsideologie.

Zijn onmiddellijke volgelingen: Mencius en Xunzi.

Asian Values als zijn politieke hedendaagse variant.

• Geen vernieuwer, maar overleveraar  behoud en herstel van oude tradities. Methodes: bestaande termen met een positieve betekenis te verruimen of te herdefiniëren. (bv. li en ren)
• Groot belang aan geleerdheid en studie. Gebaseerd op de Klassieken: 5 boeken waarin de kennis en cultuur van de vroege Zhou dynastie bewaard werden. Studie mocht niet losstaan van het eigen denken.
• Herstel van de politieke orde:

‘li’ : rite/ritueel het juiste gedrag in het openbaar (beleefdheid en fatsoen).

• ‘Het rechtzetten of corrigeren van namen’: ieder dient zich te gedragen volgens de positie die hij/zij bekleedt in de maatschappij (namen moeten overeenstemmen met de werkelijkheid).
• ‘ren’: ridderlijke code  humaniteit, (mede)menselijkheid. Iemand die zich aldus gedraagt, is een ‘junzi’: een nobele, edele of gentleman. (↔ klein(geestige) man: eigenbelang voorop.)
• Belang van familie: familiale waarden als model voor het ontwikkelen van sociale deugden.
• Kosmologie en metafysica ontbreken.
• Geen democraat: een terugkeer naar een feodale maatschappij met één vorst.

Confucius (= meester Kong)

• Uit een verarmde adellijke familie
• Sterke interesse voor rituelen. Legt zijn volle aandacht op studie.
• Lagere ambten aan het hof van Lu  onvrede met corruptie en verval van de politiek  onderwijs (reisde rond met een groep leerlingen om raad aan te bieden).
• Geen geschriften bewaard. Oudste bron: Analecten of Gesprekken: gesprekken en uitspraken van Confucius.

Het Chinese Denken

1. Inleiding

1.1. Historische achtergrond

• Xia dynastie: proto-historisch (bewijsmateriaal ontbreekt)
• Shang dynastie (±1500-1040v.C.): de orakelbeenderen met hun inscripties  de oudste geschreven bronnen uit China
• Zhou dynastie(±1040v.C.-221v.C.): Hemels mandaat (de Hemel ontleent het recht om te regeren aan de keizer (de Zoon des Hemels), om hun machtsovername te rechtvaardigen.
  • Westelijke Zhou (1040-771v.C.): periode van rust en vrede, de ideale tijd. Feodale structuur.
  • Oostelijke Zhou (771-221v.C.): kwam tot stand door in vallen van barbaren vanuit het westen. Lente- en Herfstperiode  periode van de Strijdende Staten (403-221v.C.)
  • Qin dynastie (221-206v.C.) o.l.v. de eerste keizer van China. (semibarbaarse provincie)
  • Han dynastie (206v.C.-220n.C.)

1.2. De bloeiperiode van het Chinese denken

De Oostelijke Zhou: oorsprong van verschillende invloedrijke stromingen in het Chinese denken, in de periode van politieke desintegratie, verwarring, chaos en onzekerheid. Bij de aftakeling van morele waarden in deze turbulente periode, ontstond de nood om op zoek te gaan naar nieuwe zekerheden.

 Wat is de juiste Weg (= dao)?

Uiteenlopende antwoorden: ‘de Honderd Scholen’. Het confucianisme op de voorgrond en het taoïsme op de achtergrond domineren.

Alle levensbeschouwingen = materieel veruitwendigd (symbolen, afbeeldingen, gebouwen)

■ Heilige plaatsen

• Magnetische kracht  mensen willen er naar toe
• Collectieve beleving (cruciaal!)
• Fysische eigenschappen (natuur/cultuur) = belangrijk
• SOMS ontlenen heiligheid aan (mythologische) gebeurtenissen / bewaarplaats / pas door heiligheid zelf bijzondere handelingen uitlokken

■ Christendom

• Aanvankelijk: heilige plaats  cultusplaats voor liturgie
• Verering martelaren/heiligen  op cultusplaats relikwie  heilig
• Plaatsen = blijvende getuigen van de aanwezigheid van heilige mensen
• Christenen naar toe getrokken  ‘zo dicht mogelijk zijn’

■ Tastbare vorm van religie

• Gelovigen kunnen niet zonder
• Aanrakingen, overnachtingen,..
• Reis loopt vaak ook over pad dat zelf heilig is (vb. Santiago de Compostella)
• Pad lijdt nooit rechtstreeks tot hart, altijd via omweg (vb. 3x rond)
• Zoeken van een souvenier (markering van keerpunt in leven)
• Fysieke aanwezigheid met heilige plek dwingt eerbied af

Gelovigen verwachten dat ook niet-gelovigen dit een heilige plek vinden en voorschriften in acht nemen

1) Organisatie, verspreiding, werking verbeteren + oplossen praktische problemen

 contigent (≠ wezenlijk voor levensbeschouwing zelf)

2) Noodzakelijke schakel mens – bovennatuur

 essentieel onderdeel levensbeschouwing zelf

3) Controlerende en bewakende instantie inzake orthodoxie & orthopraxie

 belangrijke schakel in overlevering van traditie

• Afhankelijk van begrippen en symbolen (geen privé-taal, geen privé-religie)
• Brengen zeer verschillend denkende mensen samen
• Kan een sterk groepsgevoel creëren  soms eenheid institutioneel vastgelegd
  • Vb. de kerk
  • Soms veel minder  vb. hindoes, islam,…

Standaardvisie sluit niet uit dat moraal historisch sterk verweven met godsdienst

■ Ethische intentie en motivatie

• gelovigen kennen een soort motivatie waar niet-gelovigen niet op kunnen terugvallen (Origenes tegen Celsus: ook gods wil kunnen kennen, maar bij christenen kracht om gods wil ook uit te voeren)
• ≠ enkel religie kan motiveren
• MAAR gelovigen alvast voldoende redenen om moreel te handelen
• Geloof moet om authentiek te zijn, geïncarneerd worden in een praxis
• Impuls van geloof zorgt soms voor ‘meer’  vb. christenen: agapè (excessieve naastenliefde die geen voltooiing kent, vijanden beminnen,…)

■ epistemologische/pedagogische rol  epistemologische afhankelijkheidsthese

• Sterke versie
  • Tussenkomst van de godsdienst = noodzakelijk
  • Eindige vermogens mens  hulp nodig van buitenaf om morele te wijzen
  • Klassieke hulpbronnen: schrift, clerici, geloofstraditie, openbaring
  • Zwakke versie
    • Godsdienst & openbaring ≠ enige wegen tot morele inzichten
    • Thomas van Aquino: zowel geloof als rede leiden tot moreel inzicht

• God kan als wetgever best verplichtende karakter morele regels verbeelden
• Locke
  • Morele wet ALLEEN verplichtend/bindend als mensen weten dat god die uitvaardigt + navolging sanctioneert
  • Mens moet goddelijke bevelen gehoorzamen WANT schepper beslist over schepselen
• Voltaire(godsdienstcriticus!)
  • god van belang voor functioneren van moraal
  • noodzakelijk om moraal te handhaven
  • vb. atheïstische vorst zal folteren als dat in diens belang is
  • noodzakelijk dat idee van opperwezen in harten gegrift staat