De verstedelijking ging gepaard met diepgaande sociale transformaties als mechanisering, ontwrichting van de rurale inkomens en proletarisering. De implicaties voor historici omtrent migratie zijn het verband tussen de groei van stedelijk proletariaat en migratie en het probleem dat migratie vaak aanzien wordt als eenrichtingsverkeer, nieuw en miserabel.
Migratie had een zeer complexe rol in de groei van de steden. Steeds meer dorpen groeiden uit tot steden, waarbij migratie voorkwam om de lage geboortecijfers op te vangen, maar ook ontstond er in de loop van de negentiende eeuw een daling van de mortaliteit. Belangrijk hierbij zijn de grote verschillen per land en per regio.
Dankzij de migratie en de daling van de mortaliteit groeide de bevolking in de steden. Duidelijk is er een positief verband tussen de urbanisatiegraad en de economische ontwikkeling. Niet enkel de industrie, maar ook de handel of de stedelijke nijverheid zijn hier van belang. Dankzij deze bevolkingsgroei wijzigde ook de rangvolgorde van de steden.
Ondanks verbeteringen in de steden mag men niet vergeten dat steden vaak gepaard gingen met een gebrek aan hygiëne, waardoor epidemieën gemakkelijk hun gang konden gaan. Het is pas tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw dat de stadsbesturen betere voorzieningen plaatsten zoals riolering.
Een verbetering van de infrastructuur zorgde voor het functioneren van de arbeidsmarkt als één markt. Migratie gebeurde daardoor vaak nog op een relatief beperkte afstand (arbeidsmogelijkheden). Belangrijk hierbij was e urbanisatie. Er was immers een toenemende invloed van de secundaire sector op de tewerkstelling, een invloed van de stedenbouwkundige activiteit, een dalende aantrekkingskracht van arbeid op het platteland en er ontstonden nieuwe, geïndustrialiseerde steden. Hierdoor kreeg seizoensmigratie steeds vaker een permanent karakter.
Er ontstond een sterke toename van de migratiestromen. Een eerste belangrijke factor was de transportrevolutie. Dankzij uitbreiding en verbetering van de transportfaciliteiten ontstond er een daling van de reistijden en een daling van de prijzen mede dankzij de sterke concurrentie tussen reisbureaus en scheepvaartmaatschappijen. Ook ontstond er een demografische revolutie dankzij de verbetering van de landbouw, waarbij er een bevolkingsgroei op het platteland ontstond en jammer genoeg ook een daling van de tewerkstellingsmogelijkheden in deze sector.
- impact van mogelijke push factoren
- regionale patronen en beroepsspecialisering
- regel: hoe sterker de push factoren, hoe minder de migratie was afgestemd op lokale gelegenheidsstructuur
Ook sociale netwerken waren van belang. Er ontstonden informele patronen van rekrutering bij een vaak lange traditie van sociale netwerken. Deze zorgden mede voor een verlaging van de reis- en informatiekosten.
Migratie was zeer belangrijk voor de steden wegens het urban graveyard effect. De beroepsstructuur van migranten week echter vaak af van die van de autochtone bevolking. Het gaat hier over het economisch profiel van de stad, waaruit een specificiteit van de arbeidsmarkt ontstond en formele en informele toegangsbeperkingen voor bepaalde groepen (migranten).
Aanvankelijk beschikt men over weinig transport- en communicatiemogelijkheden. Dit betekent echter niet dat de pre-industriële periode sedentair was: menselijk kapitaal moest in de steden steeds vernieuwd worden om het evenwicht op de demografische balans te herstellen.
Op korte afstand was er een relatief grote mobiliteit. De migratie had hier een sociale en geografische brugfunctie. Er was sprake van lokale en circulaire seizoensmigratie en kettingmigratie in steden. Men spreekt hier ook over stapsgewijze migratie. Op lange afstanden kon migratie echter ook een demografische regelaar voor eventuele bevolkingsdruk zijn (vb. soldaten).
Er bestond ook het fenomeen van gedwongen migratie. Dit gebeurde vaak omwille van religieuze redenen, als demografische regelaar waarbij men migranten naar schaars bevolkte gebieden lokte, om economische redenen en in het geval van strafkolonies (Australië) en slavenhandel.
De analyse van dergelijke processen is een complexe aangelegenheid. Men moet verschillende verklaringsniveaus integreren en migratie bekijken als een sociaal en ruimtelijk proces. Dit betekent dat migratie ingebed is in bredere ruimtelijke interacties via menselijke contacten en netwerken. Het is een zelfversterkend proces waarbij men rekening dient te houden met selectiviteit en differentiatie. Belangrijk zijn de patronen en migratiecircuits.
Men mag het belang van het gezin niet onderschatten. Veel migranten doen aan een bepaalde gezinsstrategie. Daarom oefent het gezin een belangrijke invloed uit op het beslissingsproces en kiezen ze voor bepaalde doelen of intenties. Een gezinsstrategie lijkt een individuele keuze te zijn, maar is afgestemd op het gezinsbelang.
Gezinsstrategieën bestaan zowel op korte als lange termijn. Op korte termijn gaat het over overlevingsstrategieën die gericht zijn op het economisch overleven en dus de inkomens en uitgaven. Op lange termijn gaat het over keuzes maken die gelden voor de toekomst. De keuze van een gezinsstrategie is afhankelijk van de sociale groep waar het individu, het gezin zich in bevindt en afhankelijk van de omstandigheden.
Er wordt hier echter geen rekening gehouden met migratie als een adaptieve strategie. Hiermee bedoelt men een strategie waarover gezinnen of individuen beschikken om zich aan te passen aan bepaalde macro economische ontwikkelingen en sociale en culturele factoren op mezzo niveau.
Er wordt veel kritiek geuit tegen de human capital benadering. Migratie hoeft geen strikt individuele aangelegenheid te zijn. Daarbovenop opereren mensen niet in een vacuüm. Netwerken zijn belangrijk, er bestaat kettingmigratie met uitgesproken patronen, uitwisseling van informatie, solidariteit en een bestemming met de eigen cultuur.
