Item gefilterd op datum: januari 2014

a. stijging vraag: grotere behoefte huisverwarming door verstedelijking: hout, houtskool, turf

• ecologische redenen zorgen voor reglementering houtsprokkelen & turfsteken
• overschakeling naar overvloedig aanwezige + goedkopere middelen zoals steenkool
• voor industrieel gebruik: o.a. ijzerindustrie

b. stijging aanbod moest gestegen vraag opvangen

• nieuwe graaf- & stuttechnieken maakte diepere delving steenkool mogelijk
• atmosferische vuurpomp voor wegpompen water in mijngangen

2.3. ijzernijverheid werd in 16/17^de eeuw begunstigd door expansie v.d. wapenindustrie

• vooral in Luik, ZO-Eng., Zweden (voorbeeld kanonskogels)
• gietijzeren kanonnen in Eng. à door innovatie & technologische voorsprong verlegde het zwaartepunt v. Europa’s zware industrie zich naar Engeland

• definitieve vooruitgang vana 16^de e. dankzij verbetering productietechniek + stijgende vraag
• 16/17^de eeuw: ZO-Eng., Luik, Zweden: verandering waarbij kwantitatieve factoren de structuurverandering gingen bepalen

• 80j-oorlog in Ned.: trof meest plattelandsindustrie, vanaf godsd.-repressie ook de steden, volledige ramp na herovering Z-Ned. door Fernese & sluiting schelde à exodus!
• door braindrain werd Nederlandse knowhow verspreid over heel Europa
• ook diaspora door Europees mercantilisme: was moeilijk voor export
• uitwijking naar hoofdstad waar aanwezigheid v. elite de vraag nr luxegoederen verzekert
• Italië: voornaamste redenen zijn de inzinking v.d. Mediterrane economie + mercantilisme
• conclusie: positief voor Europa, negatief voor Ned. & It. (groot verlies + nieuwe concurrentie)

a. stijging inkomen per capita in Europa na 1450 = toename vraag naar fabrikaten

- gebieden met primitieve econ. kunnen vraag niet direct beantwoorden à prijzen ↑, kwaliteit ↓

- gebieden met vooruitstrevende econ. & industriële traditie kunnen vraag wel opvangen

• door herstructurering industrie was ambachtelijke productie gestegen
• voor 16^de eeuw enkel voor thuismarkt, daarna exportsector voor Europa in Nederland & Italië

b. gevolgen:

• achtergebleven streken konden geen dominerende gespecialiseerde industrie opbouwen + bestaande weggeconcurreerd door producten uit vooruitstrevende streken à industriële expansie werd zo betaald door stagnatie in minder fortuinlijke gebieden
• vooruitsrevende zones steeg inkomen nationaal + per capita (door hogere productie)
• dankzij export: meer werkgelegenheid, meer geschoolde arbeiders ingezet voor meer waardevolle producten, schaalvergroting, arbeidsverdeling binnen luxe-industrie, verrijking kooplieden door verre handel
• plattelandsnijverheid (linnenindustrie) in Ned. verschafte de landbouwers een extra-inkomen
• productie v. gestandardiseerde fabrikaten, gesteund op arbeidsverdeling, verhuisde naar platteland, waar lonen lager bleven

• verzwakking in dynamiek v.d. transcontinentale handel: mercantillisme, ondergang Sp. & Lodewijk XIV
• karakter van de maritieme handel: blijvende expansie in NW-Europa maar maritieme bloei bleef beperkt periferisch Europees verschijnsel met onvoldoende kracht om de economische achteruitgang in centraal- & Z-Europa te compenseren (ook koloniale handel niet!)
• succesvolle overgang naar systematische kolonisatie enkel door G.B. gerealiseerd

• basis voor Engels commercieel kapitalisme = versterking vloot onder Elisabeth I + Navigation Act & Staple Act v. Cromwell & Karel II
• asiento de negros[1] versterkte expansie + verschafte middelen om te investeren
• N.V.-formule à ondersteunde nieuwe (binnenlandse) koloniale structuur aan oostkust N-Am.
• deze overzeese economie werd vanaf 2^de helft 18^de e. hoeksteen industrieel kapitalisme

- moedernegotie begon in belang af te nemen à structurele moeilijkheden in Poolse economie

- daling wereldvraag naar Hollands graan door demografische stagnatie in Europa (1630-1700)

- toenemende agrarische autarchie DE & meer eigen voedselproductie in Eng., Sp., Port., Vl.

- 17^de eeuw = volledige ontplooiing Europees mercantilisme: protectionisme i.p.v. liberalisme

1. protectionisme nog versterkt door stagnatie continentale & Z-Europese economie
2. grote financiële offers van Republiek voor zeeoorlogen met Eng. + Lod. XIV

- binnenlandse factoren: republikeinse bestuursvorm & decentralisatie v. instellingen hadden zich tegen eind 17^de e. geconsolideerd tot een oligarchisch & thalassocratisch beleid[1]

• nationale rijkdom geconcentreerd binnen conservatieve machtselite die via bestaande instellingen macht behield à ondermijnde dynamisme v. commerciële middengroepen
• kooplieden trekken beleggingen weg uit handel & investeren in financ. sector & speculaties

d. oorzaak in de aard v.h. Hollands commerciële kapitalisme zelf

• maritieme expansie was hoogtepunt Europees kapitalisme dat met opkomst steden was ontstaan à plafond was bereikt: Gouden Eeuw niet gedragen door radicale vernieuwing v. productiestructuur of economisch systeem, maar door kwalitatieve verfijningen & organisatorische vooruitgang binnen de gegeven traditie v.h. handelskapitalisme
• Atlantische handel: verdere uitbouw v. Portugees systeem van handelsfactorijen a.d. kust, roofeconomie, plantagecultuur, slavenarbeid
• dit systeem belet ontwikkeling ruime vraag in kolonies zelf, er is geen echte agrarische kolonisatie
• poging tot agrarische kolonisatie in N-Am., maar mislukt wegens hoge kost + snel toenemende niet-Hollandse bevolking
• Holland had zich te diep ingegraven in het traditionele commerciële kapitalisme en oppervlakkige exploitatie v. kolonies !!!

fase 1 beheerst door Holland (1650-1680), fase 2 door Engeland (daarna) => Hollands succes v. 17^de eeuw steunde op 3 grote pijlers:

• Oostzeevaart: graanimport uit Balticum, Noors hout, Zweeds koper/ijzer, huiden,…à deze handel was moedercommercie of hoofdnegotie
• Levantvaart of straatvaart (vanaf eind 16^de e.) à It. bemiddelingsfunctie = uitgeschakeldà gebruik zilveren negotiepenningen v.d. Amsterdamse Wisselbank à deflatie! (Ag nr. Z)
• succes op niet-Eur. zeeroutes à verovering Portugese factorijen i.d. Indische Oceaan

• VOC, WIC (Brazilië, Antillen), Nieuw-Nederland in V.S.
• geen grootse kolonisaties en volksplantingen in de Nieuwe wereld à verloren aan Engeland
• hierdoor werd Amsterdam centrale pakhuis Europa
• opgaande conjunctuurbeweging voor nijverheid, landbouw, bevolking
• commercieel & industrieel succes gebaseerd op principe v. universeel liberalisme & vrije zee

a. weerstand Mediterrane economie = sterk! à na 1540 nieuw succes: revanche

méditerranéene

b. nadelig voor de herleving:

• verzwakking Z-DE + Ned. schakelde de traditionele tussenpersonen en afzetmarkten van de Italiaanse Levanhthandel uit
• Straatvaart ging Italië van Baltisch graan voorzien + traditionele graanaanvoer vanuit Zwarte Zee door Ottomanen afgeleid à Holland & Eng. trekken hele handel tussen It. & NW-Europa naar zich toe
• 1625: volledige uitschakeling traditionele It. Levanthandel + tussenhandel met NW-Eur. = einde exportnijverheid & overzeese handel, verarming bevolking+ misoogsten & pest

c. Spanje: 16^de eeuw = politiek, economisch & cultureel hoogtepunt: siglo de oro

• slechte politieke beslissingen + oorlog vergden zware materiële offers à staatsfinanciën ↓
• volop profiteren van zilverovervloed zonder handel & nijverheid te herstructureren + eigen productieproces & nationale handelsorganisatie op te bouwen
• enorme import zorgde voor tekort in handelsbalans, opgeloost door zilverexport.
• bij uitputting zilveraanvoer werd de Spaanse economie bezegeld
• door afwezigheid industrieel productie-apparaat, gebrek aan geschoolde arbeidskrachten,
• uitdrijving joodse/moorse handelaars, conservatieve ambachtenbeleid, grote bureaucratie

• vertraging in groei Z-Duitse economie à door uitputting mijnen + Eng. Gietijzer
• Z-Duitse kooplieden schakelden na 1520 over op financiële activiteiten i.p.v. handel (Fugger)
• velen gingen ten onder aan Spaanse staatsbankroet van Filips II (1557)
• teruggang Italiaanse tussenhandel à dynamiek v. traditionele land routes gebroken door concurrentie van de directe straatvaart v.d. Hollanders & Engelsen
• toenemende oorlogsactiviteiten: 80j-oorlog in Ned. (A’pen!), Fr. Burgeroorlogen, 30j-oorlog,…
• slecht voor handelsactiviteit op het continent: handelaars stopten actieve handel wegen te gevaarlijk à la trahison de la bourgeoisie: ze kochten onroerende goederen & adeltitels + investeren in landbouw

a. als gevolg v. hoogconjunctuur:

• gunstige prijs/inkomenseffecten + opwaartse[1] & neerwaartse bindingen[2]
• prijsverlagingen = verbeterde koopkracht + stimulans voor handel in vreemde waren
• inkomenseffecten = selectedring v. sluimerende reserves aan arbeid & natuurlijke rijkdommen à verhoogde winning v. stoffen zorgde voor nieuwe werkgelegenheid, nieuwe inkomens, nieuwe koopkracht
• ook transfer v. arbeid v. platteland naar steden à hogere productiviteit steden = extra-inkomens, meer koopkracht & vraag
• handel zorgde voor neerwaartse bindingen⁴ (nieuwe vraag naar goederen) à opwaartse bindingen doordat handel voor nieuw aanbod v. goederen zorgde
• mede mogelijk door ontginning woeste gronden & opening nieuwe mijnen
• technologische/organisatorische vooruitgang zorgde voor lagere transportkosten (zowel over zee als land) + deed transactiekosten dalen

b. democratisering verre handel: 16^de e.: kleine kooplieden kunnen deelnemen (= einde monopolie It. familiebedrijven wegens te dure organisatie)

• mogelijk dankzij nieuwe handelstechnieken (commissiehandel[3], participatiehandel[4])
• nu ook Z-Ned. Handel + actieve internationale deelname (= goedkopere transactiekosten + versnippering commercieel inkomen over groter deel bevolking)