Item gefilterd op datum: januari 2014

• Verre handel

- slechts klein deel van totale commerciële omzet

- MAAR: toch richtinggevend geweest

=> omdat het onmisbare schaarse goederen betrof; het grootste kapitaal vereiste en een strategische invloed kon uitoefenen op de hele economie

- Handel met het oosten

• XII

Befaamde handel in de oosterse specerijen passeerde nog langs Alexandrië (Venetianen en Genuezen gevestigd)

→ alleen Italianen verdelers van mediterrane en oosterse producten in rest van Europa

→ Italiaanse handelaren probeerden hun afhankelijkheid van oosten te verminderen dr zelf producten te gaan vervaardigen die in Europa niet eerder bestonden:

- zijderups

- katoen en suikerriet

- papier

• Italianen bieden?

Wat hebben Italianen in ruil te bieden voor hun handelpartners in het oosten?

→ eeuwenlang veel minder dan ze zelf kochten; dit leidde tot

- aanhoudende afvloeiing van edelmateriaal

- het verschil in de betalingsbalans moest bijgepast worden in liquide betaalmiddelen

• Behoefte aan zilvergeld groeit

> toename van het handelsverkeer

- aanbod was echter kleiner; dus ging men op zoek naar naar zilverhoudende ertslagen (Bohomen, Saksen, Tirol); deze volstonden echter niet.

- op lange termijn ging men de zilverinhoud van munten verlagen = devaluatie. Met dezelfde hoeveelheid zilver bracht men dus meer geld in omloop.

- begin 13^e eeuw de eerste westerse goudmunten sinds de 7^e eeuw.

- Genua en Florence in 1252 over tot de uitgifte van munten in zuiver goud (drie munten werden voor eeuwen de standaardmunten van heel Europa)

=> de evolutie van de betaalmiddelen weerspiegelt de krachtige groei van het goederenverkeer en diensten, althans tot midden van de 14^e eeuw.

• Eindbeschouwingen
  • Europese markt was tijden de 14^e en 15^e eeuw al verregaand geïntegreerd en lieten de effecten van de commercialisering in de voorsprongsgebieden zich ook in de periferie zien.

• maritieme handel zou pas in de 17^e eeuw van de Middellandse Zee naar de Noordzee verschuiven, tot dan vervulde die een schakelfunctie tss noordelijke en zuidelijke economische systemen

• Tijdens late ME nam handelsverkeer sterk toe; opmerkelijk aangezien na 1300 de Europese bevolking met 1/3 verminderde, maar ...

- door bevolkingsafname = levensstandaard overledenen neemt toe => meer luxe en buitenlandse producten veroorloven

- door commerciële expansie kwam dynamiek op gang die steeds nieuwe winstmogelijkheden verkende en zich dus aanpaste aan de vraag

• Voor 1066
• meer dan 150 plaatsen waar regelmatig markten werden gehouden
• penetratie van geld in de plattelandseconomie

• XI – XII

eveneens ruime verspreiding van muntgeld onder gewone bevolking

• Tussen 1180 en XII

commercialisering van de plattelandseconomie in stroomversnelling

• vooral wanneer de graanprijzen stegen gaven veel grootgrondbezitters er de voorkeur aan om de réserves op hun domeinen commercieel te exploiteren m.b.v. ingehuurde landarbeid.
• op het platteland groeide het aantal mensen dat niet meer in eigen voedselbehoefde kon voorzien. Rond 1300 reeds 45% van de plattelandsbevolking
• Het aandeel van de stedelijke bevolking van Eng nam tussen het einde van de elfde en het begin van de veertiende eeuw toe (10 tot 20%).
• Daardoor ontstonden concentraties van mensen (bvb London) die vroegen om een sterk gecommercialiseerde landbouw in een wijde omgeving. Verder vond een duidelijke versterking plaats van regionale specialisaties; deels als antwoord op een groeiende buitenlandse vraag naar grondstoffen zoals tin en wol.

• Begin XIV

behoorlijk deel agrarische productie voor de markt bestemd.

Deze commercialisering van de landbouwproducten is hand in hand gegaan met

- verbreding van het aanbod van landbouwproducten

- uitbreiding en verfijning van handelsnetwerken met marktplaatsen als logische knooppunten. Vooral de zgn. intermediare markten waren van belang; die de schakels vormden ts agrarische producten en grotere regionale handelscentra (die op hun beurt aansluiting hadden op het interregionale en ook internationale handelsverkeer / vooral in de dichtstbevolkte streken van Europa interregionale graanhandel; vb. verscheping van tarweoverschotten in Artesië naar Vlaanderen en Brabant).

• Kooplieden, gilden en hanzen

Zorgden voor bescherming handelaars en goederen:

• rechtsbescherming (eigen rechtsspraak, leidde soms tot conflicten tussen Hanzen)
• tolvrijstelling

• Handelaarskolonies

• Vreemde handelaars vestigden zich bij elkaar in gebouw, straat, wijk,... ter bescherming en controle lokale autoriteiten (bv Italianen in Islamitische havens vestigden zich in wijken die ‘funduq’ genoemd werden)
• Duurzame relaties tussen inheemse en vreemdeling waren nodig om tot lonend handelsverkeer te komen

• Jaarmarkten

• Overheden steunden buitenlandse handelaars, vermits zij een +effect hadden op de economie
• Om handelsbewegingen te bevorderen: Jaarmarkten. Kenmerkend waren oa de marktvrede, vrijgeleide van bezoekers, lage tol, rechtbanken die handelsconflicten ter plaatse oplosten

Locatie

bepaald door ligging bij stad, handelsroute of productiegebie

Data

volgden elkaar in jaarcyclus op, zodat kooplieden van de ene naar de andere konden doorreizen.

Belangrijkste

- Z-O Engeland (wol)

- Z-W Zweden (haring)

- Vlaanderen

- Champagne

- Neder – Rijngebied

Kredietoperaties

Systeem

Winst die (Italiaanse) handelaars maakten investeerden ze op jaarmarkten zelf door krediet te verlenen. Zo evolueerden ze naar echte geldhandelaars. Kredietoperaties werden schriftelijk vastgelegd in schuldbekentenissen. Betaling hoefde niet rechtstreeks a schuldeiser maar kon ook gebeuren via vennoten of zakenpartners op een jaarmarkt in een ander land.

Intresten

- 10 à 15 % voor korte risicoloze

- tot 43;3% voor risicovolle

- hogere rente=woeker ->zware kerkelijke straffen

Soorten jaarmarkten

Algemene

- bedienden zowel de verre handel als de regionale en lokale handel

- voor de regionale en lokale handel bestonden er op talloze plaatsenkleinere jaarmarkten.

Etappeplaats

Jaarmarkten die hun belang vooral ontleenden aan de ligging als ettappeplaats op en route verdwenen weer in de vergetelheid zodra macro-economische en politieke omstandigheden leidden tot verschuivingen.

Voorbeeld

Jaarmarkten, zoals bvb die van Champagne, verloor omstreeks 1300 hun rol als W-Europees ontmoetingscentrum; vooral als gevolg van de verdere groei van het handelsvolume.

Opvolgers

Er kwamen wel opvolgers, zoal bvb. de Frankfurter Messe die nog altijd bestaat. Toch is hun functie als centrale plaats voor alle producten en betalingen verdwenen; omdat de tijdelijke ontmoetingen niet meer voldeden; de behoefte aan permanente jaarmarkten werd groter.

• Verdere stappen in de commercialisering van Italië

Algemene tendens

- arbeidsverdeling tss handelaar en vervoerder

- schaalvergroting van de handelsonderneming

- vorming van netwerken van permanente vertegenwoordigers

Complexe handelsrelaties efficiënt laten verlopen

1) verschriftelijking van de bedrijfvoering vereist.

- aandeelhouders wensten inzage te hebben in bedrijfsresultaten

- handelscorrespondentie tussen partners

- handelsvertegenwoordigers (factors) belast met informeren over honderden producten...

=> produceren van grote papierberg!

2) einde van de 13^e eeuw: de praktijk van de wisselbrief groeit

- ingevoerd dr Italiaanse firma’s

- betekende het verlenen van kortlopend handelskrediet, het omwisselen van munt en het overmaken van geld van de ene plaats naar de andere zonder dat er muntstukken aan te pas kwamen.

- Systeem kon alleen wanneer verschillende transacties tegelijk geregeld konden worden in het kader van een uitgebreid netwerk van duurzame partnerschappen.

Vb.: in Brugge en Barcelona werd dagelijks op een vaste plaats en tijd beurs gehouden om de wisselbrieven vast te stellen.

- Voordelen :

* gebruikers kunnen handelsoperaties vereffenen zonder dat er een muntstuk aan te pas komt; wat verlies uitsloot.

* vergemakkelijkte het internationale betalingsverkeer

- dit betalingsverkeer: voor gebruik wisselbrief; grenzen:

* noordgrens: London – Brugge – Keulen

* zuidgrens: Frankfurt en Geneve

3) Boekhouding

- perfectionering teneinde overzicht te houden over de complexe relaties en gegevens + om winstkansen tijdig in te schatten

- In Venetië in 14^e eeuw eerste dubbele boekhouding

4) kooplieden dienden behoorlijk te worden opgeleid

- 12^e eeuw: scholen in praktische kennis vr handelaren; die het monopolie van de Kerk op onderwijs hadden doorbroken

- circuleren van leerboeken in Italië over de best te nemen reisroutes, ...

Handelkapitalisme

Mentaliteit van de 14^e eeuwse handelaar: kapitalistisch!

Dit handelskapitalisme in sterk contrast met kerkelijke leer! (toch zochten theologen naar enige matiging; bvb. de theorie van de ‘juiste prijs’, die nog wel ovedreven winst betreed, maar aanvaardde niettemin het beginsel van de winst als vergoeding vr geleverde diensten)

Romeins wegennet

• niet geschikt voor vervoer massagoederen (dienden enkel militaire en bestuurlijke belangen)
• werd sinds de val van het RR niet uitgebreid, enkel beperkt gemoderniseerd

=> meeste transport diende dus via scheepvaart te gebeuren.

• Scheepvaart

• was praktisch: Middeleeuwse steden ontstonden langs waterknooppunten
• allerlei maatregelen die scheepvaart dienden te vergemakkelijken: aanleg kanalen, sluizen, pakhuizen,...

• Transportkosten

• Kostprijs transport was enorm (men moest tol heffen om bv de aanleg van de Gotthard tunnel te financieren)
• transportkosten hadden een belangrijk aandeel in de marktprijs van de goederen

=> Daarom probeerden handelaars de transportkosten te drukken om zo goedkoop mogelijk te kunnen zijn => door deze pogingen ontstonden vernieuwingen in de scheepvaart

• Vernieuwingen

• ontwikkeling kompas + stijgende geografische kennis (beide dankzij arabieren) = ontwikkelen ‘Portolaankaarten’

• scheepsbouw: roer wordt a achtersteven bevestigd

→ Noordzee: Kogge blangrijkste schip

→ Middellandse Zee:

* Galei, enkel nog luxegoederen

* massatransport eerst ‘Nave’, dan ‘Cocca’ gebruikt

• Geest vernieuwing transport kwam ook tot uiting in verre reizen (bv Willem Van Ruusbroeck, Marco Polo)

- niet enkel luxegoederen verhandeld, maar ook dagelijkse consumptiegoederen (bv. laken)

- handelaars afkomstig uit West – Europa (ipv vroeger enkel uit Verre Oosten)

- handel gebeurde massaal (dankzij stijgende vraag en groeiende mogelijkheden transport)

geluksfactor? Eerste handelaars waren avonturiers die rijkdom maakten (sommige van die avonturen beschreven in zgn ‘Heiligenlevens’

Intern

langzame verhoging agrarische productiviteit: overschotten konden worden verhandeld (meestal ging het om gespecialiseerde producten => ontstaan specialisatie)

Extern

omkering krachtsverhouding W-Europa- omliggende culturen:

• handel in periferie W-Eur met economisch ontwikkeldere gebieden zorgde voor dynamiek
• zuivering van Tyrheense Zee door Genua en Pisa van zeerovers => handel mogelijk

- demografische groei

- groeiende pol stabiliteit (lokaal)

- stilvallen externe veroveringen

(~Industriële Revolutie):

- Handel neemt prominentere plaats in samenleving

- ingrijpende vernieuwingen: * transport

* handelstechnieken

* producten

* organisatie (boekhouding, kredieten, verzekeringen)

- Italië speelt rol Engeland tijdens IR

Het Europese wonder: de toegenomen autonomie der steden zorgde voor de ontwikkeling van een eigen samenlevingspatroon. Deel van dat patroon was het streven naar rijkdom dmv Handel. Gevolg: Europa komt weg uit achtergestelde positie.