Item gefilterd op datum: januari 2014

• het leger (sepoys = Indische soldaten in het Britse leger)
• Ontevredenheid over het Britse bestuur (verdwijnen van Indische heersers, grootgrondbezitters werden door de Britten verdreven, religie werd onderdrukt, …)
• ^§ Brutale onderdrukking door GB

- Bracht nood aan nieuw beleid aan het licht

• ^§ Indië besturen met en voor Indiërs
• ^§ Indische staten worden (officieel) protectoraat van GB

- Economie 

- GB gebruikt het Engels als bestuurstaal + opleiden elites

• ^§ Verspreiding Europees gedachtegoed 
• ^§ ° Westerse Indiërs (elite)

 willen meer inspraak in het bestuur van hun land

• ^§ Nationalistische gevoelens 

Nederlandse Oost-Indiën

- Weinig zelfbestuur

- Maken van alle Javaanse eilanden 1 groot rijk

- Systeem van arbeidsexploitatie (taksen)

- Geen gebruik van het Nederlands als bestuurstaal

• Verspreiding Westerse ideeën tegen gaan

Conflict tussen Rusland en GB

- Rusland voerde een zuiver politiek-geïnspireerde expansie over land

• Op zoek naar een ijsvrije haven

- ° Vladivostok @ Japanse Zee

- Probleem: Russische gebieden in N-Azië grenzen aan die van GB in Z-Azië

• Perzië als buffer Onenigheid (wie krijgt welk deel van Perzië?)

° Russische invloedszone & Britse invloedszone (buffer

Het openen van Afrika

- Livingstone

• ^§ Medische missionarisch
• ^§ Humanitaire en religieuze werken
• ^§ Was verdwenen volgens Europeanen

- Stanley

• ^§ Gestuurd door de New York Herald
• ^§ Krijgt al snel inzicht in het economisch potentieel van Afrika
• ^§ Vindt gehoor bij Leopold II

- 1875: Association Internationale Africaine

• ^§ Legitimatie: slavenhandel bestrijden

- Heersend idee @ Europa: Afrika was vrij in te nemen

Conferentie van Berlijn

- Georganiseerd door Bismarck

- Doel

• ^§ Begrenzen Kongo Vrijstaat

 vastleggen principes van vrijhandel

 officieel doel: slavernij bestrijden

• ^§ Regels voor kolonisatie afspreken

 niet enkel op papier, maar ook de facto aanwezigheid (administratief of militair)

- Leopold moest veel investeren om de ‘vrijhandel’ te kunnen garanderen

• ^§ Leent van de Belgische staat
• ^§ 1908: Kongo wordt een Belgische kolonie (Belgisch Kongo)

Indirect bestuur

- Het systeem van regeren via een plaatselijk stamhoofd

• ^§ Veiligheid van Europeanen garanderen
• ^§ Arbeid organiseren

Het arbeidsprobleem

- Geld had weinig nut voor de Afrikanen (weinig te koop)

- De Europeanen verplichten Afrikanen te werken

• ^§ Monetaire belastingen innen

- Dus: tegen slavenarbeid, maar inwoners worden geëxploiteerd door Europeanen

20^ste eeuw

- ° Een klasse van “Westerse Afrikanen” (évolués)

- Nationalistische ideeën (VS kolonisator & VS paternalisme)

Wrijvingen en rivaliteit tussen de grootmachten

- Frankrijk wil een West-Oost-as

- GB wil een Noord-Zuid-as

- Botsen @ Soedan: Fashoda-crisis

• ^§ Oorlog kan maar net vermeden worden (Frankrijk is bang van Duitsland @ Europa)
• ^§ Zorgt voor een sterk Anti-Brits klimaat op het Europees continent

- Boerengemeenschappen @ Transvaal en de Oranjevrijstaat liggen GB in de weg

• ^§ Bloedige uitroeiing en/of afzondering (concentratiekampen)
• ^§ Samengebracht met Kaap de Goede Hoop in de Zuid-Afrikaanse Unie

- Internationale afkeuring van de koloniale politiek van GB

- Rivaliteit: een oorzaak WOI (cf. idem Ottomaanse verbrokkeling)

Het Ottomaanse rijk in de jaren 1850

- Sterk verschillend van Europese staten

• ^§ Sociaal systeem
• ^§ Politiek systeem (religieuze leiders in de regering)

- Speciale rechten voor Westerse handelaren

- Geen nationalisme

- Technisch achter op Westen

- Valt territoriaal uiteen vanaf de 18^e eeuw

- De Krimoorlog

• ^§ Toont hun militaire en politieke zwakheid
• ^§ Nood aan een betere organisatie (zoals GB of Frankrijk)

Repressie na 1876

- Etnische minderheden creëren nationalistische gevoelens

- Repressie

• ^§ Armeense genocide
• ^§ Repressie op Bulgaarse volkeren

Ottomaanse Rijk VS Rusland

- In Rusland

• ^§ Pan-slavistisch idee

 een grote federatie maken van Oost-Europa met Rusland als leider

- Slavische volkeren binnen het Ottomaanse rijk

• ^§ Gebruiken Pan-Slavisme om zich te verzetten tegen de Turken

- 1877: Rusland verklaart Turkije de oorlog

• ^§ GB steunt Turkije

 belangen @ Suez-kanaal

 intresse in het verre-Oosten 

• ^§ Maar Rusland was al te ver doorgedrongen

- 1878: Vrede van Berlijn

• ^§ Turkije verliest veel gebied

 Servië, Roemenië, Montenegro onafhankelijk

 Bulgaren krijgen een grote autonomie

 Cyprus -> GB

 Tunesië -> Frankrijk

 veel gebied -> Rusland

• ^§ Georganiseerd door Bismarck

 cf. band Duitsland – Turkije tijdens WOI

Egypte en Noord-Afrika

- Jaren 1850 – 1860: economische groei

- Door te veel leningen: economie 

• ^§ De Europese investeerders dwingen de khedive (= onderkoning) tot troonsafstand
• ^§ Zetten een nieuwe khedive op de troon

- Dit leidt tot nationalistische protesten

- GB intervenieert

• ^§ Egypte wordt een protectoraat van GB

- Frankrijk is daar niet tevreden mee

• ^§ Voert zelf ook een actieve expansiepolitiek in Noord-Afrika ter “compensatie”

 Algerije en Tunesië

- Concurrentie over de gebieden van het voormalige Ottomaanse Rijk als een oorzaak WOI

- In Turkije: Jonge Turken nemen de leiding

• ^§ Herstelling grondwet van 1876

Balkanoorlogen

- 1912 – 1913

- Verlies van Albanië

- Was vroeger een koloniaal gebied

• ^§ Nu zelf imperialistische mogendheid

De Verenigde Staten en Mexico

- Noord-oosten van Mexico wordt gekoloniseerd door Amerikaanse landzoekers (1845)

• ^§ Zij brachten hun slaven mee
• ^§ Slavernij was illegaal in Mexico
• ^§ Roepen eigen republiek uit (Texas)
• ^§ Texas wordt geannexeerd door de VSA

- Europa had Mexico veel geld geleend

• ^§ Nieuwe president (Benito Juárez)
• ^§ Anti-Europees: weigert de leningen te betalen
• ^§ Europese investeerders vragen steun aan hun regeringen

 GB: wil de inkomsten van de taksen overnemen om zo de schulden terug te betalen

 Frankrijk: Napoleon III wil van Mexico een vazalstaat maken

 de Britse en Spaanse troepen trekken zich terug

 Frankrijk zet de Oostenrijkse aartshertog Maximiliaan op de troon in Mexico

 onstabiel: kracht van VSA was te groot (Monroe Doctrine)

 Frankrijk trekt zich terug

De Monroedoctrine

- “America for the Americans”

- Elke vorm van Europese inmenging op het Amerikaanse continent wordt verworpen

Dubbele standaard van het imperialisme

- Internationale wet

• ^§ Geciviliseerde staten mogen zich niet moeien met andere geciviliseerde staten
• ^§ Geciviliseerde staten mogen zich wel moeien met niet-geciviliseerde staten

Imperialisme van de VSA in de jaren 1890

- Revolutie in Colombia

• ^§ VSA steunt de revolutionairen
• ^§ Belangen in Colombia

 Panama wordt onafhankelijk verklaard door de VSA (°Panama-kanaal)

 wordt een protectoraat van VSA

- Revoluties in Puerto Rico en Cuba

• ^§ VSA steunt de revolutionairen
• ^§ Belangen in Cuba

 Suiker, strategisch @ Caraïben

• ^§ VSA overwint Spanje
• ^§ Cuba wordt onafhankelijk (1902)

 moet zich houden aan het Platt Amendement

 VSA behoudt het recht op inmenging in interne zaken

- Roosevelt doctrine

• ^§ Alternatief op de Monroedoctrine
• ^§ De VSA als beschermer van het gehele continent

 de Europese staten mochten niet interveniëren, maar hun (economische) belangen werden dus verdedigd door de VSA

- Hawaii

• ^§ Plaatselijk bestuur kon de verhoogde internationale druk (handel, …) niet zelf aan
• ^§ Wordt een protectoraat van de VSA (1875)

 onafhankelijkheid wordt verzekerd

 Pearl Harbor als marinebasis van de VSA

• ^§ 1891: Hawaii wordt een republiek

 wil geannexeerd worden door de VSA

• ^§ 1898: Hawaii wordt geannexeerd door de VSA

Imperialisme voor 1870, 1880

- Vrijhandel primeert

- Geen nood aan politieke controle in de kolonies

- Uitzondering: Amerika en Australië

• ^§ Daar geen traditionele interessante economieën

Nieuw imperialisme (na 1870, 1880)

- Nood aan een hoge kwantiteit van goederen

• ^§ Niet door handarbeid te bereiken

- Investeren van kapitaal in bestuur en bedrijven buiten het Westen

- Deze investering verzekeren door politieke en territoriale overheersing

• ^§ Kolonies direct bestuurd door Europese landen
• ^§ Protectoraten

- Verschillen in macht Europa VS niet-Europa 

• ^§ Sterk geünificeerd door democratische en nationalistische bewegingen
• ^§ Militaire innovaties

Redenen voor het imperialisme

- Legitimatie: missionering & wetenschap (in kaar brengen, …)

- Reizen 

- Economisch

• ^§ Producten die niet in Europa te vinden waren (rubber, petroleum, thee, koffie, …)
• ^§ Afzetmarkt

 door  concurrentie

 prijzen 

 meer goederen verkopen om dezelfde winst te behalen

• ^§ Protectionisme 

 bescherming tegen internationale competitie

 markt voor het eigen volk verzekeren

• ^§ Investeren in “niet-ontwikkelde” landen

 meer winst (goedkope arbeidskrachten, vraag naar producten uit die gebieden, …)

• ^§ Investeerders wensten een geciviliseerd beleid in de landen waarin ze investeerden

 winstmotief promoot imperialisme

- Nood aan import

• ^§ Bevolking onderhouden
• ^§ Industrie onderhouden
• ^§ Levensstandaard onderhouden

- Kettingreactie

• ^§ Uit vrees dat de machtsbalans zou verstoord worden
• ^§ Ook de nieuw gevormde staten Italië, Duitsland en Japan voelden een nood aan kolonies

- Migratiemogelijkheden bij overbevolking

Joseph Chamberlain

- Brits staatsman

- Pro zelf onderhoudende staat

- Pro onafhankelijkheid Canada, Australië en Nieuw-Zeeland

- Pas na WOI gehoor gekregen

Legitimering imperialisme

- Missionering

- Wetenschap (in kaart brengen, …)

Groeiende verschillen: Civilisatie VS derde wereld

- Verschillen moderne en traditionele samenlevingen 

- 1900: alle landen betrokken in de wereldeconomie

• ^§ Maar niet op dezelfde manier
• ^§ Westen maakt grote winsten
• ^§ Traditionele samenlevingen vallen uit elkaar

Imperialisme

- Kolonisatie heeft dekolonisatie in zich

• ^§ Onderworpen gebieden streven naar modernisering (met Westerse hulp)
• ^§ Maar willen tegelijk onafhankelijk zijn van de imperialisten

 liberale, democratische, antikapitalistische ideeën 

- Klassiek liberalisme blijft wel de dominantie geestesstroming ondanks het onder druk staat

- Het effect van het Liberalisme:Een continue vooruitgang van de basisaspecten

Een verzwakking van de fundamenten waarop het liberalisme rust.

- een aantal dogma’s komen in het gedrang

Individu als rationeel wezen: Onder druk van technologische populaire theorieën

 Economisch vlak: het laissez-faire principe

Door economische depressie (na 2^e IR)  meer stemmen voor protectionisme  vrijhandel

Nationalisme in de economie  opeisen van grondstoffen = onderdeel van imperialisme

Sociaal vlak: door verlies van laissez-faire  overheidsinterventie voor bestaanszekerheid

arbeidsbewegingen kunnen meer druk uitoefenen

 Politiek vlak: aanwijzen van vertegenwoordigers door vrije burgers.

- De opvatting over mens en wereld is in beweging grote vlucht van wetenschap: nieuwe inzichten.

Maar ook bij een brede laag van de bevolking komen nieuwe inzichten

Impact van de evolutie

- Charles Darwin  evolutie theorie toepassen op mensen

 mens = 1 soort met biologische varianten ( misbruikt door racistische theorieën)

 grote impact  wereldbeeld van mensen gaat veranderen

 ‘Survival of the fittest’+ natuurlijke selectie

- Sociaal Darwinisme: Het toepassen van de evolutietheorie op de maatschappij

 wordt gebruikt door de elite om zich af te schermen tegen de eisen van minderheden

 Hun sociale positie is gewoon het gevolg van een natuurlijk selectie proces

 Soms ook een racistische invulling: soorten tov elkaar gaan plaatsen (superieur)

Was niet het doel van Darwin zelf  theorie wordt gebruikt zoals het hen uitkomt.

Genetica, Antropologie en psychologie

- Gregor Mendel  erfelijkheidsleer

 ook zijn theorie wordt misbruikt als grondslag van racistische theorieën

- Antropologie = het bestuderen van psychische en culturele eigenschappen van de mensheid

 hierdoor wordt de mens meer rassenbewust

 grote impact op religie  ondermijnen van traditioneel religieus geloof.

- Psychologie = een wetenschap over gedrag

grote implicaties over de natuur van de mens, vrijheid en rationaliteit.

De nieuwe geneeskunde

- Albert Einstein: nieuwe Relativiteitstheorie = tijd wordt beschouwd als een 4^e dimensie

 niet meteen een praktisch nut maar gaat basis vormen voor nucleaire fysica

Trends in Filosofie en kunst

- agnosticisme = de erkenning van onwetendheid

- Positivisme = het geloof dat enkel wetenschappelijke methode positieve kennis kunnen leveren.

-Kunstenaars gaan de intellectuele ontwikkelingen volgen

 impressionisten: de meest invloedrijke artiesten  representatie van het alledaagse leven

 na WOII: een trend van subjectivisme

De kerk en de moderne jaren

- De ontwikkeling in de wetenschap + de sociaal-politieke omwenteling  impact op de kerk.

- De Pauselijke macht verzwakt al langer (van voor de Frankrijk)  toch nog maatschappelijke invloed uitoefenen via het geloof van de mens en de machtapparaat.

- In Frankrijk is men de grote verliezer  Clerus geen aparte stand meer met privileges

Einde aan de monopolie op geloof

- Kerk = sterkhouder van de restauratiebeweging maar moet toch veranderingen ondergaan.

- Verdwijnen van Pauselijke staten door nationalistische beweging in Italië

 Paus moet dit ondergaan (pas verzoenen met Mussolini in 1922 vaticaan)

 Maar de macht van de Paus is evenredig met deze van de Pauselijke staten

 via het geloof en geweten van mensen macht uitoefenen politieke rol te kunnen spelen

 om hun instrument van macht verzet tegen technologische en wetenschappelijke evolutie

- Paus = kritisch tegen alle vormen van vooruitgang  tegenoffensief = Vaticaans Concilie

 onfeilbaarheid van de paus  katholieken moeten de visie van de paus aanvaarden

Nieuwe reactionaire stroming = Ultramontanisme  geestelijke boven wereldlijke macht



Liberaal-katholieke stroming  scheiding kerk en staat

 Paus wel hoogste woord in geloofszaken

- Kerk gaat zich ook mengen in sociale zaken  Leo XIII: Rerum Novarum

 men is nog behoudsgezind maar pleit voor rechtvaardigheid en sociale correcties

aanknopingspunt voor Christen-democratische beweging en vakbonden

 wijst het socialisme als onderdeel van de katholieke beweging.

- Protestantisme: onderscheid tussen modernisten en fundamentalisten

 Modernisten = aanvaarden wetenschap + veel van de Bijbel interpreteren als metafoor

 Fundamentalisten = gaan de meest onbetwijfelbare wetenschappelijke bevindingen negeren.

- Jodendom: gaan richting emancipatie en assimilatie

 2 nieuwe tendensen:  Cultureel en politiek nationalisme van de joden zelf

 De groei van een nieuw antisemitisme

- Bij de arbeiders klasse krijgen we een sterke beweging voor een ‘sociale’ republiek

- Socialisme = een politieke beweging die streeft naar vooruitgang

 de idee van vooruitgang is zeer sterk aanwezig in de cultuur

 dringt door in brede segmenten van de samenleving dmv technologie (ene doorbraak na de andere)

- Socialisme: 2 acties  laten verdwijnen van de kapitalisten  radicale vormen van socialisme

 onderhandelen met deze kapitalisten  vorming van vakbonden

 een interne contradictie

- Bij de intellectuelen in de middenklasse gaat men het lot van de arbeiders gaan aantrekken(vb: Marx)

De vakbondbeweging en de groei van Britse ‘Labor’

- Binnen de sociale arbeidsbeweging: 2 tendensen

 Revolutionairen: in de leer van Marx  gaan de strijd aangaan tegen het kapitalisme

 Reformisten: zijn gebaseerd op concrete verwezenlijking niet op abstracte toekomst

Staan voor onderhandeling + geleidelijke verandering  stakingswapen (als deel van onderhandelingsstrategie).

- Arbeidsbeweging is heel sterk in GB (vroegst IR) gaat organisatie van arbeid buiten de wet stellen.

 MAAR Toename groep van arbeiders  toename van macht  meer ruimte voor organisatie

 GB: vlug ontstaan van vakbonden  Afdwingen stemrecht en organisatie

Gebaseerd op onderhandeling met WG (= werkgevers)

 Start met: ambachtelijke unie  een unie van arbeiders in dezelfde sector.

 Vakbonden gaan uitgroeien tot massaorganisatie maar zal even duren voor men groeit tot politieke partij  ontbreken van de impuls

 Labour = eerder drukkingsgroep op de 2 bestaande partijen  wordt later een politieke partij.

- Op het continent: Prille socialistische bewegingen rond het Utopisch socialisme

 nog geen sprake van georganiseerd socialisme.

Europees socialisme na 1850

- 1864: de 1^e Internationale overkoepeling van vakbonden en sociale organisaties over Europa

 In de lijn van internationale klassensolidariteit

 gemodelleerd naar de idee van Marx

- 1871: de Parijse Commune (Na de Frans-Pruissische oorlog)

 Gaat voor Internationale begin zijn van een internationale socialistische arbeidsbeweging

 Maar de Internationale gaat er door doodbloeden  zien wel hun toekomst in de Parijse

Commune

 Krijgt te maken met een zeer zware repressie

- In Europa: gematigde socialistische partijen  verenigen in de 2e Internationale

 Deze is eerder sociaaldemocratisch Marx als ideologie niet afgezworen

 Kiest voor een praktijk van onderhandeling en zo de inkapseling in de burgerlijke-liberaal-kapitalistische staat, via hervorming.  de negatieve integratie

- Ook groei van het socialisme dat Marx formeel verwerpt = Revisionisme

- Dus in veel landen gaat het socialisme in 2 richtingen evolueren.

- In vele landen gaan de arbeiders niet in een revolutionaire stemming zijn

 Omdat het Kapitalisme bewezen heeft dat het werkt

 Omdat in vele landen arbeiders het recht hebben gekregen om te stemmen

 Omdat men politieke partijen en krachtige vakbonden gaat oprichten.

Feminisme

- Olyme des Gouges  ‘Les droîtes des femmes’ (Frankrijk)

 vrouwen worden al in de Frankrijk geweerd uit politieke salons

- In Europa: creëren van Internationale raad van vrouwen  groeiende vraag voor vrouwenstemrecht

 de 1^e feministische golf

 Maar het toestaan van het 1^e vrouwenstemrecht zal duren tot WOI

- Vooruitgang is onvermijdelijk + wenselijk

- Ontstaan van nieuwe politieke bewegingen

- Wetenschap blijft voordelen produceren

- Vooruitgangsoptimisme wordt mee gevoed door het W-Euro suprematiegevoel