een mechanisme dat het functioneren van genen bepaalt zonder de DNA structuur te treffen. Bewijs neemt toe dat de uiting van het genotype hierdoor gecontroleerd wordt. Het wijst naar chemische moleculen die aan een gen vastzitten, die de manier waarop een cel het DNA van het gen leest veranderen. Epigenetische veranderingen kunnen ontstaan als gevolg van omgevingsfactoren.
de observeerbare kenmerken waardoor het genotype tot uiting komt.
het onderliggende genetische materiaal. Met uitzondering van monozygote (eeneiige) tweelingen, heeft iedereen een uniek genotype. Voor bijna alle eigenschappen geldt multifactoriële transmissie. Dit houdt in dat ervaring de uiting van een genotype wijzigt.
genen die een bepaalde eigenschap door kunnen geven. Ieder kind krijgt één paar allelen voor een bepaalde eigenschap, dat paar is samengesteld uit beide ouders. Wanneer beide allelen hetzelfde zijn dan is iemand homozygoot voor een bepaald kenmerk, wanneer de allelen verschillend zijn is iemand heterozygoot. Indien er sprake is van twee verschillende allelen, maar de betreffende eigenschap komt wel tot uiting, dan is er sprake van dominante erfelijkheid. Veel eigenschappen zijn echter polygenetisch en worden bepaald aan de hand van een continuüm. Daarnaast is de omgeving eveneens van belang voor het tot uiting komen van een bepaalde eigenschap. Ook kunnen eigenschappen beïnvloedt worden door mutaties: permanente veranderingen in genetisch materiaal.
klossen van DNA die zijn opgebouwd uit genen, de functionele eenheden van erfelijkheid. Elke cel in het menselijk lichaam, met uitzondering van de sexcellen, bestaat uit 23 chromosoomparen. Doormiddel van het celdelingsproces meiosis, wat de sexcellen tijdens de ontwikkeling ondergaan, eindigt elke sexcel met slechts 23 chromosomen. Door middel van mitose, het proces waarbij niet –sexcellen zich steeds weer door de helft delen, kan DNA zichzelf kopiëren. Genen komen pas in actie als hun opgeslagen informatie nodig is. Van de 23 paren zijn 22 autosomen, het laatste paar bepaalt het geslacht.
de studie die zich bezighoudt met erfelijkheidsvraagstukken. De basis van erfelijkheid is een chemicaal dat deoxyribonucleic acid (DNA) heet. DNA heeft de structuur van een dubbele helix en is opgebouwd uit verschillende chemische eenheden die ‘bases’ worden genoemd. Deze bases, adenine (A), thymine (T), cytosine (C), en guanine (G), zijn de letters van de genetische code en kunnen als het ware gelezen worden. Het geheel van genen in het menselijk lichaam is het menselijk genoom.
het resultaat van twee spermacellen die dezelfde eicel bevruchten.
wanneer een reeds bevruchte eicel zich deelt resulteert dit in een eeneiige tweeling. Eeneiig tweelingen zijn altijd van hetzelfde geslacht en hebben hetzelfde genetische materiaal.
wanneer een moeder twee eicellen tegelijkertijd afgeeft, of één eicel zich deelt in de baarmoeder, en deze beide bevrucht raken ontstaat een twee-eiige tweeling. Twee-eiige tweelingen lijken niet meer op elkaar dan een broer en een zus.
Op het moment van bevruchting smelten een eicel en zaadcel samen en vormen de zygote welke zichzelf vervolgens vermenigvuldigd door net zo lang door te gaan met celdeling tot alle benodigde cellen aanwezig zijn.
Het went nooit.
Activiteit gedurende de nachtdienst stelt de biologische klok niet bij (is dus geen goede Zeitgeber). Helder licht zou dat wel zijn, maar meestal is het kunstlicht maar 150-180 lux. Dit stelt het ritme maar matig bij. Bovendien moet het wedijveren met het heldere daglicht wanneer de persoon probeert te slapen. Wanneer nachtdienst wordt verricht bij sterke verlichting (vergelijkbaar met middagzon) kan het ritme in ongeveer 1 week bijgesteld worden.
Mensen die reizen of nachtdiensten draaien hebben geen Zeitgeber. Jet lag:
Omdat mensen een biologisch ritme van meer dan 24 uur hebben kunnen ze beter van het oosten naar het westen reizen dan andersom (ze gaan dan later naar bed, want in het westen is het vroeger dan in het oosten).
Moet bijgesteld worden door “Zeitgeber”, want hij loopt iets voor of iets achter (free-running rithm). Licht is de belangrijkste Zeitgeber voor landdieren (getijden zijn dat voor waterdieren). Wanneer geen consistente lichtbron voorhanden is (b.v. blinden of astronauten) zijn geluiden, maaltijden, sociale interacties en temperatuur de Zeitgeber.
De meeste blinden hebben een vrij normaal circadiaans ritme. Sommigen niet. Een blinde man had een circadiaans ritme van 24½ uur, ondanks een geregeld schema van activiteiten. Wanneer zijn ritme in overeenstemming was met zijn activiteiten sliep hij goed en anders slecht.
Uit experimenten blijkt, dat aanpassing aan een waak-slaapritme dat sterk afwijkt van 24 uur heel moeilijk is (Folkard, Hume, Minors, Waterhouse & Watson 1985).
onderzochten het ritme van een vliegende eekhoorn gedurende 25 dagen. Bij volledige duisternis was de cyclus iets korter dan 24 uur, bij voortdurend licht was de cyclus iets langer. Ook afhankelijk van het gegeven of het proefdier een dag-of nachtdier is en van individuele verschillen. Voor een bepaald individu in een bepaalde omgeving ligt het ritme dus vast.
Zoogdieren (en dus mensen) hebben ritmes in waken-slapen, eten – drinken, lichaamstemperatuur, afscheiding van hormonen, urinevolume, gevoeligheid voor bepaalde medicijnen en veel andere variabelen.
