Menu

Bouwgeschiedenis en architectuur

= benadering vanuit de bebouwde omgeving
in hoofdzaak gebaseerd op materiële bronnen:
resultaten van stadsarcheologisch onderzoek: grote opgang in laatste decennia 20e eeuw
Er is een noodzaak om het archeologisch/bouwkundig onderzoek te contextualiseren (= tegelijk
ook pijnpunt).
Het probleem is dat er veel van deze informatie uit noodopgravingen komt, waardoor de
plattegronden verre van volledig zijn, het zijn dus zeer gefragmenteerde gegevens.
*De evolutie van een gebouw is een verklikker voor de stedenbouwkundige evolutie van een
stad in haar geheel: stadstorens weerspiegelen de stedelijke machtsverhoudingen: er is een
soort hoogste-toren-wedloop aan de gang. De oprichting en vergroting van kerken
weerspiegelen dan weer de demografische en parochiale evolutie. De voltooiing van
stadsomwallingen gaat hand in hand met stadsgroei, zowel demografisch, economisch als
politiek (vb. Bologna), terwijl de uitbouw van paleizen de politieke agenda van landsheren
verraadt.
Er is enorm veel vergelijkingsmateriaal, maar er blijft een grote nood aan synthesewerken
cfr. Ontstaan en vroegste geschiedenis van de middeleeuwse steden in de Zuidelijke Nederlanden. Een
archeologisch en historisch probleem. 14de Internationaal Colloquium. Spa, 6-8 sept. 1988
cfr. Demolon, Galinié & Verhaeghe (1994): Archéologie des villes dans le Nord-Ouest de l’Europe
cfr. De Boe & Verhaeghe (1997): Urbanism in Medieval Europe.

Lees meer...

Morfologie

= analyse van de stedelijke ruimte op basis van de stadsplattegrond
De grondlegger van de ‘town plan analysis’ is Conzen (cfr. Conzen (1960): Alnwick,
Northumberland: a study in town-plan analysis (“het methodisch en theoretisch handboek voor
het morfologisch stadsonderzoek”) geactualiseerd in Lilley (2000): Mapping the medieval city:
plan analysis and urban history )
Deze discipline vindt vooral navolging in Frankrijk en Italië.
Er wordt een onderverdeling van het stedelijk landschap gemaakt in grondplan, bebouwing en
grondgebruik
De individuele kavel wordt beschouwd als grondeenheid van het stadsplan.
Er is geen globale typologie van steden, maar poging tot reconstructie van het ontstaan en de
transformatie van het stedelijk grondplan vanuit de lotgevallen van de afzonderlijke kavels.
Inzicht wordt verkregen door observatie en opmeting ter plekke, maar vooral ook door
historisch-cartografisch onderzoek, met gebruikmaking van gedrukte en geschreven bronnen, die
samen inzicht geven in de aan de zichtbare kavelstructuur ten grondslag liggende formatieve
processen.
Dit gebeurt op verscheidene schaalniveaus (stad, wijk, straat)
Er is ook integratie van gegevens uit andere disciplines (o.a. archeologie – bouwgeschiedenis)
aanduiden van plan units.

Lees meer...

Demografie

Worden de demografische evoluties weerspiegeld in de omvang van de stadsbevolking?
Er is weinig of geen statistisch materiaal voorhanden, de meeste bronnen zijn ontoereikend. Bij
de
Haardtellingen moet rekening gehouden worden met het feit dat deze geteld zijn met het oog op
de inning van belastingen, waardoor de arme haarden vaak niet meegeteld worden. Ook is het
moeilijk om te schatten hoeveel inwoners rond 1 haard wonen. Daarnaast zijn er ook nog
ommelopers en penningcohieren: systematische lijsten van inwoners van straten en wijken,
aangelegd met oog op belastingen.
Binnen de stad zijn er meerdere sociale lagen. De poorters zijn opgetekend in poorterslijsten,
automatisch of betaald. Er zijn ook buitenpoorters, met een gereglementeerd verblijf in de stad.
De ingezetenen wonen in de stad, maar bezitten het poortersschap niet. Er zijn ook
kloostergemeenschappen, net zoals edellieden met hun gevolg, handelaars en vrouwen, armen
en kinderen.
Daarnaast zijn er ook nieuwe poorters (‘gekochte poorters’ vs. ‘ingeboren poorters’), wat een
grote mobiliteit tussen stad en platteland bewijst. cfr. nieuwe poorters in Keulen, Frankfurt am
Main, Speyer en Straatsburg (cfr. Schwinges (2002): Neubürger im späten Mittelalter. Migration
und Austausch in der Städtelandschaft des alten Reiches (1250-1550)
Op de Europese schaal zoekt men naar een meetpunt voor verstedelijking cfr. De Vries (1984):
European urbanisation, 1500-1800
De meest verstedelijkte regio van Europa wordt
de Blue Banana genoemd. De belangrijkste
stedelijke centra in West- en Midden-Europa in
1500 zijn steden met 40.000 en meer inwoners.

Lees meer...

Stadsontwikkeling

Synoniemen hiervoor zijn: urbanisatie, stedenbouw, verstedelijking, stadswording en stadsgroei.
definitie Lesger (1993)
“Ook bij het begrip urbanisatie kunnen een demografische, een functionele, een
morfologische en een sociaal-mentale component onderscheiden worden. In concreto is
er sprake van urbanisatie bij toename van het deel van de bevolking dat in steden leeft,
bij concentratie van economische, sociale, politieke en culturele activiteiten in steden en
bij de verbreiding van een compacte bebouwing en een stedelijke mentaliteit en
levenswijze.”
De nadruk van het onderzoek ligt meestal op groei en expansie, cfr. de begrippen
stadsontwikkeling, stadsgroei, stadswording
Toch zijn ook inertie, inkrimping, afbraak, relocatie essentiële factoren in het proces van
stadsontwikkeling.
Er is een probleem bij het bestuderen van de stadstontwikkeling: moet men dit eerder
diachroon doen (ontwikkeling, verandering) of legt men de nadruk op stedelijke
fenomenen en de ruimtelijke analyse (eerder synchrone aanpak).

Lees meer...

Uiteenlopende definities, terugkeer van bepaalde parameters

definitie Van Uytven (1982):
“de stad is een nederzetting met centrale functies, waaraan zij haar gediversifieerde
sociaal-economische structuur, haar relatief dichte bevolking en geconcentreerde
bebouwing en een tegenover de omgeving afstekend uiterlijk en eigen mentaliteit
dankt”
definitie Reynolds (1998):
“A town is a permanent and concentrated human settlement in which a significant
proportion of the population is engaged in non-agricultural occupations –
characteristically in a variety of trades and industries and probably in some
administrative, political and professional work too. (…) The second part of the definition
is social. The inhabitants of towns regard themselves, and are regarded by the
inhabitants of rural settlements as a different sort of people. However deeply divided
they may be among themselves, they tend to be united at least in regarding themselves
as different from the rustic simpletons outside.”
definitie Irsigler (2003):
“Stad is een van dorpen en agrarische nederzettingsvormen te onderscheiden
nederzetting van relatieve grootte met een dichte, geordende bebouwing, een
beroepsmatige specialisatie van de bevolking, die ook sociaal gelaagd is en die als
centraal punt een reeks van centrale functies (op politiek, bestuurlijk, militair,
economisch, religieus en cultureel vlak) ten behoeve van een bepaalde regio
waarneemt.”
definitie Renes (2005):
“Om voor de middeleeuwse periode van een stad te kunnen spreken, moeten we naast
het bezit van een stadsrecht nog een aantal andere criteria noemen: een zekere omvang
(waarbij voor een middeleeuwse stad aan minimaal duizend inwoners moet worden
gedacht), een voornamelijk niet-agrarische bestaanswijze, een versterking door wallen
of muren en een dichte bebouwing van in ieder geval het kerngebied. In totaal komen
we zo op vijf criteria en daarmee op een veel flexibeler definitie van een stad. ”
De parameters die steeds terugkeren zijn :
o onderscheid met het platteland
o specifieke activiteiten
o centrale functies
o bebouwingsconcentratie en -omvang
o bevolkingsconcentratie en -omvang
o maatschappelijke gelaagdheid
o eigen mentaliteit, hoewel er een sterke mobiliteit is tussen stad en platteland,
met ingeboren poorters, gekochte poorters en buitenpoorters.

Lees meer...

contemporaine begrippen

civitas (> civis, burger): bisschopsstad (met antieke antecedenten)
castrum - castellum - oppidum: versterking
burgus (> burgensis, synoniem voor civis):Fr. bourg
stadt: afgeleid van stede (=plaats)egen het einde van de middeleeuwen
portus, poort (> poorter): handelsplaats, rivierhaven, soms een onzekere betekenis.
communio, consilium (Spanje): idee van conjuratio, Samenleving.
cfr. Weber 1921 (Die Stadt): De westerse stad is een essentieel element in het proces
van rationalisering en bureaucratisering, groei van kapitalisme en van de moderne staat.

Lees meer...

Er zijn verschillende stadslandschappen en stedensystemen.

Een voorbeeld hiervan is het zeshoekenmodel
van Christaller: Hij stelt een hiërarchisch
gestructureerd stedensysteem voor, waarbij de
steden verschillende functies hebben. (centrale
plaatsen, verzorgingssteden)
Verder is er ook nog een netwerksysteem,
waarbij veel belang gehecht wordt aan de
interstedelijke connecties (gateways, wegennet
& waterlopen).
*De grootte van het handelsnetwerk van steden bepaalt de urbanisatiegraad. Een
voorbeeld hiervan is middeleeuws Brugge: urbanisatie bepaald door de relaties met het
hinterland (Brugse Vrije) en de handelsnetwerken met het buitenland (Hanze, Italiaanse
kooplieden) via de havenstadjes Damme, Sluis (gateways)
Er is ook een steeds steeds grotere belangstelling voor de “landschaftliche
Städteforschung”, de studie van stadslandschappen:
“Het begrip ‘stadslandschap’ is al even moeilijk of nog moeilijker te definiëren dan het
begrip ‘stad’. Landschap is evenals stad een onvatbare maar prachtige term. Wat ik hier
met stadslandschap wil aanduiden, is een groep van steden met een samenhangende
wordingsgeschiedenis onder vergelijkbare politieke, sociale en economische
omstandigheden. Daarbij gaat het om verspreidingspatronen van steden die in een
bepaalde, vaak beperkte tijd en ruimte tot stand kwamen.” (Rutte 2003)

Lees meer...

Voor de geografische afbakening van een stad zijn er verscheidene mogelijkheden.

De stadsomwalling is een sterke materiële grens. Het is wel geen stabiele factor
doorheen de tijd, door de stadsgroei, en hun verschillende doeleinden. Naast
verdediging zijn er ook belangrijke politieke motieven. Zo worden ze afgebroken om
steden te bestraffen, en mogen bepaalde beroepscategorieën niet binnen de
stadsmuren overnachten, zoals in Brussel, rond 1306, als de wevers en volders
buitengesloten worden. Ook ontstaan er vaak buitenwijken langs de belangrijkste
invalswegen.
Een andere afbakening is het stedelijk rechtsgebied. Dit is het territorium waarbinnen
het stadsrecht geldig was, en is vaker veel uitgebreider dan de echte stad zelf. Ze hebben
vaak ook een duidelijke benaming.
Daarnaast speelt de concentratie van bebouwing een belangrijke rol.

Lees meer...

Over het eindpunt van de Nieuwe Tijden bestaat meer eenduidigheid.

Na de Franse verovering van de Nederlanden beginnen deze met de ontmanteling van
de stadsomwallingen, en worden deze meestal vervangen door ringlanen (eind 18e eeuw
– begin 19e eeuw)
Daarnaast zorgt Industriële Revolutie in 19e eeuw voor een fundamenteel ander uitzicht
en inrichting van de steden.
Ook de Hausmannisatie met de creatie van grote boulevards en sanering van
stadswijken laat duidelijke sporen na.
Door de afschaffing van octrooien (1860) is de laatste grote grens tussen het platteland
en de stad geslecht.

Lees meer...

Voor het beginpunt van de Middeleeuwen zijn er verschillende mogelijkheden.

voor de archeologen is er een continuïteitsvraagstuk, namelijk als er sprake is van een
voortzetting antieke steden. Hiervoor zijn er een aantal zekerheden, zoals Rome en
Marseilles, en een aantal twijfelgevallen, zoals Bergen-op-Zoom en Trier (de
bisschopssteden).
Het ontstaan van nieuwe steden verloopt in verschillende fasen. Tussen de Loire en de
Rijn en in Noord-Italië verloopt de verstedelijking veel sneller dan bijvoorbeeld in
Nederland. Voor de Nederlanden onderscheidt Rutte in 2005 9 verschillende
middeleeuwse stadslandschappen.
1/ oudste stedelijke nederzettingen (11e-12e
eeuw)
2/ steden vanaf tweede helft 12e eeuw
3/ Vlaams-Zeeuwse havensteden (12e-13e eeuw)
4/ steden door landsheerlijke stedenpolitiek en
stadsplanning (ca. 1200-1270)
5/ Hollandse steden (13e eeuw)
6/ laatmiddeleeuwse nieuwe steden (1270-
1400)
7/ havensteden in het Westen (1270-1400)
8/ steden in het Oosten (14e eeuw)
9/ Friese steden (14e eeuw)

Lees meer...
Abonneren op deze RSS feed

Advies nodig?

Vraag dan nu een gratis en vrijblijvende scan aan voor uw website.
Wij voeren een uitgebreide scan en stellen een SEO-rapport op met aanbevelingen
voor het verbeteren van de vindbaarheid en de conversie van uw website.

Scan aanvragen

Blog

Diensten

Volg bronso