Item gefilterd op datum: januari 2014

• De Florentijn Amerigo Vespucci beschreef de ontdekte wereld als een autonoom continent.
• Hernan Cortes veroverde Mexico op het Aztekenrijk. Zo werd ook de Stille Oceaan ontdekt.
• Francisco Pizarro stuitte in Equador, Perug en Chili op het Incarijk. Sapa Inca, zoon van de zon.
• Snelle verovering:
  • oude voorspelling
  • top: piramidaal
  • technisch overwicht: paarden, honden, vuurwapens in ijzer, gebulder der kanonnen
• bevolkingskolonisatie van Amerikaanse gebieden: kwaliteit om te bekeren
  • doel:
    • ontginning van goud, zilvermijnen en plantagebouw
    • christelijke missionering
  • gevolgen:
    • biologische ravage ook door pokken, mazelen en griep
    • invoer van negerslaven en driehoekshandel
• Jaarlijks maakten tientallen schepen de reis van Zuid Spaanse havens en de Amerikaanse kolonies.

De grote hoeveelheden goud en zilver vestigde de Spaanse macht in de 16^de eeuw maar was ook één van de oorzaken van de toenemende inflatie in Europa.

A. ontdekking en kolonisering van de Canarische Eilanden

• Venetië sterk in Oosten Middellandse Zee met karavaanhandel
• Genuezen zochten naar alternatieven via Zuidelijke richting en ontdekten de Canarische eilanden
• Toch Castilië + Franse kolonisatoren: Canarische eilanden in bezit

B. de Portugese ontdekkingstochten

• verovering Ceuta 1415
• Madeira en Azoren: Hendrik de Zeevaarder (broer van de koning)
• 1434: ronding kaap Bojador
• 1488 Bartolomeo Diaz: Kaap de Goede Hoop
• 1497-98 Vasco da Gama: Indië, met hulp van Arabische stuurman
• vanaf 1509 Malkka, Java, Molukken, Canton en Japan
• de weg van de specerijen was gevonden: een keten van factorijen
• centrale rol Antwerpen: koloniale waren- koper en zilver + textielwaren en wapens

C. Christoffel Columbus

• Genuees koopman
• wist dat de wereld rond was + informatie over de windrichtingen: stelde de Portugezen een alternatief voor: westelijke route à geen gehoor
• ging naar Isabella van Castillië
• 1492: vertrek met drie schepen; Canarische eilanden: proviand; Bahama’s, Cuba, Haïti, Dominikaanse: Hispaniola; 1492-1504: vier reizen: Caraiben+ Midden Amerika
• Amerigo Vespuzziontdekt nieuwe continent
  • eerder verdrag: Portugal eisten Midden- en Zuid-Amerika op
  • de Spanjaarden eisten een verdeling volgens de lengtegraad ten westen van de Kaap Verdische Eilanden
  • verdrag van Tordesillas van 1494: paus, 370 km ten westen van Kaapverdische Eilanden: Spanje met verplichting de Indianen te bekeren
  • hierdoor kwam de westkust van Brazilië in Portugese handen
  • aangevuld met verdrag van Zaragossa van 1529: tweede demarcatielijn ten oosten van de Molukken (uitz. Filippijnen)

A. motieven

• van economische aard
  • invoer van goud uit Afrika, specerijen en luxeproducten (Azië) onder controle Arabieren
  • peperduur door tussenpersonen; Middellandse zee onveilig (vb. Genuese kolonies aan Zwarte Zee
  • aandacht naar Atlantische oceaan om Islamwereld te ontwijken
• van ideologische aard
  • kruistochten en reconquista: verovering van Noord Afrikaanse kusten
  • Pope Jan (Hendrik de Zeevaarder) als bondgenoot tegen de Islam

B. middelen en kennis

• geografische kennis
• aarde een bol: Ptolemaeus bekend door Arabische cultuur
• afrikaanse hitte
• betere kennis van heersende zeewinden: terugreis
  • nieuwe scheepstypes
• kogge (bulkhandel Hanzesteden), galei
• karveel: driemaster <Portugal, combinatie driehoekig latijnzeil en rechthoekig razeil: wendbaar + laveren tegen de wind + geringe diepgang (ontdekkingsschip
• galjoen: groter dan karveel; grote tonnemaat + beter bewapend (kolonisatieschip)
• navigatietechnieken
  • kompas sinds ME breed verspreid
  • instrumentarium door Portugal om breedtegraad te bepalen (afstand tot de eenaar), astrolabium, kwadrant, Sint-Jacobsstaf: zon
  • lengteligging: bleef een probleem: wachten op de klok uit 18^de eeuw
  • postulanen: zeekaarten met aanduiding portus

A. de gevolgen van de Vrede van Westfalen

• inperking van de macht van de keizer
  • geen leger, financiën of administratie voor de totaliteit van het rijk, maar beperkt tot de hausmacht
  • de structuren van het HRR betekenen niet veel meer in praktijk
• donaumonarchie blijft aan de macht: habsburgers

B. de ottomaanse bedreiging

• Ottomanen zijn de meest geduchte tegenstanders van Habsburg
• 2^e helft 17^eeeuw grootviziers (cfr. eerste ministers):
  • interne orde op zaken stellen
  • het leger hervormen
  • administratie hervormen
• hervatting van de expansie: belegering van Wenen in 1683
• ottomaanse leger verliest en zal geen dreiging meer zijn
• Frankrijk nam plaats in van voornaamste vijand
  • inzet is de Spaanse erfenis
  • eind van de strijd: Vrede van Utrecht, opdeling Spaanse rijk

C. de oostenrijkse successieoorlog

• Karel VI
  • 1713, pragmatische sanctie: na zijn dood opgevolgd worden door zijn dochter Maria-Theresia
  • gevolg: politieke en economische toegeving
• strijd voor Maria-Theresia op de troon
  • bondgenoten: Rusland, Engeland, Republiek
  • betwisters: Frankrijk, Spanje, Pruisen
  • Pruisische koning Frederik II eist Silezië op
  • Vrede van Ake, 1748: kroning Maria-Theresia

D. Maria Theresia en Jozef II

• Maria Theresia
  • bureaucratische vernieuwingen
  • bestuurlijke centralisatie
  • nadruk op het katholicisme
  • aandacht voor onderwijs
  • versterking van het leger

• Jozef II
  • de staat voorzien van volledig nieuwe structuren en bestuursmethodes
    • geloof
      • afschaffing comtemplatieve kloosters
      • oprichting staatseminaries
      • burgerlijk huwelijk
      • bestaansrecht andere godsdiensten
      • onderwijs
        • organisatie van staatsscholen
        • schoolplicht tot 12 jaar
        • bestuurlijke en gerechtelijke hervormingen
          • nieuwe, rationeel samengestelde en helder gestructureerde instellingen
          • herindeling van het rijk
          • hervorming van het gerechtswezen
  • verlicht despotisme
    • volgens een aantal principes van de verlichting
    • geen zelfbeschikkingsrecht of democratie
  • kritiek op hervormingen
    • Hongarije
    • Zuidelijke Nederlanden: Brabantse Omwenteling

E. de opkomst van Pruisen

• de familie Hohenzollern uit Brandenburg-Pruisen
  • Vrede van Westfalen: Achter-Pommeren (toegang Baltische Zee)
  • inlijving Silezië: Oostenrijkse successieoorlog
  • annexatie West-Pruisen ten koste van Polen
• Frederik II de Grote
  • verlicht despoot
  • zeer geletterd
  • bewonderaar Franse cultuur
  • op de hoogte van filosofen (o.a. Voltaire)
  • religieus tolerant
  • correcte en onafhankelijke rechtsbedeling
  • militair karakter van de Pruisische staat

A. binnenlandse politiek

Hendrik VIII

Persoonlijk bewind, miskenning parlement; opleggen belastingen; negeren

Rechtsprocedures; druk op rechterlijke macht; opheffen van wetten en decreteren van

nieuwe verordeningen.

Deze politiek zal door de Stuarts worden verder gezet maar er komt tegenkanting.

• Bij de dood van Elisabeth I in 1603 erfde de Schotse koning Jacob VI de Engelse kroon: Jacob I .
• 1603-1625

Personele unie Engeland+ Wales+ Schotland, rustige periode, geen machtshonger van de koning. Geld moest worden gevraagd aan het parlement maar Jacob had niet veel geld nodig (geen oorlogen).

Karel I (1625-1649)

• autocratisch, roept parlement niet meer samen
• had door grote sier (cfr. schilderijen van Van Dijck) geld nodig.
• krijgt het moeilijk met het parlement die hun macht beknot voelden;
• calvinisten streefden naar een radicale protestantse gemeenschap en wezen de Anglicaanse staatsgodsdienst af (te beperkte reformatie)
• krijgt het moeilijk met de eigen schotten

Cromwell

• periode van republiek: commenwealth and free state
• protectoraat: o.l.v. Oliver en Richard Cromwell

Karel II (1660-1685)

• herstel van het hogeruis
• habeas corpus act: garantie tegen willekeurige opsluitingen

Jacob II (1685-1688)

• werd verjaagd
• glorious revolution

Mary II en koning gemaal Willem III (1689-1702)

• bill of rights: constitionele toezeggingen
• koning mag wetten niet afschaffen
• geen oprichting uitzonderingsrechtbanken
• belastingen moeten parlementair goedgekeurd worden

Anne I (1702-1714)

George I von Hannover (1714-1727)

Whigs: partij van de ondernemende middenstand

vandaag: labour

Tories: partij van de landeigenaars en hoge kerkelijke hiërarchie

vandaag: conservatieven

B. buitenlandse politiek

Jacob I

• dmv huwelijking van zijn zoon met Spanje de anglo-spaanse relaties optimaliseren, maar mislukte

Karel II

• vijand = republiek
• strijd samen met frankrijk in de derde staatse oorlog

A. Richelieu, wegbereider van Lodewijk XIV

Na de moord op Hendrik IV werd Maria de Medici (pro Spaans) in 1610 regentes voor haar minderjarige zoon Lodewijk XIII (anti- Habsburgs) die in 1617 zelf de macht in handen.

nam.

Richelieu (1624-1642): wegbereider van het absolutisme

DOELSTELLINGEN (aanknoping met Frans I)

De macht van de koning versterken

Facties binnen de koninklijke familie neutraliseren

Maria de Medici werd verbannen uit Frankrijk

Conflicten met de broer van Lodewijk XIII: Gaston d’Orléans.

De macht van de hoge adel neutraliseren

Adellijke revoltes werden hardhandig neergeslagen

De macht van de (10) parlementen verminderen: gerechtshoven en bestuurlijke organen

Vooral veel te zeggen op wetgevend vlak: remonstrantierecht: registratie van wetten door het parlement. Parlementen konden remonstreren= bezwaren uiten.

Er kwam een krachtmeting met het parlement en behoudt van registratie en remonstratierecht maar verbanning en gevangenzetting van sommige parlementsleden.

Het katholicisme als staatsgodsdienst

Terugdringen van de macht van de Hugenoten

Beleg van La Rochelle in 1627. Eén land, eén koning, één godsdienst

De totale confrontatie met de Habsburgers

De Franse omsingeling moest worden verbroken. Knoopt aan met Frans I.

Totale oorlog met Spanje + H.R.R.

- Pro-protestants omwille van de ‘raison d’état : steun tijdens de dertigjarige oorlog ;

- Steun aan de Republiek voor haar strijd tegen Spanje

- Frans Spaanse oorlog in 1635

- Annexatie grote stukken van de Nederlanden

- Bondgenootschappen met Zweedse, Duitse en NN protestanten.

Richelieu (Lodewijk XIII) versus Olivares (eerste minister van Filips IV)

conclusie

- Spanje op zijn achterwerk.

- Annexatie van grote stukken van de Nederlanden door Lodewijk XIV

- Adel, geestelijkheid en parlementen lopen in de pas

- Volksopstanden : Croquants (Loire) en ‘va-nu-pieds’ : geen bedreiging

B. de reactie

Na Richelieu en Lodewijk XIII namen Mazarin en regentes Anna Van Oostenrijk (moeder van Lodewijk XIV)de touwtjes in handen?

Mazarin stuitte op weerstand wat zou leiden tot de Fronde (1648-1653)

De Fronde kende twee fazen:

• Fronde parlementaire: reactie tegen de fiscale lasten + beknotting bevoegdheden;
• Fronde des princes: opstand van de meest vooraanstaande edelen tegen Mazarin.

Doodbloeden van de Fronde door:

• Onderlinge stwisten onder de Frondeurs;
• Overlopen van enkele edelen naar Spaanse kamp
• Weerwerk van koninklijke troepen.

Dit indachtig zal Lodewijk XIV de macht van de edelen en de parlementen fnuiken.

C. Lodewijk XIV en het Franse absolutisme

bijgestaan door:

• Eerst Mazarin;
• Colbert: economie en financiën
• Louvois; oorlog

Adel

• Bond de adel aan zich door etiquette en resideren in het hof: Versailles 3000 à 10000 hovelingen
• Waren van de koning afhankelijk voor functies

Parlementen

• Rol van de parlementen teruggeschroefd: moesten wetten registreren en konden pas daarna remonstranties formuleren.
• Bevoegdheden van het parlement werden overgeheveld naar intendanten: door de koning bevoegde ambtenaren.

Godsdienst

• Edict van Nantes ingetrokken.
• Tegenstander Jansenisten
• Invloed Rome teruggedrongen: gallicanisme. Voor organisatorische en disciplinaire zaken voerde Lod XIV een onafhankelijke koers van Rome

Buitenland

• Performant leger: soldaten uit eigen land
• Frans-Spaanse oorlog met de vrede van de Pyreneeën: Frans Spaans huwelijk als gevolg
• Annexatie delen Z.Ned.
• Liga van Augsburg: Sp+HRR+Zw+Engel+Republiek: anti franse coalitie. Negenjarige oorlog.
• Spaanse successie oorlog contra Sp, Engeland, Republiek, HRR.

Tussenoplossing:

• Filips van Anjou: Spanje en de Spaanse kolonies;
• Zuidelijke Nederlanden en Spaanse bezittingen in Italië naar Oostenrijkse Habsburgers (Vrede van Utrecht)
• Barrièretroepen in de Zuidelijke Nederlanden

Conclusie : grand siècle

D. la régence

Achterkleinzoon Lodewijk XV.

Tijdens zijn minderjarigheid was Filips van Orléans regent.

• Frivole hofleven
• De adel kreeg opnieuw meer armslag
• Het registratie en remonstrantierecht van de parlementen werd hersteld.
• Torenhoge schuldenberg door grandeur en oorlog van voorganger
• Economische experimenten van de Schot John Law

Oprichting van de Banque Royale de France op de franse schuldenberg op te lossen. Met uitgave van papieren geld en aandelen stichtte hij de Compagnie d’Occident (ook Compagnie du Missisipi genoemd) voor de exploitatie van Louisiana, met incorporatie van de Compagnie des Indes.

Geruineerd door speculatie en onvoldoende dekking. De staatsschuld bleef.

E. cultureel dominant, politiek overvleugeld

• Ook 25 jaar op de troon
• Eerst ministers dan favoritesdu Roi:
  • Madame de Pompadour, beschermvrouw van Voltaire en Encyclopedisten
  • Minister Etienne François de Choiseul : pro verlichting, verbood de Jezuieten
• Franse cultuur zet de toon
• Terrein prijsgeven op het internationale vlak.

Door de Renversement des Alliances kwam Fr. aan de zijde van Oostenrijk

Zevenjarige oorlog met Vrede van Parijs van 1763

• Gebiedswinst door aanhechting Lotharingen en Corsica.
• Financiële moeilijkheden maar binnenlandse stabiliteit.
• Franse havens Nantes, La Rochelle en Saint-Malo sterk betrokken bij driehoekshandel.
• Verzet van parlementen tegen fiscale innovaties om schatkist te vullen.
• Hoogtepunt van het protest in 1770. De opvolger van Choiseul nl. René Nicolas de Maupeou dwong de parlementen tot gehoorzaamheid. Hervormde hun organisatie en het gerechtelijk apparaat.

Lodewijk XVI kwam op de troon in een klimaat van politieke onvrede, economische recessie en sociale onrust. Spanningen tussen adel en clerus versus derde stand. De overheidsschuld was duizelingwekkend.

Om uit de impasse te geraken werd in mei 1789 de Staten Generaal bijeengeroepen wat niet meer gebeurd was sinds 1614. Dit had verstrekkende gevolgen.

Door het Twaalfjarig Bestand viel de vijand die de Republiek aan elkaar smeedde weg.

Er ontstonden religieuze en politieke twisten.

• Leidse theoloog Arminius remonstranten (neiging naar katholicisme)

De Arminianen richten een verzoekschrift of remonstratie tot de Staten van Holland.,

• de Gomaristen : zuiver calvinistisch volgens de leer van de predestinatie.

richtten een tegenverzoek bij de Staten van Holland.

De Staten van Holland werden geleid door raadspensionaris Oldenbarneveldt die het Arminisaans standpunt verdedigde. Hij was ook geen voorstander voor de hervatting van de oorlog tegen Spanje na het Twaalfjarig Bestand.

• Stadhouder prins Maurits van Oranje pro contra-remonstranten en havik.

De synode van Dordrecht veroordeelde de remonstranten. Oldenbarneveldt werd onthoofd.

• Maurits werd opgevolgd door Frederik-Hendrik (1625-1647) die tegen Spanje aanzienlijke successen boekte.Weerstand vanwege de regenten tegen zijn machtsopbouw
• Opgevolgd door Willem II (1647-1650): botsing met gewestelijke staten.
• Zijn voortijdige dood vermeed een confrontatie en had een eerste stadhouderloos tijdperk (tot 1672) tot gevolg. De dagelijkse leiding kwam in handen van raadspensionaris Johan De Wit.

Kenmerken:

• Heerschappij van regentenfamilies
• Buitenland: handelsoorlogen
• 1651: Akte van Navigatie
• 1652-54 eerste Engels-Staatse oorlog
• 1665-1667 tweede Engels-Staatse oorlog
• mildering van de Akte van Navigatie
• overdracht van Nieuw Nederland aan England in ruil voor Suriname
• 1672: “rampjaar” opmars van Lodewijk XIV: ontslag en moord op Johan de Witt.
• De postuum geboren zoon van Willem II, nl Willem III (1672-1702) werd tot stadhouder en opperbevelhebber van de troepen. Vrede met Engeland, gezien het oprukken van de Franse troepen. De Hollandse oorlog van Lodewijk XIV werd in 1678 besloten met de vrede van Nijmegen.

Kwam op de Engelse troon door huwelijk met Mary Stuart. Werd daardoor de toonaangevende tegenstrever van Lodewijk XIV in de Negenjarige Oorlog en de Spaanse Successieoorlog. Dit leidde tot het Anglo-Battaafs Condomnium van 1706-1714. met Barrièretroepen.

De Republiek was financiëel uitgeput en de kinderloze Willem III kreeg geen opvolger. Er waren twisten tussen Orangisten en regentenklasse

• Tweede stadhouderloos tijdperk van 1702 tot 1747

De Franse inval in 1747 deed de regentenoligarchieën in elkaar klappen.

• Willem IV van Oranje (1747-1751) werd stadhouder. Stadhouderschap werd erfelijk

De Republiek deemstert weg.

• RENVERSEMENT DES ALLIANCES : Fransen en Oostenrijkers niet meer vijanden beschouwd. Engelsen des te meer: vierde Engels-Staatse oorlog (1780-1784).

A. Franse druk op de Nederlanden

• Filips IV en aartshertog Leopold Willem slaagden er niet in om de Franse opmars te stuiten. ondanks de Fronde.
• Oorlog tot de Vrede van de Pyreneeën in 1659: ongunstig voor Spanje:
• Gebiedsafstand in Vlaanderen, Henegouwen en Luxemburg;
• Definitieve overdracht van Artesië
• Overeenkomst: huwelijk Lodewijk XIV x Marie Thérèse, enige kind van eerste huwelijk van Filips IV x Isabella van Bourbon, tante van Lodewijk XIV.
• Zo zou Frankrijk de hand krijgen in opvolgingskwesties in Spanje.
• Lodewijk XIV beriep zich op het devolutierecht in de Nederlanden: dochters uit eerste huwelijk. Karel II uit het tweede huwelijk van Filips IV betwiste dit. Om zogezegd zijn echtgnote te beschermen viel Lodewijk XIV de Zuidelijke Nederlanden binnen in 1667.
• Deze Devolutieoorlog werd besloten met de Vrede van Aken in 1668 met gebiedswinst voor Frankrijk in de Nederlanden.
• Na de tijdelijke wapenstilstand brak in 1672-1678 barstte de Hollandse Oorlog uit:Fr+E (tot 1674) / Sp, Rep, HRR. Opnieuw viel Frankrijk de Z/NL binnen.

Met de Vrede van Nijmegen moest Spanje aan Frankrijk afstaan:

- vrijgraafschap Bourgondië

- westelijk deel van het graafschap Vlaanderen.

• Lodewijk XIV hield niet op. Hij stelde de Chambres de Reunion in die moesten onderzoek op welk grondgebied in de Z.NL. Frankrijk nog recht had.
• Reactie va, de Europese mogendheden door het sluiten van de Liga van Augsburg: Spanje, HRR, Zweden, Engeland+ Republiek (Willem III) contra Frankrijk.
• 1689 : de negenjarige oorlog breekt uit. Afgesloten met de Vrede van Rijswijk zonder duidelijke overwinnaar.

B. de Spaanse successieoorlog

Karel II ( de behekste), de zoon uit het tweede huwelijk van Filips IV stierf kinderloos. Filips van Anjou, de kleinzoon van Lodewijk XIV erfde de Spaanse kroon. Een supermacht dreigde in Europa te ontstaan. De Europese staten wilden Karel van Oostenrijk op de troon.

=> De Spaanse successieoorlog brak uit.

Van 1700-1706 regeerde Filips van Anjou (Filips V) over de Nederlanden maar een Anglo-Staatse invasie stelde een einde aan dit “Anjouaans” bewind in de Nederlanden.

Tot 1714 zouden de Nederlanden worden bestuurd door het “Anglo-Bataafs Condomnium”

De Vrede van Utrecht (1713) besloot de Spaanse Successieoorlog. Het evenwicht in Europa werd hersteld:

• Filips V van Bourbon: moest afzien van de Franse troon maar kreeg Spanje en de overzeese gebieden;
• De zuidelijke nederlanden en de Italiaanse bezittingen gingen naar Karel van Oostenrijk (Karel VI)
• 1715 Barrièretractaat: garnizoenen uit de Republiek werden in Z.Nl. gelegerd om Franse opmars tegen te houden.

De dreiging uit het zuiden was weggevallen en de greep van Oostenrijk op de Zuidelijke Nederlanden was beperkt.

De aanstelling in 1692 van keurvorst Maximiliaan van Beieren als landvoogd van de Z.Nl. betekende de facto het einde van het Spaans bewind in de Nederlanden. Hij werd bijgestaan door de talentrijke Z.Nl graaf van Bergeyk.

De vrede van Utrecht maakte een einde aan hun rol.

C. onder Oostenrijkse vleugels

De macht van Karel VI (van 1713 tot 1740) was beperkt door twee schoonmoeders: Engeland en de Republiek.

Hij stond bovendien zwak door zijn eigen opvolgingsperikelen.

• Om concurrentie tegen te gaan legden Engeland en de Republiek hoge douanetarieven op. De Oostendse compagnie werd afgeschaft.
• Oostenrijk moest instaan voor het onderhoud van de Barrièretroepen.

Karel VI had weinig keuze:

• Dreiging uit Frankrijk
• Had de instemming nodig van de Europese staten voor de opvolging van zijn dochter Maria-Theresia.

Na de dood van Karel VI werd de opvolging door M.Th; betwist door Frankrijk, Spanje, Pruisen en Beieren. Lodewijk XV liet zijn troepen de Z.Nl binnenrukken en bezetten.

Deze Oostenrijkse successieoorlog werd in het voordeel van Maria-Theresia beslecht. Silezië moest ze overdragen aan Frederik II (Vrede van Aken van 1748).

IN 1756 KWAM ER EEN RENVERSEMENT DES ALLIANCES.

OOSTENRIJK GAAT EEN ALLIANTE AAN MET HAAR EEUWIGE VIJAND FRANKRIJK.

PRUISEN ZOCHT AANSLUITING BIJ ENGELAND.

Het gevolg was de Zevenjarige Oorlog waaruit Engeland en Pruisen als triomfator zouden uitkomen met de Vrede van Parijs van 1763

Gevolg:

• Frankrijk en Spanje verliezen een groot deel van hun koloniale gebieden;
• Frankrijk is geen bedreiging meer vormde voor de Z.Nl.;
• Pruisen krijgt Silezië.

In de Z.Nl. werd de mondaine Karel van Lotharingen de landvoogd en een gevolmachtigde Minister.

Jozef II:

- kerk en staat rivalen

- privilegies afgeschaft: “Brabantse omwenteling”

A. Filips II, heerser van een wereldrijk

• gebieden
  • Spanje (Castillië + Aragon)
  • Portugal
  • Nieuwe Werld
  • Italië
  • Nederlanden
• geen macht in Engeland, het Heilige Roomse Rijk
• belang van koloniale bezittingen: goud en zilver
• na staatsbankroet: pax hispanica
• constante dreiging ottomanen

B. de controle over de middellandse zee

• Algiers en Tripoli in Turkse handen
• Selim II verovert Cyprus
• reactie door de Heilige Liga
  • Venetië, Spanje, Paus
  • slag van Lepanto, 1571
  • overwining voor Heilige Liga

à neutralisatie middellandse zee gebied

à Filips II kan Nederlanden zuiveren

C. de opstand in de Nederlanden

• oorzaken
  • repressie: toepassing ketterplakkaten,
  • economische malaise: staatsbankroet + stapelmarkt weggetrokken door Engselsen,
  • barre winter: broodgranen en hongersnood
  • hoge adel (Egmont, Hoorne, Willem van Oranje) minder zeggenschap: protestbrieven; pleidooi in Raad van State voor verzachting plakkaten
    • Bisschop Granvelle en Margareta van Parma (natuurlijke zuster van Filips II)
      • 1566: Steenvoorde à beeldenstorm
      • mogelijkheden: - laten luwen (Margareta van Parma)

- zelf met leger komen; repressie.

• Alva via Spaanse weg
  • raad van Beroerten: Egmont en Hoorn
  • aanval Brabant door Oranje: begin 80-jarige oorlog
  • ontstaan calvinistische republieken
    • Alexander Farnese:
      • herovering door diplomatie en goeie strategie
      • moet Frankrijk binnenvallen en interventie in England
      • reconquista valt stil, herpakken verenigde Provinciën
      • 1581 placaet van Verlatinghe: afzweren van Filips II als koning
      • aanbod soevereiniteit: hertog van Anjou; Elisabeth I, graaf Leicester: geen eenheidsstaat
      • statenbond met staten-generaal en stadhouder prins Maurits van Oranje
        • zeven Provinciën met Groningen erbij.
        • aandacht voor Frankrijk: Hendrik IV; England: Elisabeth I, Armada.

D. Frankrijk door burgeroorlogen verlamd

• dood Hendrik II = 40 jaar burgeroorlogen
• tegenstrevers
  • familie van de hertogen van Guise, gesteud door Filips II
  • franse koningen: Frans I, Karel IX en Hendrik III en hun moeder Catharina de Medici
  • protestantse families
    • Coligny, met hugenotenleider Gaspard de Coligny
    • Navarra-Bourbon, met Hendrik IV
    • 1572 de Bartholomeusnacht: aan de macht komen Hendrik IV
    • 1593 Hendrik IV bekeerd zich tot het katholicisme
    • 1598 einde Frans-Spaanse oorlog met Vrede van Vervins
    • 1598 edict van nantes: vrijheid van cultus, steden als vrijplaatsen, zelfde

burgerrechten

E. Elisabethiaans Engeland

• gematigde middenweg: de via media
• the virgin queen, geëxcommuniceerd in 1570
  • roomsgezindheid = landverraad
  • problemen met dissenters (dogmatische republikeinen)
• samenwerking van Engeland en Nederlanden tegen Spanje op zee
• Spanje stuurt onoverwinnelijke Armada (begin van maritieme kaart)
  • nog jaren oorlog
  • Filips II : vrede met Frankrijk 1598 Vrede van Vervins
  • Filips III: vrede met England 1604 Vrede van Londen
  • Vrede met de republiek 1609 Twaalfjarig bestand, rust

F. de aartshertogelijke Nederlanden en het twaalfjarig bestand

• afstand door Filips II van Nederlanden aan Albrecht en Isabella: donatie met voorwaarden
• contrareformatie en stabiliteit = herwaardering vorstelijk gezag; nazomer van Antwerpen (Rubens), Schelde gesloten (Amsterdam)
• voorspoedige tijd vanaf 1609 met staken van vijandelijkheden met Nederlanden
• handel (nazomer Antwerpen) kon zich herstellen ondanks dat de Schelde gesloten bleef volgens 12 jarig bestand
• kampioenen van de contrareformatie + herwaardering van het vorstelijk gezag
• Albrecht overlijdt in 1621
• Filips IV : Zuidelijke Nederlanden terug naar Spanje
• 12-jarig bestand:niet vernieuwd (speldeprikken in koloniale wereld + aanstoker 30 jarige oorlog).
• herneming vijandelijkheden tot 1648
  • 1620: Graaf Hertog Olivares; Spinola: Breda
  • 1621- 1648 : verlies door Spanje van Nederlandse gebieden.

G. Europa in oorlog: 1618-1648

• Pan Europese dertigjarige oorlog
  • Defrenatie van Praag: katholieke medewerkers uit raam
  • Boheemse fase: 1618-25
  • Deense fase 1625-1630: controle krijgen over Baltische zee
  • Zweedse fase 1630-35: Adolfus Gustavus: controle Baltische Zee
  • Zweeds Franse fase 1635-48: Lodewijk XIII en Richelieu, Habsburgers verzwakken
• Oorlog Spanje-Frankrijk (vrede 1659)
  • Frankrijk sponserde de Republiek
  • Oorlog tegen Filips IV in 1635
  • 1640 was een rampjaar voor Spanje: Catalonië in opstand; verlies NN, afscheuring Portugal.
• Tachtigjarige oorlog (vrede 1648)
  • Z.Nl langs alle zijden belaagd met vijanden
  • Laatste fase 80 j.
  • Annexatie door NN van Zeeuws Vl, N.Brabant, N.Limburg; annexatie door Frankrijk van Artesië en delen oud graafschap Vlaanderen.

H. een nieuw Europees evenwicht

• 1648: vrede van Westfalen
• 30jarige oorlog: vrede van Osnabrück
  • tussen HRR, katholieke en protestantse rijkvorsten, Frankrijk en Zweden
  • bevestiging godsdienstvrede van Augsburg van 1555, ook Calvinisme;
  • rijksvorsten en vooral de keurvorsten zoals Saksen en Beieren worden sterker; keizer zwakker;
  • Lotharingen en Elzas naar Frankrijk;
  • Pommeren en Bremen naar Zweden
  • Noordelijke en zuidelijke Nederlanden werden van het rijk losgemaakt
• 80jarige oorlog: vrede van Munster
  • Frankrijk, Spanje, Republiek, Duitse katholieke vorsten
  • geen vrede tussen Frankrijk en Spanje
  • alles in het voordeel van Nederlanden
  • Filips IV erkent Republiek. Reeds 50 jaar vroeger een feit
  • Alle Staatse veroveringen in koloniale wereld erkend
  • Schelde gesloten
  • Tolmuren langs de Vlaamse kust: Duinkerke
  • Gebiedswinst voor NN : Zeeuws Vlaanderen, Brabant, Maastricht

Spanje kon nu al zijn energie richten op Frankrijk. De republiek wilde Frankrijk als vriend, niet als buur: Gallia amica, sed non vicina. De Zuidelijke Nederlanden werden een bufferstaat.

A. doelstellingen

1. bescherming van de christenheid

• einde expansie van de Ottomanen (B)
• bestrijden van de Duitse protestanten (D)

2. verdediging van de dynastieke belangen van het huis van Habsburg

3. wereldlijk leiderschap

vijanden van Karel V waren

• vorsten die bondgenootschappen sloten met ongelovigen
• vorsten die zich militair als concurrent opwierpen
• vorsten die beide waren

B. de confrontatie met het Ottomaanse rijk

1526 Suleyman valt Hongarije binnen

1529 Seyman stot verder: beleg van Wenen à Suleyman mislukt

1532 tweede beleg van Wenen à Suleyman mislukt

1535 Karel V valt Tunis aan à Karel V wint, Khaïr-al-din (Barbarossa) verliest

à Karel zet Muley Hassan op troon Tunis

1541 Karel V valt Algiers aan à verlies Karel

C. Frankrijk, motor van gepolitiek onevenwicht

• Frans I en Hendrik II: de uitdagers van Karel V
• wederzijdse vrees Frankrijk ó Duitsland
  • territoriale en administratieve eenmaking
  • demografisch overwicht
  • militair
  • rijkdom
• Frans I, Karel V en Hendrik VIII (GB) willen beiden keizer worden
  • Gouden bul (1536): 7 keurvorsten kiezen Rooms koning: gaat niet door
  • Frans I wordt door de paus gesteund
  • Karel V financieel gesteund door propaganda van Jacub Fugger
• Karel V wordt keizer
  • op gespannen voet met elke paus, behalve Adrianus VI
  • plundering van Rome (Sacco di Roma)
• vijf oorlogen met Frankrijk

• staatsbankroet

D. de interne vijand: Duitse protestanten

• Rijksdag: hoogste politieke orgaan voor wetgeving en politieke besluitvorming
  • college van zeven keurvorsten
  • college van wereldlijke en geestelijke rijksvorsten
  • colleg van rijkssteden
• Maarten Luther reageert tegen aflatenhandel
  • 1517 Wittemberg: 95 Thesenanschlag voor disputatio
  • 1520 gesteund door Saksische keurvorst Frederik de Wijze
  • 1520 exsurge Domine: veroordeling door paus
  • 1521 edict van Worms: veroordeling door Karel V
  • 1530 rijksdag van Augsburg
  • 1530 confessio Augustana van Melanchton: geloofsbelijdenis
  • 1531 Schmalkadisch verbond: protestanten tegen de keuizer
  • 1545 keurvorst Johan Frederik en landgraaf Filips van Hessen
  • 1545 contrareformatische concilie van Trente
  • 1547 Schmalkadische oorlog en Mühlberg
  • 1551 vorstenopstand
  • 1552 Ferdinand: godsdienstvrede van Augsburg- cius regio, eius religio
  • troonafstand Ferdinand ten voordele van Filips II

E. eindbalans van een keizerschap

• geslaagd:
  • strijd tegen Ottomanen+ Berbers (Miles Christi) en Frankrijk
  • centralisatie Nederlanden: 17 provinciën
• niet geslaagd:
  • eenheid christendom in Duitse Rijk

F. Engeland: na de rozenoorlog komen de Tudors aan de macht