Representatie gaat over de betekenis van objecten, instellingen of gebruiken, die ingevoerden kennen. Representatieonderzoek is contextueel onderzoek. Nazi-Duitsland was niet totalitair, maar wilde dat wel zijn, zoals blijkt uit de nazi-machtrepresentaties. Propaganda kun je alleen doorzien door te ‘zien’ wat buiten beeld blijft. Nazikunstenaar Arno Brekers (1900-1991) beeld van Prometheus is misschien weinig nazistisch, maar Hitler zag het arische ras in Mein Kampf als de Prometheus van de mensheid. Propaganda, bedoeld om de publieke opinie te beïnvloeden en tot aanhang te bewegen, krijgt vorm via feiten, fictie, argumenten en suggesties, bijgestaan door censuur.

Moderne propaganda wordt gekenmerkt door herhaling en associatie. Het eerste voorbeeld is de dolkstootlegende. In de nazipropaganda was de Volksgemeenschap een belangrijk punt. Met hun feestagenda vergrootten nazi’s de binding van het volk aan hen en tegelijkertijd de volksbinding. Pas na de succesvolle

Blitzkrieg kreeg Hitler het volk achter zich voor oorlog, en toen propaganda niet meer werkte om dat zo te houden zette hij angst voor de Russen in. Der Triumph des Willens toont machtscultuur, volkseenheid en een ‘effectief geënsceneerd emotioneel orgasme’. Propaganda blijft tot op heden bestaan, al is de boodschap veranderd. Edward Steichens The Family of Man is zo’n propaganda: in die tentoonstelling worden

Amerikaanse waarden gerepresenteerd als universele waarden en worden overeenkomsten gesuggereerd die in de praktijk niet bestaan. De Sovjet-Unie blijft bovendien volledig buiten beeld. Ook reclame maakt gebruik van propaganda: Coca Cola Hilltop Song: alleen knappe jongeren, kikvors- en vogelperspectief.

Kolonialisme werd uitgelegd en gelegitimeerd in termen van een religieuze missie, van een uitkomst van een historische ontwikkeling, van een sociaaleconomische beschavingsmissie en als nationalisme (white man’s burden, mission civilatrice). De koloniale bevolking kan op drie manieren in kunst, literatuur, wetenschap etc. gerepresenteerd worden: met nadruk op ontwikkeling (door Europa), met nadruk op stilstand (ras, cultuur, samenleving) of met nadruk op anders-zijn. Montesquieu deed dat in de 18e eeuw al met zijn Perzische brieven. De wereldtentoonstellingen van de 19e eeuw visualiseerden de koloniale relatie, cultuurverschillen en –overeenkomsten, ontwikkeling of stilstand. Verandering van een koloniale samenleving kreeg vorm in een evolutie-/stadialeer en behoud stond gelijk aan primitivisme. Daarnaast kwamen biologische/ raciale verschillen en culturele quasi-onveranderlijkheden op als grondslagen voor onderscheid.

Etnografie kwam als ‘intellectuele technologie’ in dienst van het kolonialisme. Antikolonialisme kwam tot uiting in 19e-eeuwse (tribale) bewegingen als de Salafia-beweging, de moslim broederschap vanaf 1920 en de Iraanse Revolutie van 1979.

Het begrip ‘burger’ kreeg al erg vroeg (17e eeuw) een negatieve connotatie. Marx (1818-1883) herkende de burgerij aan haar bezit (materiaal en arbeid). De bourgeoisie maakte kapitalistische waarden tot menselijke waarden en is daarom volgens hem slecht. De eerste letterlijke betekenis was een politieke (poorter) met economische betekenis en een moreler leven dan de spilzuchtige adel. In de Déclaration des droits de l’Homme et du Cistoyen (Franse Revolutie) wordt het uitgebreid van stad naar staat, in Nederland in 1813 (maar i.v.m. censuskiesrecht verbonden met economische status). Rond 1830 komt er een mondiale groep die zichzelf ‘burger’ gaat noemen.

Burgers hadden de mogelijkheid om te consumeren (bij voorkeur in industriële warenhuizen), maar moesten zich ook maatschappelijk profileren. Ook moesten ze weten hoe het hoort en reisden ze veel naar chique hotels. Receptionisten daar konden goed inschatten of iemand een dure kamer kon betalen. Bourdieu (1930-2002): reproductietheorie van klassenverschillen waarbij aan distinctie gehecht wordt (tegen Marx, die dacht dat alles om economie ging).

Het beschavingsoffensief van burgers kreeg vorm in een staat met christelijke waarden. Via communicatiegenootschappen maakten burgers afspraken over burgerlijkheid (gymnasium vs. HBS). Burgerinitiatieven evolueerden uiteindelijk tot nationaal bewustzijn.

In Luik verspreidden de Engelse vader en zoon Cockerill hun industriële kennis uit Engeland (1817). Die stad was een toonbeeld van moderniteit, want er was in 1794 initiatief van onderaf om de bisschop af te zetten, er reisden miljoenen mensen naartoe voor een wereldtentoonstelling (1903) en de Mens van Spie werd er gevonden (1886, evolutie). Bovendien was het een industriestad geworden.

Hobsbawm introduceerde het begrip ‘duale revolutie’ om de Franse en Industriële Revoluties aan elkaar te linken, waaruit nieuwe ideeën/opvattingen ontstaan die de moderne tijd kenmerken. Moderniteit kan zijn: een periode, een verklaring voor maatschappelijke verandering (westers?) of een op de toekomst gerichte levensstijl. Op de wereldtentoonstelling van 1851 in Londen komen zes miljoen mensen af om de fantastische uitvindingen en macht over de wereld te bewonderen.

Er kwam ook kritiek op religie. Strauß (1808-1874) stelde dat er historisch gezien niets over Jezus te zeggen is. Renan (1823-1892) zag Jezus als anarchistische revolutionair, meegesleept door zijn eigen ideeen. Kritiek op het Oude Testament kwam pas later. Ondanks verzet vanuit de christelijke hoek kreeg de bijbel op termijn steeds meer een allegorische dan een letterlijke betekenis.

Darwins (1809-1882) On the Origin of Species hielp God om zeep; de mens is een dier waarvan de vorm met de beste kenmerken in een bepaalt gebied overleeft – survival of the fittest. Omdat hij de Britten als het ‘meest fit’ zag, accepteerden zij zijn theorieën vrij snel en gemakkelijk. Huxley (1825-1895) wilde met zijn epifenomenalisme (de mens als machine) Darwins theorie populariseren, wat deels het succes van de evolutietheorie kan verklaren. Pitt Rivers (1827-1900) breidde de evolutieleer uit naar samenlevingen, die geleidelijke verandering (moeten) ondergaan. Contemporainen ondergingen en herkenden moderniserende veranderingen.